5. Қағаз жасау техникасының тапқырлауы

Қағаз/ң ойлап табылуы ежелгі Қытай/ғы төрт ірі жаңалықтың бірі болып табылады. Қағаз жасау өндірісі/ң алғашқы процесі Қытай/да б.з екінші жүз жылдығының басында дамытылды. Бұған дейін Ежелгі Қытай/да жазулар сүйектерге н/е бамбуктерге жазылды, бұл нәрсе ауыр және тасымал үшін өте қолайсыз болды. Құжаттарды жазуда кей кездері жібек материалдар да қолданылды, алайда ол өте ыңғайлы болғанымен кең көлемде қолданысқа ие болған жоқ, өйткені ол қымбат болатын. Көптеген ғалымдар б.з 105 ж. ең алғашқы рет ағаш балдырынан қағаз өндірісінің қазіргі әдісін Хань династиясы тұсындағы шенеунік Чаи Лунь ойлап тапты деген пікірде. Алайда 2006ж Ганьсуда ежелгі қытай/қ жазба нұсқаларының табылуы қағаз б.з 8 ж., яғни Чаидан жүз жылдай бұрын ежелгі қытай қарулы күштері тарапынан қолданылған деген тұжырым өмірге келді. Дегенмен де археология/қ жазусыз шынайы қағаз Қытайдан табылыды және ол б.з.б 2 жүз жылдық/да император Ву Хань тұсына тиесілі екені дәлелденген. Қағаз тек жазуға ғана емес, жұқа қола айналарды орау н/е қосымша қорғау үшін де қолданылды. Алғашқыда қағаз жасаудың технологиясы былай болды: бірінші шикізат жиналады, мысалы, бамбук, бамбукті шауып, оларды кептіріп, жарады. Кейін жарылған бамбуктерді сулы болғанша буландырады, соңан соң ағарқыштарға малып, жібітеді де қалың массаға ұнтақтайды. Масса аппақ болғанда оны қайта ұнтақтап, қағазды дайынд/ғы қолайлы сұйық құймаға айнал/ды. Мұны сумен араластырып жұқа қабаттар жасап, бір әрекетпен болашақ қағазд/ң беттерін алады, сөйтіп оны кептіреді. Бұл дәстүрлі әдіс әлі күнге дейін орталық Қытайда Цзиньхуа ауылында қолд е. Бұл процестерді жүзеге асыруға бұрын 100 күндей уақыт жұмсалса, қазір 1 апта кетеді екен. 1-қағаз қазіргідей жұқа болған жоқ, ол ақырындап дамытылып, бүгінгі дәрежеге жетті. Алғашқыдағы қағаз/ң шетел/рге таралуы қиын болды, өйткені қытайлық/р қағаз жасау технолог/ң құпиясын өзгеге ашқысы келмеді. 604 ж. технология алғаш Кореяға беріліп, кейіннен Жапонияға берілді, мұнда тұт ағашы қолд/ды. Техн/я дамып, бүкіл әлемге таралды.

6. Хань патшалығы кезіндегі архитектурасы

Хань патшалығы кезеңіндегі жоғары дәредедегі құрылыс техникасы, архитектура, сульптура, бейнелеу және жапсырмалау өнері туралы мағлұмат беретін, бірнеше материалдық мәдениет ескерткіштері сақталған. Хань дәуірнде Қытайда, Маньчжурияда және Оңтүстік Сібірде қазбадан табылған балшықтан жасалған үйлер формалары, тастан жасалған үйлер және сонымен қатар, тас мекемелерде салынған бейнелер ханьдық архитектуралық стилдің көрегендігін көрсетеді. Бұны хань құрылысына сипаттама беруші жазба деректер де растайды.

Ханьдық құрылысшылар 2-3 және одан да көп қабатты, гүлді полуцилиндрлік черепицамен жабылған көп шатырлы, қайырлы, жылы тілектер жазылған шатырларының соңғы жағы балшықпен дөңгелектенген болып келетін мекемелерді соға білді. Ғимараттердың осындай түрлері архитектуралық дәстүрге еніп, Қытайда ұзақ уақытқа дейін сақталды. Хандық құрылысшылар Қытай архитектурасына үлкен үлестерін қосты, олардың көптеген нұсқалары соңғы уақыттарға дейін сақталған.

Хань дәуірінен құрылыс техника/ң, архитектура/ң, скульптура/ң, қолданб өнердің жоғ даму деңг/н айғақтайтын матерлдқ мәд/ң бірн ескерткш/р жеткен. Соның іш/гі архит/ң алар орны ерекше. Жүрг/н зертт/р нәт/де үйлер мен мұнаралардың саздық моделі, тас пилондар, тас барельефтер хань дәу/гі архит/қ стильдің кемеліне келгендігін айғақтайды. Ханьдық қала/ң нег ерекш/гі оның үлкендігі мен жопарлау принциптерінде б. Қ/р қамалдармен қоршалып, бірн қақпалар б, ішкі құрылыста бірн бөліктерге бөлінді. Қаланың орт/да император сарайы орн/қан тыйым салынған бөлігі орын тепті. С.қ. қалалар мәд/т, сауда мен қолөнердің түйіскен жері болды. Сарайлық ғимараттар, мұнаралар басқа ғимараттардан өздерінің үлкендігімен, ерекше әдемілігімен ерекш/ді. Хань дәу/гі доу-гундар (көп қабатты тіреуіштер жүйесі) ғимараттық бұрыштарында ж/е орт/да орн/қан декоративті архит/қ тораптар рет/де қолд/ды. Осы кезеңде доу\гундар тамаша декорацияланды. Хань дәу/гі үй\жайлар, мекендер бір типтес болды, және кейінгі ғасырлар бар/да аса өзгеріске ұшыраған жоқ. Бұл мекендер өзара симметриялы орналасты, бірн құрылыстардан тұрды ж/е архит/ң қарапайымд/н ж/е ықшамд/н ерекш/ді. Құр/р желдің бағыты, жерасты суларының деңгейі, жерг рельефтік жағд/ды ескере отырып жүрг/ді. Бұл нәрсе белг бір деңгейде діни дәстүрге де бай/ты б/ы. Сенім б/ша ғимараттар оңт\ке қаратылған, өзен жағалаулары н/е тау бөктеріндегі таса жерлерде салынуы керек. Бүг күнге жеткен жер асты архит/қ мұраларының ішінде тас пилондарды атап көрсетуге б/ы. Бұл тастар осы жерден бастап «өлілер патш/ғы» басталады дегенді білд/п, қабірлердің кіре берісіне қойылды. Мұндай тастар Хэнаньда, Шаньдунда, Сычуаньда сақталды. Сычуаньдық пилондардың қалғандарынан айырм/ғы жеңілділігімен, пропорциялығымен ерекшеленеді. Олар түрлі рельефтармен, жазбалармен безендірілген. Ханьдық қабірлер кешенділігімен ерекш/ді, қабір үстінде кішігірім құрылыстар, пилондар мен статуялар орн/н.

Б.з.д 199ж Вэйянгун сапайлық комплексінің құр/с басталған б/тын. Жалпы, Ханьдық сәулетшілер екі, түсті жартылайцилиндрлік черепицамен қапталған көп қабатты шатырлары бар үш н/е одан көп қабатты үйлер сала білді. Ғимараттың осындай типі Қыт/ң архит/қ дәстүріне еніп, ұзақ уақыт бойы сақталды. Ханьдық сәулетшілер Қытай архит/ң дамуына елеулі үлес қосты.