- •1.Ғс туралы жалпы мәлімет.
- •3. Элементар бөлшектер классификациясы
- •7. Екінші реттік ғс-ң жұмсақ құраушысы
- •8. Екінші реттік ғс-ң қатаң құраушысы
- •9. Екінші реттік ғс-ң нуклондық құраушысы
- •10.Кең атмосфералық нөсерлер туралы түсінік
- •12. Ғс көмегімен мюонның өмір сүру уақытын бағалау әдісі
- •13. Зарядталған бөлшектің тұрақты біртекті магнит өрісіндегі қозғалысы
- •14.Зарядталған бөлшектің градиенті өріс бойымен бағытталған магнит өрісіндегі қозғалысы
- •15. Магнит айна
- •16. Зарядталған бөлшектерді үдетудің түрлері
- •17.Зарядталған бөлшектерді үдетудің бетатрондық механизмдері
- •18.Зарядталған бөлшектерді үдетудің 1,2 текті Ферми механизмдері
- •19.Магнит ырғалу.
- •22.Шекті жоғары энергиялы ғс-ң энергиялық спектрі
- •23. Планетааралық магнит өрісінің құрылысы
- •25.Ғс көздеріне қойылатын талаптар
- •28.Аса жаңа жұлдыздар ғс-ң болуы мүмкін көздері ретінде
- •29. Белсенді галактикалардың ядролары шекті жоғары энергиялы ғс-ң болуы мүмкін көздері ретінде
- •30. Изотроптық сәулелену жағдайында бөлшектер ағыны мен қарқындылығы арасындағы байланыс.
- •31.Бөлшектер концентрациясы мен қарқындылығы арасындағы байланыс
- •32.Магнит өрісінің баяу өзгерудің шарттары
- •33.Ғс шыққан тегінің эволюциялық модельдері
- •35.Бөлшектің лармор-радиусы үшін өрнекті шығару
- •36.Бөлшектің жүргізуші центрі, оның әр түрлі жағдайлардағы қозғалысы
- •37.Зарядталған бөлшектің магнит емес күштермен ұйытқыған тұрақты біртекті магнит өрісіндегі қозғалысы
- •38. Магнит өрісінің жеке біртекті еместікпен ұйытқыған тұрақты біртекті магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектің қозғалысы
- •39.Зарядталған бөлшектің баяу өзгеретін магнит өрісіндегі қозғалысы
- •40.Зарядталған бөлшектің градиенті өріске перпендикуляр бағытталған магнит өрісіндегі қозғалысы
- •54. Теріс зарядталған бөлшек тұрақты біртекті магнит өрісінде оң бұрандамен айналатынын көрсету
- •55.Зарядталған бөлшек тұрақты біртекті магнит өрісінде қозғалып, магнит өрісінің жеке біртекті еместікпен соқтығу жағдайда болатынын дәлелдеу
- •56.Зарядталған бөлшектің тұрақты біртекті магнит өрісінде магнит емес тұрақты күш әсер еткен жағдайда қозғалғанда болатынын дәлелдеу
- •57.Зарядталған бөлшек градиенті өріске перпендикуляр бағытталған баяу өзгеретін магнит өрісінде қозғалғанда , болатынын дәлелдеу
- •58.Зарядталған бөлшек магнит өрісі күшейген аймаққа түскенде үделетінін көрсету
- •59. Магнит қармақтың шығып кету конусы
- •60.Пән тақырыбы
7. Екінші реттік ғс-ң жұмсақ құраушысы
8. Екінші реттік ғс-ң қатаң құраушысы
9. Екінші реттік ғс-ң нуклондық құраушысы
Жерді және басқа планеталарды қоршайтын атмосфера алғашқы ҒС үшін маңызды бөгет (кедергі) болады, атмосфераның ішкі қабаттарында алғашқы сәулеленудегілерден мүлде басқа, екінші реттік бөлшектер тіркеледі.
Жер атмосферасы негізінен үш газдан: ~78 % азоттан, ~ 21% оттектен және көп емес көмір қышқыл газдың қоспасынан тұрады. Теңіз деңгейінен атмосфера шекарасына дейінгі ауаның тіке бағанасындағы заттың жалпы мөлшері 1030 г/см тең. Бұл көзден жерге дейін ғарыштақ сәулелер өтетін зат мөлшерінің (5г/см ) әлде қайда көп. Сондықтан ғарыштық сәуле қасиеттерінің атмосферадағы өзгерісі тек санды (мөлшерлі) жағынан емес, сапа жағынан болды.
Атмосфераның шекарасы анық, ширақ болмайды: биіктік өскен сайын ауа тығыздығы біртіндеп азая береді де(ол кезде химялық құрамы да өзгереді), планетааралық газдың тығыздығымен теңеледі.
Әртүрлі екінші реттік құраушылар пайда болуына әкелетін құбылыстар тізбегі жер магнит қалқандар арқылы өтіп атмосфераға жетіп келген адронның (протон немесе алғашқы ядроның) бірінші әрекеттесуінен басталады. Жоғары энергиялы бөлшектердің ядролармен әрекеттесудің бір ерекшелігі – ол энергияның орта есеппен жартысының алғашқы бөлшекпен табиғаты бірдей екінші реттік бөлшекке берілетінінде тұратын лидерлену эффектісі . Әрекеттесу қасиеттері энергияға нашар, шамалы-болмашы тәуелді болғандықтан екінші әсерлесудің біріншіден айырмашылығы болмайды дерлік. Атмосфераның қалыңдығы оның ішінде онға дейін дәйекті(бірінен соң бірі келетін) соқтығу болу үшін жеткілікті. Нуклондардың ядролармен соқтығу жүрісінде пайда болатын зариятталған плондар энергияға тәуелді ықтималдықпен ыдырайды, немесе ядролармен әрекеттеседі. Ыдырап кеткен зарядталған пиондар ғарыштық сәуленудің мюондық құраушысын және нейтриноны, ал бейтарап пиондар – электрон – фотондық құраушысын туғызады. Атап айтылған құбылыстардың жиынтығы ядролық-касскадтық процесс деп аталды. Атмосферадағы ядролық процестердің ерекшелігі - ғарштық сәулелердің әртүрлі құраушылар бір біріне ықпал тигізбейді дерлік. Олардың бәрі бір бірімен тек сәулеленудің барлық түрлеріне үлес қосатын нуклондық құраушысы арқылы байланысты болады. Атмосферадағы пиондар нуклондарды туғызбайды дерлік, ал нуклон атмосфера ішкі қабаты және жер беті астында – мюондардан туатын электрондық-фотондық құраушысы ықтималдығы өте аз пиондарды фототуғызу, мюонды жұптардың пайда болу процестерден басқа, адрон мен лептондарды шығармайды.
Теңіз деңгейіндегі екінші реттік ҒС негізінен үш құраушыдан тұрады: электронды-фотондық (1), мю-мезондық (2) және нуклондық (3). Электрондар зат арқылы өткенде өз энергиясын тежеулік сәулеленуді шығаруға және атомдарды иондауға, ал мюондар энергиясын көбісінде тек иондауға жұмсайды (өйткені тежеулік сәулеленуді шығаруға кететін энергия бөлшек массасының квадратына кері прпорционал). Сондықтан зат арқылы өткенде электрондық құраушы мюондықтан көрі әлде-қайда тез жұтылады. Осыған байланысты электрондық құраушыны жұмсақ деп, ал мюондық құраушыны қатаң деп атауға болады.