80. Қытайда физика ғылымының қалыптасуы.

Ерте заманда Қытай ғылым саласында алдыңғы қатарда болғаны мәлім. Әр династия өз ғалымдарымен ерекшеленген. Қазіргі таңда ғылым жүйелі түрде дамыса, көне Қытайда жаңа ашулар мен технологиялар көбінесе сақталмаған.

Ежелгі Қытайда физикалық түсінік әр түрлі техникалық қарекет негізінде қалыптасты. Соның барысында әртекті технологиялық рецепттер түзілген. Міндетті түрде ең алдымен механикалық түсініктер қалыптасқан.

Көне Қытайдағы физика ілімі конфуциандық пен даосизммен сабақтас түрде дамыған. Мысалы, Лао-цзы "Дао-Дэ-цзин" атты кітабында Дао – жол, ал философиялық тұрғыда ол – әлемнің даму жолы, яғни қазіргі физика тілімен – Әлемнің эволюциялану механизмі. Сонымен қатар, көне Қытайда қазіргі физика тіліндегі симметрияны инь және янь арқылы түсіндірген.

Физикалық ашуларға келетін болсақ, ең қарапайым механикалық құрал – компас – өз бастауын Қытайдан алады. Б.з.б. ІІІ ғ қытай философы Хэнь Фэй–цзы өзіне замандас сынань (ведающий югом) атты компас жайлы баяндаған.

Б.з.б. 1115 жылы Қытайда алғашқы редукциялық механизм жарық көрді, сонымен қатар бұл – дифференциациялық байланыстың алғаш қолданылуы болып табылады.

Мо Чинг атты қытайлық ғалым б.з.б. ІІІ ғ Ньютон қозғалыс заңының алғашқы нұсқасының авторы болды. Ол: «қозғалыстың аяқталуы қарсы күштің әсерінен болады, егер де ешқандай қарсы күш болмаса, қозғалыс ешқашан бітпейді, бұл бұқаның жылқы емесі сияқты анық құбылыс»,–деген.

Қытайдың кейінгі қосқан үлесі ол – қағазды ойлап табуы, басып шығару ісінің пайда болуы, оқ–дәрінің пайда болуы мен компастың шығуы. Қытайлықтар алғашқы болып кері таңбалы сандарды ашты, және осы жаңалық математика мен физиканың дамуына айтарлықтай үлес қосты.

81. Қытай модернизациясындағы өзгерістер мен «ашықтық». Қытай Коммунистік партиясының жаңа басшысы Дэн Сяопиннің зор еңбегі болды. 1980 жылдары Қытайдың терең идеологиялық және саяси өзгерістер кезеңі болды. Саяси элитаның дүниеге қөзкарасы Қытайды заманалық маңызы бар социалды – экономикалық өзгерістерді енгізуге итермелейді.

Ең басты өзгерістер Қытай Коммунистік партиясының саясатында болды. Ауыл шаруашылық өзгерістерде жеңіске жеткен өзгерістер халық шаруашылығында терең реформалар жүргізілді жәнеде қаржы, шикізат, социалды реформалар жүргізілді.

Жер иеленушілік реформасының жасалуында басты жетістіктер бұл – шаруашылық ынта мен тапқырлық жасау мүмкіндіктері тез нәтижелік берді. Ауыл шаруашылық өнімділіктің өсуі басталды. 4 жылдың ішінде 90 млн тоннаға өсті.

80 жылдың соңында мемлекеттің орталықтандырылған бақылау жұмысында жартылай қалалық өнімділікпен айналысатындар болды.

Ең басты Қытай техникалық модернизация шаруашылығы ең басты рольде шетел инвестициялары мен технологиялары болды. Қытай Халық Республикасының басшылары осы процестерді орындау үшін « Арнайы Экономикалық Аймақ» құрды. «Арнайы Экономикалық Аймаққа» англиялық Гонконг колониясы жанында орналасқан Шэньчжэнь кірді.

Мұнда шетел техникаларымен жеңіл өнеркәсіп, электроника экспортқа шығатын өнімдер жасалды. Тапқан ақшасын заманға сай техниканы сатып алуға жібереді. Осы реформа бағдарламаларын жүзеге асыру экономиканың жоғарғы көрсеткіштеріне әкелді. 80 жылдары табыс екі есе өсті 250 - ден 500 долларға өсті.тар стратегия керек екендігі көрінді.

Қытай экономикасының көптеп көтерілуіне байланысты 90 жылдың бірінші жартысында мынадай салаларда бидай жинау, көмір табу, цемент өндіру, мақта өсіру, ет, телидидар жасауда бірінші орынға шықты. Сыртқы экономика саласындада көптеген жетістіктерге жетті.

Дэн Сяопиннің басты мақсаты тәжірибе жүзінде Қытайды дамыған мемлекетке айналдырып, 21 ғасырдың ортасына қарай Қытайда адам басына шыққандағы өндіріс бойынша орташа дамыған мемлекеттер арасына қосу.

Дэн Сяопиннің ұстанымы бойынша – мемлекеттің негізі ретінде социализм қалу керек, өйткені социализм шапшаң әлеуметтік дамуына қажетті материалдардың және адами ресурстардың жинастауын қамтамасыз етеді.

ХХ ғасырдың 80 жылдары Қытай Коммунистік партиясының басшылығы нарықтық қатынаста экономикалық реттеушісі ретінде қарастырар рыноктың дамуына нұқсан келтірмейді. Қайта оны бес жылдық жоспарлар шеңберіне кіргізіп, жоспарлау мен рынокты өзара байланыстырды. Бұндай саясаттың негізі тауар – ақша айналымының күрт артуы және меншік пен шаруашылық нысандарын девирсификацияға ұшырау мәселеге жатқызылды.

Алғашқы этапта 1982 жылдан бастап «жоспарлы басқару» - басты ; «Нарықтық екінші дәрежелі» деген ұстаным құрылды.

Екінші этап – 1984 жылы Қытай Коммунистік партиясының Орталық Атқарушы Комитетінің үшінші пленумында «Шаруашылық жүйесін реформалау туралы қаулысы» қабылданып, нәтижесінде «Жоспарлы тауарлы шаруашылығы» идеясы ұсынылды. Яғни өндіріс кәсіпорындарына шаруашылық өзін - өзі басқару енгізілді. Бұл яғни тауар – ақша қатынасының жоспарлы үйлестіру жүйесімен қатар қолданысқа енді. Бұл тұжырымдамасына сай экономикалық әрекеттесу үш салада көрініс тапты:

1. Дерективті жоспарлау саласы.

2. Бағыттаулы жоспарлау саласы

3. Еркін рынок саласы.

Үшінші этап – реформалар барысында 1989 жылы «мемлекет рынокты реттейді, әйтсе рынок кәсіпорындарын бағдарлайды» деген тұжырымдамасы қабылданады.