22.Авторитаризмнен (тоталитаризмнен) демократияға өту ерекшеліктері

Демократияға бейбіт жолмен өтудің үш түрі бар.Біріншісінде,реформа жоғарыдан басталады.Мұнда авторитарлық басқарушылар жағдайды түсініп, ешкімнің зорлығынсыз,өз еріктерімен саяси жүйені өзгертеді.Екіншісінде, амалсыздықтан биліктен бас тарту.Үшіншісінде,билік басындағылар оппозициядағылармен келісімге келу арқылы авторитарлық тәртіптен демократияға өтеді.Мысалы,Испания,Оңтүстік Корея, Польша, Венгрия және т.б.Авторитарлық және тотлитарлық саяси тәртіптен демократиялық тәртіпке көшу әр елде әр түрлі өтеді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германия, Италия, Жапонияда буржуазиялық демократиялық тәртіп АҚШ-тың әскери күшінің көмегінің арқасында орнады. Португалия, Испания, Грецияда мұндай ауысу дамыған капиталистік елдердің қаржылық-экономикалық, саяси және моральдық-психологиялық қолдауының, сүйемелдеуінің арқасында жүзеге асты.Зерттеушілер Шығыс Еуропа елдерінде тоталитаризмнен, авторитаризмнен, жаңа қоғамдық жүйеге өтуде үш қайшылық болғанын көрсетеді: 1.Әкімшілдік –әміршілдік, тоталитарлық құрылымдарды көппартиялық демократияға ауыстырудағы объективті қажеттілік пен осы ауыстыру кезінде пайда болған демократияға қарсы, жаңа тоталитарлық көріністер мен құбылыстар арасындағы қайшылықтар. 2. Ғылыми–техникалық революцияның қазіргі сатысында орталықтанған, жоспарлы-нұсқау тәртібіндегі экономикадан базарлығы көп жүйеге көшудің объективті қажеттілігі мен бір жағынан оған шын мәніндегі әлеуметтік кедергілер арасындағы қайшылықтар. 3.Жаңа қоғамдық қайта құруға,жаңа демократиялық қоғамға көшуге жалпы ынталану мен осы жаңа қоғамның ғылыми концепциясының болмауы арасындағы қайшылықтар. Бұл қайшылықтар КСРО елдерінде үнемі білініп,кесірін тигізіп отыр. Тоталитаризмнен демократияға көшу саласы теориясының мамандары бұл өтуде әр түрлі екі саяси процестің бар екенін көрсетеді: либералдандыру және демократияландыру. Либералдандыру – жеке адамдардың да,қоғамдық институттардың да құқықтарын қайтадан бөліп, кеңейтіп береді. Демократияландыру – өте күрделі процесс, ол қабылданған шешімдер мен міндеттемелерде барлық азаматтардың теңдігін бекітеді, осындай шешімдерді қабылдағандарға азаматтар алдында жауапкершілік артады. Бұл процестер тәуелсіз Қазақстан Республикасында анық орын алып отыр.

Қазіргі демократиялық өмірге көшу үшін халықтың қазына тұтатын бағдарының өзгеруі, соған орай туатын қоғамның саяси мәдениетінің дағдарысын жеңе білуі деп танылады.

23. Саяси модернизацияның мақсаттары мен өлшемдері, оның негізгі белгілері.

Модернизация деп қазіргі жаңа жағдайда байланысты жаңару, өзгеру, икемделу. Саясатта саяси жүйенің, әдіс-тәсілдердің, бағдарлама, тұжырымдамалардың өзгеруі заман талабына сай жаңару қоғамның жылдам дамуына мүмкіндік беріп, тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Ондай өзгерістер жасалмаса, саяси тоқырауға ұшырауға болады. Cаяси даму тұжырымдамасында басты рөлді модернизация немесе саяси бейімделу теориясы атқарады. Ол XX ғасырдың 50 жылдарында пайда болған. Батыс елдері алғашында бұл ұғымды отарлық езгіден құтылып, азаттық алған елдердің одан кейінгі жерде қалай дамуына байланысты пайдаланған. Кейін ол өркениеттілікке өтудегі әлемдік процестің жалпы үлгісінің негізіне айналды. Оның мәні дәстүрлік қоғамнан қазіргі қоғамға өтудің сипатын және бағытын бейнелеу болатын.Дәстүрлік қоғамнан қазіргі қоғамға бейімделу тұжырымдамасының екі типі бар. Біріншісі – өзіндік ішкі себептерден пайда болып, соған бейімделу.Бұған Англия, АҚШ сияқты ұзақ жылдар бойғы біртіндеп баяу даму нәтижесінде қоғамның баянды құрылысына өтуді басынан кешірген елдер жатады. Олар дамудың жоғарғы деңгейіне табиғи түрде жеткен болып есептеледі. Ал осы жолды кейін өтетін елдерге даму деңгейі, өмір сапасы жағынан алдыңғы елдердің жолын қуушы, «қуалай дамушы» мемлекеттер ретінде қарайды.Басқа елдердің Батыс үлгісін бойына сіңіріп, өзгеру, соған икемдеу жөнінде әр түрлі көзқарастар бар. Солардың ішінде кең тарағаны – модернизацияның сызықтық теориясы. Жақтаушылардың ойынша, дәстүрлік деңгейдегі елдер ерте ме, кеш пе капиталистік даму жолына түседі.Оларда соған лайық әлеуметтікэкономикалық және саяси құрылым, саяси жүйе орнайды.Нәтижесінде олар да қазіргі жоғарғы индустриалды жағдайға жетеді,мәдениеті және басқа салалары да өркениетті елдердің даму жолын бұлжытпай қайталайды.Критерийлері:1)Әртүрлі елдердің жаңа жағдайға көшу,институционалдық құрылымға өту үшін жұмылдырып,іске тартарлық қорлары, мүмкіндіктері бірдей емес;2)Әртүрлі қоғамдық тарихи дәстүрлі,әлеуметтікэкономикалық құрылымы өзгеше;3)ұлттық элиталар арасындағы ұйымдастырылу және мәдени ерекшеліктер.Соған орай ол қазіргі тарихи жағдайды,мәдени мәнін, мазмұнын қабылдайды.