27.Экожүйе,биогеоценоз және экожүйе типтері.

Экологияда «биогеоценоз» ұғымымен бірге «экожүйе» ұғымы қолданылады.»Экожүйе» ұғымын ағылшын ботанигі А.Д.Тенсли ұсынды.Биогеоценоз шекарасы көбіне түрлік құрылысы мен құрамы біртекті өсімдіктер жамылғысы қауымдастықтарымен анықталады.Биогеоценоз экожүйенің бір варианты болып табылады.Экожүйе-зат айналымы жүре алатын организмдер мен бейорганикалық компоненттер жиынтығы.Экожүйелер арасында биогеоценоздар арасындағы сияқты анық шекара жоқ,бір экожүйе біртіндеп екінші экожүйеге ауысады.Үлкен экожүйелер кіші экожүйелерден құралады.Экожүйенің бірнеше түрлерін ажыратады:Микроэкожүйе(шіріп жатқан ағаш діңі),мезоэкожүйе(орман,көл,батпақ),макроэкожүйе(континент,мұхит),ғаламдық экожүйе(Жер биосферасы).Ю.Одум табиғи экожүйелердің үш түрін бөлді:жер беті(тундра,тайга),тұщы су(көлдер,өзендер),теңіз(ашық мұхит,өзен құйылыстары)экожүйелері.

28.Экологиялық пирамида.(Элтон пирамидасы)

Экожүйелердің әрбір трофикалық деңгейдегі таза алғашқы және соңғы өнімдерді құрудың және шығындаудың жылдамдығы әртүрлі.Алайда барлық экожүйелер өнімдер пирамидаларының ережесі деп аталатын алғашқы өнім мен соңғы өнімдердің белгілі бір сандық ара қатынастары тән.Белгілі бір уақыт ішіндегі өсімдіктердің синтездеген органикалық заттарын қауымдастықтың алғашқы өнімі деп атайды.Белгілі бір уақыт ішінде консументтер массасының өсуін соңғы өнім деп атайды.Бір трофикалық деңгейден екіншісіне өткен сайын биомасса,сандық құрамы және энергия қоры азайып отыратыны анықталған.Бұл заңдылықты кезінде эколог Ч.Элтон зерттеп өзінің есімімен «Элтон пирамидасы»деп атап кеткен.Экологиялық пирамиданың негізгі үш типі бар:Сандық пирамида-организмдердің жеке сандық көрсеткішін айқындайды.Биомасса пирамидасы-жалпы құрғақ салмақты,немесе өнімділікті анықтайды.Энергия пирамидасы-энергия ағымының қуатын немесе жылу энергиясын анықтайды.

29.В.И.Вернадскийдің биосфера туралы ілімі,биосфера компоненттері.

«Биосфера» ұғымын алғаш рет ғылымда ХІХ ғасырда француз ғалымы Ж.Б.Ламарк,ал кейін термин ретінде австриялық ғалым Зюсс қолданды.Биосфера,»тіршілік аймағы» туралы ілімді жетілдірген орыс ғалымы В.И.Вернадский болды.Ол биосфера деп,тіршілікті түзуде маңызды рол атқаратын Жер қабатын түсінді.»Тіршілік жер бетінің материясын құрайтын атомдардың көп бөлігін қамтуда,-деп жазады В.И.Вернадский.-Оның әсерінен бұл атомдар үздіксіз қозғалыста болады.Осы атомдардан әрдайым алуан түрлі қосылыстар түзілуде.Бұл процесс үзіліссіз ондаған миллион жылдар бойы,ертедегі археозой дәуірінен қазіргі кезге дейін жүруде.Жер бетінде бүкіл тірі организмдер сияқты үнемі әсер ететін,соңғы нәтижелері бойынша мықты да мұнан асқан химиялық күштер жоқ».Биосфера деп-тіршілігі бар кеңістікті,яғни тірі организмдер немесе олардың тіршілік өнімдері кездесетін жерлерді айтады.Қазіргі таңда биосфера көптеген компоненттерден-тірі және өлі табиғаттан тұратын күрделі жүйе.Ол энергия мен заттардың биогеохимиялық айналымдарымен өз ара байланысқан атмосфераның төменгі,бүкіл гидросфераның және литосфераның жоғарғы қабатын қамтиды.