6,22 Билеттеги есептер

Егер өлшеу нормальды жағдайда өткізілсе және әдістемелік қателік өте аз болса, өлшеу нәтижесін дөңгелектеу ережелеріне сәйкес жазу керек.

Өлшеу ауқымы 0 - 600 болатын потенциометр көрсетімі 450 халық аралық жүйе бойынша, ал аспаптың дәлдік классы 0,5 тең болса.

Шешімі

Дәлдік классы 0,5 түрінде болғандықтан берілген аспаптың негізгі қателігінің шегі 1-кестеде көрсетілген негізгі келтірілген қателігінің өрнегі бойынша есептелінеді.

Онда потенциометрдің негізгі абсолюттік қателігінің шегі

шамадан аспайды.

Бір реттік өлшеулер нәтижесін мына түрде жазуға болады:

1,2,10,11,12,20 Билеттеги есептер

Құрылғылардың абсолют қателіктері:

мұнда - % түріндегі келтірілген қателік;

- өлшенетін шаманың өлшем бірлігінде көрсетілетін абсолютті қателік;

- өлшенетін шаманың нормалаушы мәні (ӨҚ-ның шкаласының шегі).

Осы жағдайда ӨҚ-ның нормативті-техникалық құжаттарында дәлдік класы – келтірілген қателікке (%) тең санмен белгіленеді.

Бірнеше тәжірибе нәтижесін және өлшеулер қателігін бағалау үшін математикалық ықтималдылықтар теориясы қолданылатыны белгілі.

Кейбір ӨҚ-ның _і – қателіктері кездейсоқ болғандықтан, өлшеу каналының (ӨК) суммарлық қателігін табу үшін _і-лерді қоса салуға болмайды. Өйткені суммарлық қателік өте үлкен болып кетеді. Және де кейбір қателіктердің арасындағы корреляциялық байланысты ескеру керек. Осы жағдайларды ескере отырып, қателіктерді суммарлау үшін ӨК-на кіретін ӨҚ-ның  қателігі өзінің ОКА  түрінде көрсетілуі керек. Сонымен  - ол і-нші өлшеу құралының абсолютті қателігінің ОКА-ы (бұл жұмыста і=2).

мұнда  к – квантилдік көбейткіш, оның мәні ӨҚ-ның негізгі қателігінің таралу заңдылығына және сенімді ықтималдылық мәніне қатысты анықталады.

         Қателіктердің аддитивті және мультипликативті құрамын қосу ыңғайлы болу үшін, ОКА-ды абсолютті емес салыстырмалы түрде келтірген жөн. і-нші өлшеу құралының  салыстырмалы қателігінің ОКА-ы

мұнда Х - өлшенетін шама.

         Ықтималдылықтар теориясына қатысты қателіктер суммасының ОКА-ы келесі өрнекпен анықталады

Егер өлшеу құралдарының қателіктері әлсіз корреляцияланған болса, онда ρ=0,6 және суммарлық қателікті келесі формуламен табады

   Корреляциялану дәрежесі бойынша қателіктерді екі түрге бөлу керек:

-         қатаң корреляцияланған = 0,7 – 1,0;

-         әлсіз корреляцияланған < 0,7.

  ӨК-ның суммарлық салыстырмалы қателігі сенімділік интервалында Р ықтималдылықпен орналасқан, осы интервал

         

мұнда k - квантильдік көбейткіш, оның мәні  қателіктердің таралу заңына және сенімділік ықтималдылығының мәніне тәуелді (таралу заңдарының кестелерінен алынады);

- ӨК-ның суммарлық салыстырмалы қателігінің ОКА-ы.

ӨК-ның суммарлық абсолютті қателігі сенімділік интервалында Р ықтималдылықпен орналасса, осы интервал

        Өлшеу нәтижесі – бұл шаманың өлшеу арқылы табылған мәні. Өлшеу нәтижесін көрсетерде оның қандай қателікпен (дәлдікпен) орындалғанын көрсету қажет. Жоғарғы дәлдікке мәндері кіші қателіктер сәйкес келеді, осы дәлдіктің сапалылығы түсінігі осында. Дәлдікті саны бойынша бағалау үшін  бірнеше көрсеткіштер қолданады. Дәлдікті бағалаудың көп қолданылатын түрі ол - өлшеулердің суммарлық қателігінің нақты бір ықтималдылықпен осы интервалда орналасуы. Мұндай жағдайда өлшеу нәтижесін көрсету түрі мынадай

        мұнда Х_өлш -өлшенетін шама бірлігіндегі өлшеу нәтижесі;

 Х_кір  -бір рет өлшегендегі өлшеу құрылғысының көрсететін мәні немесе бірнеше өлшеу кезінде сол мәндердің арифметикалық орташа мәні;

          ±Δ_өк - сенімділік интервалы, өлшенетін шама бірлігінде өлшеу каналының суммарлық абсолютті шегімен көрсетілген (1.8 формула бойынша);