№ 1 Емтиханбилеті

1. Макроэкономиканегізінқалаушы. Еңбегі

2. Сұраныс, ұсынысбағасы.

3. Инвестиция.

1. Экономикадағы негізгі зерттелетін мәселелер микроэкономикалық және макроэкономикалық талдау тұрғысынан қарастырылады. Экономикалық талдаудың осындай екі түрін алғаш реет бөліп көрсеткен норвегиялық экономист, Нобельсыйлығының иеге рі РагнарФриш (1895-1973) болды. Ал макроэкономикалық талдаудың негізін салушы және қазіргі макроэкономика ғылымының атасы, ағылшын экономисіДжон МейнардКейнс болып табылады. Оның «Жұмыспен қамтудың, ақшаның және пайыздың жалпы теориясы» аттыәйгіліеңбегіндемакроэкономикалықталдаудыңнегізгісұрақтарыжәнеэкономикағамемлекеттіңараласузаңдылықтарыкеңінензерттеледі.

2. Сұраныс дегеніміз тұтынушылардың белгілі бір уақытта, белгілі бір бағамен тауарлар мен қызметтердің белгілі бір көлемін сатып алуға деген дайындығын сипаттайтын төлем қабілеттілігі бар қажеттіліктері мен талаптары. сұраныс бағасы – бұл тұтынушылардың белгілі бір игіліктің санын сатып алу үшін төлеуге дайын және төлей алатын максималды бағасы

Ұсыныс дегеніміз – бұл сатушылардың нарықта белгілі бір тауар көлемін немесе қызмет түрін берілген уақыт мезетінде белгілі бір бағамен сатуға деген даярлығы немесе сата алу қабілеті ұсыныс бағасы – бұл сатушының нарық жағдайында берілген игіліктің көлемін сатуға дайын минималды бағасы.

3. Өндірістіктәжірибедекапиталдыңқорлануыөндіріскеинвести-ция (күрделіқаржы) тартуменжүзегеасырылады. Инвестиция – бұлкәсіпкердіңұзақмерзімдікезеңдепайдатабумақсатынданегізгікапиталға, жаңақұрылысқа, құрал-жабдықтарға, кәсіпорынныңөндірістікауқымынұлғайтуға, өндірістітехникалыққайтажабдық-тауға, тұрғынүйгекүрделіқаржықұюы.

Инвестицияныңқайнаркөздерінеөнеркәсіптіккәсіпорындардыңпайдалары, ірібанктердіңеркінақшақорлары, тұрғындардыңжинағанақшалары, мемлекеттіңақшалайқорыжатады.Алинвестициясалудыңартықшылықтарынажұмыссыздықтыңжойылуын, ұлттықтабыстыңұлғаюын, өндіріскеқосымшажұмыскүшінтартудыжатқызады.Инвестицияныңтиімділігінанықтауүшінөндіріскесалынғанкүрделіқаржыныкүтілетіннәтижеменсалыстыруқажет.

№ 2 Емтиханбилеті

1. Экономикалықтеория

2. Өндіріс, ұдайыөндіріс.Қоғамдықөнімсатылары: бөлу, тұтыну, өндіріс, айырбастау. Мәндері

3.Меншік. Меншіктіңқұқықтықмәні, түрлері, сипаты

1. Экономикалық теория – бұл адамдардың шексіз қажеттілікте-рін қоғамның шектеулі ресурстары арқылы қанағаттандыру үшін материалдық және материалдық емес игіліктерді өндіру, бөлу, айыр-бастау және тұтыну бойынша ғылым саласы.

Экономикалық теория – бұл шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану жолындағы адамдар арасындағы экономикалық қарым-қатынастар және олардан туындайтын экономикалық мәселелерді зерттейтін қоғамдық ғылым.

Американ экономисі Пол Самуэльсон экономикалық теорияны барлық экономикалық ғылымдардың патшайымы деп атаған. Осы тұрғыда, экономикалық теорияны зерттеу шаруашылық өмірде адам-дардың экономикалық іс-әрекеттерін танып білуге және барлық уақытта экономикалық заңдардың мәнін түсінуге мүмкіндік береді.

2. Өндіріс адам өмірінің және қоғамның негізі болып табылады. Өндіріс адамның табиғатқа деген ықпал ету үдерісін білдіреді. Өндірістің түпкі нәтижесі болып табылатын қоғамдық өнім және оның қозғалысы негізгі 4 сатыдан өтеді:

1) Өндіру – пайдалы өнімдерді, материалдық және рухани игіліктерді жасау үдерісі.

2) Бөлу - өндірілген өнімде әрбір адамның үлесін анықтау.

3) Айырбастау – бір өнімді басқа бір өнімге айырбастау үдерісі.

4) Тұтыну – жасалған игілікті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қолдану.

Қоғамдық өндіріс екіге бөлінеді:

1. Материалдық өндіріс, бұған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, материалдық-техникалық жабдықтау, қоғамдық тамақтандыру, құрылыс, су шаруашылығы және басқалары жатады.

2. Материалдық емес өндіріс, бұған денсаулық сақтау, білім беру, көлік, байланыс, мәдениет, несие мекемелері, қоғамдық ұйымдар, басқару органдары және басқалары жатады.

Сонымен, өндіріс – бұл қоғамдық сипатқа ие бола отырып адамзат баласының өмір сүруі үшін қажетті материалдық және материалдық емес игіліктерді өндіру үдерісі.

Қоғамдық өндіріс үнемі үздіксіз жаңартылып

отырады, ол үдерісті ұдайы өндіріс деп атайды.

Ұдайы өндірістің екі тұрпаты ажыратылады:

1. Жай ұдайы өндіріс.

2. Ұлғаймалы ұдайы өндіріс.

Ұлғаймалы ұдайы өндірістің түрлері:

1. Экстенсивті ұдайы өндіріс - өндіріс факторларының санын арттыру есебінен өндірісті ұлғайту.

2. Интенсивті ұдайы өндіріс – техника мен технологияны жетілдіру, өндіріс факторларының сапасын көтеру есебінен өндірісті ұлғайту.

3. Аралас ұдайы өндіріс - өндіріс факторларының саны мен сапасын бірдей дәрежеде арттыру есебінен өндірісті ұлғайту.

3. меншік – бұл адамдар арасындағы материалдық және рухани игіліктерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну салаларындағы күрделі әлеуметтік-экономикалық қатынастар.

меншік құқығы деп белгілі бір тұлғаларға материалдық және материалдық емес игіліктердің тиістілігін бекітетін және осы құқықтарды қорғайтын заң нормаларының жиынтығын айтады

Жеке меншік – бұл бір тұлғаның немесе отбасының мүліктің немесе ресурстың иесі болып табылуы. . Жинақтау сипаты бойынша жеке меншік еңбектік және еңбектік емес болып бөлінеді.

Мемлекеттік меншік – бұл субъектісі мемлекет болып табыла-тын меншіктің түрі. Меншіктің бұл түрін басқаруды және оған билік етуді мемлекеттік билік органдары жүзеге асырады. Мемлекеттік меншіктің басты ерекшелігі болып оның бөліске түспейтіндігі ретінде саналуы табылады.

№ 3 Емтихан билеті

1. Ақша концепциясының өкілдері (металдық, номиналды, сандық). Монетаның отаны.

2. Инфляция. Түрлері, мәндері. Инфляцияға ықпал етуші факторлар

3. Капитал айналымы

1.Монетаның отаны ретіндегі Лидия мемлекеті болып есептеледі. Ақшаның металдық теориясы капиталдың алғашқы қорлануы кезеңінде пайда болды. Оның өкілдері У.Стаффорд. Т.Манн, Д.Норс және басқа да меркантилистер болды. Олар ақшаның қазына құралы және дүниежүзілік ақша қызметтерін шектен тыс бағалап, соның салдарынан ақшаны асыл металдармен шатастырды. Мемлекеттің монеталарды көздің қарашығындай сақтауын талап етті. Ақшаны әлеуметтік қатынастар ретінде емес, оны зат ретінде қарастырды.

Ақшаның номиналды теориясын Римнің және орта ғасырдың заңгерлері жасады. Кейінірек оны Дж.Беркли мен Стюарт одан әрі дамытты. Олар ақшаның металдық теориясын сынады, ал өздері ақшаның айналыс құралы және төлем құралы сияқты қызметтерін шамадан тыс бағалады.

"Номиналистер" - ақшаны - тауарлар айырбасына - қызмет ететін шартты белгілер, есеп айырысу өлшемдері деп жариялап, оны мемлекет үкімінің жемісі ретінде түсіндірді.

2.Инфляция – көпфакторлы құбылыс, ол бағаның жалпы дәреже-сінің өсуі арқылы және нақты активтерге қарағанда ақша белгілерінің құнсыздануы арқылы бейнеленеді. Жеке тауарлар бағасының қандай болмасын өзгеруі міндетті түрде инфляция болып табылмайды. Инфляцияға қарама-қарсы дефляция баға мен шығындардың жалпы төмендеуі болып табылады. Бағаның өсуінің бәсендеуі дезинфляция деп атайды. инфляция – бұл бағалардың орташа деңгейінің өсу қарқыны, бірақ бұл жағдайда барлық бағалар өседі деуге болмайды. Инфляция кезінде кейбір бағалар бір қалыпта қалады, ал кейбір бағалар төмендейді

Сұраныс инфляциясы – бұл толық жұмысбастылық жағдайында ресурстарды тиімді деңгейінен жоғары қолданғанда сұраныстың ұсыныстан асып кетуі салдарынан болатын бағалардың өсуі.

Ұсыныс инфляциясы – жалақы мөлшерлемесінің өсуі еңбек өнімділігінің өсуінен артып кеткенде, ресурстарңа баға өскенде орын алатын өндіріс шығындарының инфляциясы.

Инфляцияға әсер етуші факторлар: қағаз ақшаның тым көп болуы, баға, өндіріс.

3. Капиталдың бір формадан екінші формаға айналатын қозғалысын капиталдың ауыспалы айналымы деп атайды. Капиталдың ауыспалы айналымы қосымша пайда табуды көздейді:

d = A' – A

Мұнда, А – бастапқы жұмсалған капитал; d – үстеме құн.

Өндіріске құйылған бастапқы капиталдың барлық қозғалысы-ның түгелдей бір цикл бойы айналып шығуын капиталдың толық айналымы деп атайды.

Капиталдың толық айналымы мен ауыспалы айналымы бір-біріне сәйкес келмейді. Ауыспалы айналымның әрқайсысының нәтижесінде кәсіпкерге ақшалай формада бастапқы капиталдың тек бір бөлшегі ғана қайтып келеді, барлық

капиталдық құн өз иесіне тек өзінің бастапқы ақшалай формасында толық қайтып түскенде ғана капитал толық айналым жасайды.

Капиталдың осындай түрлерінің айналымы әрқашанда бірдей жүрмейді.

№ 4 Емтиханбилеті

1. Қоғамдық шаруашылықтың түрлері: натуралды, тауарлы шаруашылық мәні, пайда болу себептері

2. Дағдарыс түрлері, мәні

3. «Қазақстан-2030» Стратегиясының басымдықтары

1. Натуралды шаруашылық – қоғамның тек өз қажеттіліктері үшін ғана қажетті өнімдердің жиынтығын өндірумен айналысатын тұйық шаруашылық. Натуралды шаруашылықтың негізгі сипатты белгілері:

- экономикалық қатынастар жүйесінің тұйықтылығы;

- әмбебап қол еңбегіне негізделген өндірістің орын алуы;

- қоғамдық еңбек бөлінісінің жоқ болуы;

- өндіріс пен тұтынудың арасында тікелей экономикалық байла-ныстардың орын алуы;

- еңбек өнімдерінің айырбасқа түспеуі.

2) Тауарлы шаруашылық - өнімдердің жеке тұтыну үшін емес, олардың айырбастау және сату үшін өндірілуін сипаттайтын шаруашылықтың дамыған түрі. Тауарлы шаруашылықтың негізгі сипатты белгілері:

- экономикалық қатынастар жүйесінің ашықтылығы;

- қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы;

- тауарлар айырбасының орын алуы;

- еңбектің мамандандырылуы;

- өндіріс пен тұтынудың арасындағы жанама экономикалық байланыстардың орын алуы;

- еңбек өнімдері нарыққа сату немесе айырбас үшін түседі және содан кейін тұтынылады.

Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құл иеленушілік және феодалдық өндіріс әдісінде басым болды. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауынан еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға айнала бастады. Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан бөлінуінен туындап, еңбек өнімділігінің өсуіне және өндірушілердегі артық өнімнің құрылуына алып келеді. Ал бұл өз кезегінде, олардың арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап, тауар өндірісінің дамуына түрткі болды. Кейіннен, қолөнердің егіншіліктен бөлінуі және сауданың оқшаулануы тұрақты айырбасқа, жеке меншіктің пайда болуына жол ашты.

Тауарлы шаруашылықтың пайда болуына негізінен үш жағдай әсер етті:

1. Тереңдетілген ең ірі еңбек бөлінісінің және жұмыс күшінің мамандандырылуы.

2. Жеке меншіктің пайда болуы.

3. Тауар өндірушілердің экономикалық жағынан оқшаулануы.

2.Экономикалық дағдарыс – дағдарысты, тоқырауды, жандануды және өрлеуді дәйекті түрде қамтитын ұдайы өндірістік цикл кезеңдерінің бірі. Нарықтық жағдаяттың күрт құлдырауымен, ұлттық экономиканың тұрақсыздануымен, қоғамдық ұдайы өндірістегі үйлесімсіздіктің күшеюімен сипатталады. Экономикалық дағдарыс тауар капиталын артық өндіруден (сатылмаған өнімдердің өсуі), өндірістік капиталдың артық қорлануынан (өндірістік қуаттардың толық қуатпен жұмыс істемеуінің көбеюі, жұмыссыздықтың өсуі), ақша капиталының артық қорлануынан (өндіріске жұмсалмаған ақша санының көбеюі) көрініс табады.

Қаржы дағдарысы –мемлекеттік қаржы жүйесінің түрлі құрылымдық

- Ақша-несие дағдарысы – ақша жүйесінің бұзылуы. Комерциялық

- Валюталық дағдарыс - әлемдік рыноктық айналыстан алтын

- Биржалық дағдарыс – бағалы қағаздардың бағамының бірден

- Аграрлық дағдарыс – ауыл шаруашылығы өніадерінің сатылу

3.«Қазақстан –2030» стратегиясы»

Бағдарламаныңбастыстратегиялықмақсаты – Қазақстанреспубликасыныңжоғарыиндустриальдыдамуғақолжеткізудіжәнедамушыелдерқатарынан, қазіргі «азиялықжолбарыстары» депаталатынОңтүстік Корея, Малайзия, Бруней, Сингапур, Тайвань сияқтыАзияныңгүлденгениндустриальдыелдерқатарынаөтуінжүзегеасыру. Осы мақсатқажетудегіжолдар:

1. Бизнестіңбарлықтөртдеңгейінде: өтпеліэкономиканыңбарлықсфераларындағылыми-техникалықжетістіктердіңашу мен енгізужолдарындаішкіжәнесыртқымемлекетаралықкәсіпкерлікқызметтің (шағын, орта, іріжәнемемлекеттік) қалыптастыру мен ынталандырусаясатынжалғастыру.

2. Экономикадасалалық, құрылымдыққайтақұрудыжүзегеасыру.

Қазақстанғалымдарыатапкөрсеткендей, Қазақстандаөзуақытындажүргізілген индустриализация – іріэкономикалықіс-әрекетқалыптастыруғажолашты. Бірақ та, республикадағы индустриализация процесініңөзі, егер оны экономикалықтехникалыққұрылымыныңөзгерістеріменбайланыстырғанда - олаяқталады,

№ 4 Емтихан билеті

1. Қоғамдық шаруашылықтың түрлері: натуралды, тауарлы шаруашылық мәні, пайда болу себептері

Шаруашылық

Натуралды Тауарлы

Өндіріс Тұтыну Өндіріс Бөлу Айырбас Тұтыну

Қоғамдық шаруашылықтың нысаны – адамдардың шаруашылық қызметін ұйымдастырудың белгілі бір тәсілі. Қоғамдық шаруашылықты жүргізудің тарихи тұрғыдан қалыптасқан 2 әдісі бар:

Натуралды шаруашылық - қоғамдық өндірісті ұйымдастырудың ертедегі түрі болып табылады. Алғашқы қауымдағы адамның еңбек құрал сайманының қарапайымдылығы оған өнімді тек өзінің тұтынысы үшін жасауға мүмкіншілік береді. Яғни натуралды дегеніміз – адамдар өнімді айырбасқа нарыққа шығаруға ұмтылмастан, тек өздерінің жеке бас қажеттіліктерін өтеу үшін өндірілетін шаруашылықты айтамыз. Натуралды шаруашылықтың негізгі сипатты белгілері:

---экономикалық қатынастар жүйесінің тұрақтылығы

---әмбебап қол еңбегіне негізделген өндірістің орын алуы

---қоғамдық еңбек бөлінісінің жоқ болуы

---өндіріс пен тұтынудың арасында тікелей экономикалық байланыстардың орын алауы

---еңбек өнімдерінің айырбасқа түспеуі

Тауарлы шаруашылық – өнімдердің жеке тұтыну үшін емес, олардың айырбастау және сату үшін өндірілуін сипаттайтын шаруашылықтың дамыған түрі.Негізгі сипатты белгілері:

-экономикалық қатынастар жүйесінің ашықтылығы

-қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы

-тауарлар айырбасының орын алуы

-еңбектің мамандандырылуы

-өндіріс пен тұтынудың арасындағы жанама экономикалық байланыстардың орын алуы

-еңбек өнімдері нарыққа сату немесе айырбас үшін түседі және содан кейін тұтынылады

Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құл иеленушілік және феодалдық өндіріс әдісінде басым болды.Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауынан еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға айнала бастады.Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан бөлінуінен туындап, еңбек өнімділігінің өсуіне алып келді. Ал бұл өз кезегінде олардың арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап, тауар өндірісінің дамуына түрткі болды.Кейіннен қолөнердің егіншіліктен бөлінуі және сауданың оқшаулануы тұрақты айырбасқа жеке меншіктің пайда болуына жол ашты.

Тауарлы шаруыашылықтың пайда болуына 3 жағдай әсер етті.

1,тереңдетілген ең ірі еңбек бөлінісінің және жұмыс күшінің мамандандырылуы

2.Жеке меншіктің пайда болуы.

3.тауар өндірушілердің экономикалық жағынан оқшаулануы.

2.Дағдарыс түрлері, мәні

Орта және қысқа мерзімде ауытқу басқаша болады, тепе-теңдік жағдайдан маңызды түрде ауытқиды. Қоғамда экономикалық және әлеуметтік тұрақтану бұзылады, экономикалық өсу уақытша дағдарысқа ауысады. Жалпы дағдарыстар барлық ұлттық шаруашылықты қамтиды, жеке дағдарыстар белгілі бір сфераға немесе экономикалық салаға тән. Дағдарыстың бірнеше түрлері бар:

1. Қаржы дағдарысы – мемлекеттік қаржының терең бұзылуы, бұл бюджеттің терең тапшылығы. Қаржы дағдарысының шегі ол мемлекеттің шетел займына төлем қабілеттілігінің болмауы.

2. Ақша-несие дағдарысы – ақша-несие жүйесінің бұзылуы. Коммерциялық және банк несиесінің күрт қысқаруы, салымдардың банктерден толық алынуы. Бұл кезде банктер жойылады, тұрғындар мен кәсіпкерлер нақты ақшаны іздейді, құнды қағаздардың курсы төмендеп, банк пайызының нормасы төмендейді.

3. Валюта дағдарысы – жеке елдер валютасының құнсыздануы, банктерде валюта резервтерінің зайып кетуі, валюта курсының төмендеп кетуі.

4. Биржалық дағдарыс – құнды қағаздар курсының күрт төмендеп кетуі, олардың эмиссиясының қысқаруы, қор биржасы қызметінің қысқаруы.

5. Аграрлық дағдарыс - ауыл шаруашылық өнімдерін өткізу көлемінің қысқаруы, ауыл шаруашылық өнімдеріне бағаның төмендеуі.

6. Құрылымдық дағдарыс - өндіріс салалары арасындағы қатынастардың бұзылуы.

Салалық дағдарыс – халық шаруашылығының бір саласында болады. Бұл дағдарыс өндіріс құрылымының өзгеруімен, шаруашылық байланыстардың бұзылуымен сипатталады.

Алғашқы дағдарыс 1825 жылы Англияда басталған. Содан кейін ол 1836 ж., 1841 ж., 1847 жылы АҚШ, Англия мен Франция, Германияны қамтыды. 1857 жылғы дағдарыс бірінші дүниежүзілік циклдық дағдарыс болып саналады. Одан кейін ол 1873, 1882, 1990, 1907 жылдарда қайталанды. Экономикаға үлкен шығындар әкелген 1920-1921, 1929-1933, 1937-1938 жж экономикалық дағдарыстар. «Ұлы тоқырау» атын алған өте терең және ұзақ дағдарыстың сипаты 1929-1933 жылдарда болған еді.