
- •1.Ғс туралы жалпы мәлімет.
- •3. Элементар бөлшектер классификациясы
- •7. Екінші реттік ғс-ң жұмсақ құраушысы
- •8. Екінші реттік ғс-ң қатаң құраушысы
- •9. Екінші реттік ғс-ң нуклондық құраушысы
- •10.Кең атмосфералық нөсерлер туралы түсінік
- •12. Ғс көмегімен мюонның өмір сүру уақытын бағалау әдісі
- •13. Зарядталған бөлшектің тұрақты біртекті магнит өрісіндегі қозғалысы
- •14.Зарядталған бөлшектің градиенті өріс бойымен бағытталған магнит өрісіндегі қозғалысы
- •15. Магнит айна
- •16. Зарядталған бөлшектерді үдетудің түрлері
- •17.Зарядталған бөлшектерді үдетудің бетатрондық механизмдері
- •18.Зарядталған бөлшектерді үдетудің 1,2 текті Ферми механизмдері
- •19.Магнит ырғалу.
- •22.Шекті жоғары энергиялы ғс-ң энергиялық спектрі
- •23. Планетааралық магнит өрісінің құрылысы
- •25.Ғс көздеріне қойылатын талаптар
- •28.Аса жаңа жұлдыздар ғс-ң болуы мүмкін көздері ретінде
- •29. Белсенді галактикалардың ядролары шекті жоғары энергиялы ғс-ң болуы мүмкін көздері ретінде
- •30. Изотроптық сәулелену жағдайында бөлшектер ағыны мен қарқындылығы арасындағы байланыс.
- •31.Бөлшектер концентрациясы мен қарқындылығы арасындағы байланыс
- •32.Магнит өрісінің баяу өзгерудің шарттары
- •33.Ғс шыққан тегінің эволюциялық модельдері
- •35.Бөлшектің лармор-радиусы үшін өрнекті шығару
- •36.Бөлшектің жүргізуші центрі, оның әр түрлі жағдайлардағы қозғалысы
- •37.Зарядталған бөлшектің магнит емес күштермен ұйытқыған тұрақты біртекті магнит өрісіндегі қозғалысы
- •38. Магнит өрісінің жеке біртекті еместікпен ұйытқыған тұрақты біртекті магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектің қозғалысы
- •39.Зарядталған бөлшектің баяу өзгеретін магнит өрісіндегі қозғалысы
- •40.Зарядталған бөлшектің градиенті өріске перпендикуляр бағытталған магнит өрісіндегі қозғалысы
- •54. Теріс зарядталған бөлшек тұрақты біртекті магнит өрісінде оң бұрандамен айналатынын көрсету
- •55.Зарядталған бөлшек тұрақты біртекті магнит өрісінде қозғалып, магнит өрісінің жеке біртекті еместікпен соқтығу жағдайда болатынын дәлелдеу
- •56.Зарядталған бөлшектің тұрақты біртекті магнит өрісінде магнит емес тұрақты күш әсер еткен жағдайда қозғалғанда болатынын дәлелдеу
- •57.Зарядталған бөлшек градиенті өріске перпендикуляр бағытталған баяу өзгеретін магнит өрісінде қозғалғанда , болатынын дәлелдеу
- •58.Зарядталған бөлшек магнит өрісі күшейген аймаққа түскенде үделетінін көрсету
- •59. Магнит қармақтың шығып кету конусы
- •60.Пән тақырыбы
17.Зарядталған бөлшектерді үдетудің бетатрондық механизмдері
ҒС-ң үдеу механизмдерінің түрлері: реттелген және реттелмеген(стохастикалық)
1)Реттелген механизмдерде:
<∆B>≠0, <∆E>≠0
Магнит және электр өрісінің уақыт бойынша орташа өзгерістері 0-ге тең емес. Бұл жағдайда бөлшектің энергиясы бірыңғай(монотонды) өзгереді, яғни не тек өседі, не тек азаяды.
2)Стохастикалық(реттелмеген) механизмде:
<∆B>=0, <∆E>=0
<∆B2>≠0, <∆E2>≠0
Бұл жағдайда бөлшектің энергиясы бірыңғай емес өзгереді.
Жалпы, ғарышта зарядталған бөлшектер уақытта немесе кеңістікте өзгеріп тұрған
магнит өрісімен(дәлірек, мұндай өрістермен тудырылатын құйынды электр өрістермен) үделеді.
Магнит өрісі өссе бір бағытта өріс тудырады, азайса қарама-қарсы бағытта өріс тудырады:
+
← →
Бөлшектерді ғарыштық энергияға дейін үдету үшін ҒС-ке қажет энергияға дейін үдету ғана емес, бөлшектер мен өрістер арасындағы энергия алмасатын механизм де болуы керек. Ғарыштық бөлшектерді үдететін бірнеше электромагниттік механизмдер бар: бетатрондық механизм, Ферми механизм, т.б.
Бетатрондық механизм реттелген механизмге жатады. Ол бетатрондарды жүзеге асырады. Бұл механизм бөлшек магнит өрісі өсіп жатқан аймаққа түскен жағдайда немесе магнит өрісі күшейген аймаққа түскенде жүзеге асырылады. Және бұл механизм мына инвариантта негізделген:
P┴ 2/B=const, (p өссе, энергия да өседі)
Бұл механизмнің 2 кемшілігі бар:
1)Энергиясы айтарлықтай өсу үшін, өріс әлдеқайда көп өсу керек(1000 болса, млн есе өсу керек). Ал өте жоғары энергияға дейін өсу бола алмайды.
2)Бұл механизм толығымен қайтымды(квазипериодты-бөлшектің энергиясы орташа), өріс бастапқы мәнге дейін азайса, энергия да азаяды. Табиғатта шексіздікке дейін өзгермейді, бір кезде азая бастайды.
Сондықтан, бөлшектің энергиясы өсу үшін, бұл аймақтан шығып кетіп, үлкен аймаққа түсу керек, одан ары солай қайталанады, бөлшектің өз жолы болу керек.
18.Зарядталған бөлшектерді үдетудің 1,2 текті Ферми механизмдері
ҒС-ң үдеу механизмдерінің түрлері: реттелген және реттелмеген(стохастикалық)
1)Реттелген механизмдерде:
<∆B>≠0, <∆E>≠0
Магнит және электр өрісінің уақыт бойынша орташа өзгерістері 0-ге тең емес. Бұл жағдайда бөлшектің энергиясы бірыңғай(монотонды) өзгереді, яғни не тек өседі, не тек азаяды.
2)Стохастикалық(реттелмеген) механизмде:
<∆B>=0, <∆E>=0
<∆B2>≠0, <∆E2>≠0
Бұл жағдайда бөлшектің энергиясы бірыңғай емес өзгереді.
Жалпы, ғарышта зарядталған бөлшектер уақытта немесе кеңістікте өзгеріп тұрған магнит өрісімен(дәлірек, мұндай өрістермен тудырылатын құйынды электр өрістермен) үделеді.
Магнит өрісі өссе бір бағытта өріс тудырады, азайса қарама-қарсы бағытта өріс тудырады:
+
← →
Бөлшектерді ғарыштық энергияға дейін үдету үшін ҒС-ке қажет энергияға дейін үдету ғана емес, бөлшектер мен өрістер арасындағы энергия алмасатын механизм де болуы керек. Ғарыштық бөлшектерді үдететін бірнеше электромагниттік механизмдер бар: бетатрондық механизм, Ферми механизм, т.б.
Ғарыштық бөлшектің қозғалыстағы біртекті емес магнит өрістерімен(магниттелген бұлттармен) әрекеттесуі-Ферми механизмдері. Магниттелген бұлттармен соқтығысқан кезде бөлшектің үделуі болады.
Үдеткіш Ферми механизмі: Үдетілу зарядталған бөлшектің магнит айнадан шағылысып соқтығысуынан болады. Ферми үдеткіштердің 2 түрі белгілі: 1-ші және 2-ші текті. Олар екеуі де соқтығыспайтын ортада жұмыс істейді-әйтпесе ортаның плазмамен соқтығысуы үдету процесін жоғалтуға алып келеді.
1-текті Ферми механизмі соққы толқындарда болады. Соққы толқынның алдында және оның артында зарядталған бөлшектерді шағылдыра алатын 2 біртекті еместік арасындағы бірнеше рет шағылу бөлшектердің айтарлықтай үделуіне әкеледі. Бөлшектің қорытқы энергетикалық спектрінің 2-ге тең дәрежелі көрсеткіші бар. Үдеу соққы толқынның жылдамдығына пропорционал. Тек энергиясы плазма энергиясынан көп бөлшектер үдетіледі, аз энергиялы бөлшектер соққы аймақты қиып өте алмайды. Демек, үдеу басынан бастап жоқ, бастапқы бөлшектер соққы аймаққа инжекцияланған болу керек.
2-текті Ферми механизмдері зарядталған бөлшектің үнемі немесе хаосты қозғалатын “магнит айнамен” соқтығысуын сипаттайды. Бөлшек қарсы қозғалыстағы магнит айнамен шағылысқанда энергиялы болады(қосылады), немесе қарама-қарсы(одан ары қарай кететін) айнамен соқтығысқанда энергиясын жоғалтады. Қарсы айнамен соқтығысу ықтималдығы керісінше(ары кететіннен) көп, сондықтан, жалпы, бөлшектер үдетіледі. Энергияның өсуі магнит айналардың орташа жылдамдығының квадратына пропорционал(“2-текті” аталуы да осыдан). 2-текті Ферми үдеуіне баламалы атау-стохастикалық үдеу.