74. Чуньсю дәуіріндегі металлургия

Қытайда Чуньсю дәуірі – «Көктем мен күз»(б.з.д. 770-256 ж..ж.) дәуірі деп аталады. Аталып отырған дәуірде Қытай металлургиясы барынша дамыды. Негізінен бұл дәуірдің аты Лу патшалығы кезіндегі жылнаманың атымен байланысты. Чуньсю дәуірі Қытайдағы қола ғасырының дамыған кезеңі деп саналады. Бұл дәуірдің өзінде жалпы алғанда металлургия саласы ішінен таулы-металлургия кеңінен дамыды. Ал ел арасында металлдардың ішінен қола металлын қолдану, пайдалану кеңінен етек жайған болатын.

Чуньсю дәуірінде қолашылардың жасаған еңбектерін екі түрге бөліп қарастыруға болады:

• Пішініне байланысты, қоладан жасалған бұйымдар дөңгелек және төртбұрыш пішінді болып келді. Чуньсю дәуірі металлургия саласымен өндірісте ерекшеленді.

• Қару-жарақты жасауына байланысты, Чуньсю династиясы қоғамының ритуалды және мифологиялық сферасын толық қанағаттандыруға ұмтылды.

Сол заманның шеберлері осы бұйымдар арқылы Чуньсю династиясы қоғамының ритуалды және мифологиялық сферасын толық қанағаттандыруға ұмтылды. Ал қола бұйымдар кешенінің екіншісін Чуньсю династиясның қару-жарақтары құрады. Қарудың көп мөлшері қазіргі Қытайдың солтүстік(Моңғолия) және солтүстік/батыс(Синьцзян) аймақтарында құралданды. Қаруды өндіру орталықтары осы аймақтарда кеңінен тараған.

Бұл кезеңде қола құймаларды жасау әдісі өркендеді. Қоладан еңбек құрал-саймандарын жасау кеңейе түсті. Әскери қару жарақтар, әсіресе атқыш құралдар жасау пайда бола бастады. Чу патшалығында сол кезде дөңгелекті арбаға орнатылған қуатты атқыш құралдар жасалды. Осы кезеңде мәдени-саяси орталықтар ретінде қалалардың өсуі байқалады. Олардың көлемі аса үлкен болмағанмен, кейбіреулеріндегі халық саны 5-15 мыңға дейін жетті. Көне патшалықтардың билеушілер қызметіне қарай жер үлестіруді әдетке айналдырады. Көптеген патшалықтарда қауымдық меншіктің ыдырауына байланысты қауымдарға жер бөлу тоқтатылып, жер үлестері енді жеке отбасыларға мұрагерлікке бекітіліп беріле бастауына байланысты, бұл жағдай мемлекеттің негізгі өндірушілерден артық өнімдерін жинау жүйесіне, металлургия саласына өзгерістер алып келді.

75. Қытайдың ерте замандағы медицинасы.

Қытай медицинасы – дәстүрлі медицинаның белгілі және дамыған саласы. Қытай медицинасының негізі,қайнар көзі Қытай халқының көне мәдениеті мен дәстүрінен, Қытай өркениетінің жетістіктерінен бастау алады. Қытай медицинасы адам организмін біртұтас дене деп қарастырады, ал дененің саулығы адам организміндегі қуаттың (энергияның) тепе-теңдігіне байланысты деп санайды. Мұнда бір мүшеге қатысты диагноз жоқ; ол адамның денесін жанынан айырып қарамайды, ондағы сезімдік (эмоциялық) ,ділдік, рухани қызметтер тек миға ғана емес, әр мүшеге , әр клеткаға тән қасиет деп саналады. Дәрігер, ең алдымен, салауатты өмір сүруге үйрете алатын ұстаз әрі ақылшы. Сау адамның алдымен дәрігерден кеңес сұрауы дағдылы құбылыс. Мұндай ерекшелік ,тіпті, көне жазбалардан –ақ айқын көрінеді.

Көне Қытайда, аурулардың алдын алуға көп көңіл бөліп, шаралар қолданған.

Көне дәуірде қытайлықтар ,адамның денесінде табиғаттағыдай үздіксіз қарама қарсы екі үш күресу жағдайында тұрады деп есептеген. Бұл күштер :

• «белсенді» аталық –ЯН

• «белсенді емес» аналық –ИНЬ деп аталған. Түрлі табиғи жағдайлардың әсеріне байланысты организмде осы екі күштің бірінен бірінің басым болып кетуінің салдарынан адамда ауру басталып, егер аталық белсенді куш басым болса- адам қозған ауруларға шалдығып, көп сөйлеп, орынсыз қимылдар жасайды, ал егер де аналық, белсенді емес куш басым болса- адам көп сөйлемейтін, орынсыз қимыл түгілі керекті қимыл іс-әрекеттерінде жасамайтын ауруларға тап болады деп түсіндірген. Сондықтан ауруды негізгі емдеу әдісі қарама-қарсы емдеу әрекеттері болып табылады.

Қытай медицинасында ертеден бастап, көптеген дәрілерді, өсімдіктерден, жануарлардың органдарынан алып қолданған.Әсіресе, осы уақытқа дейін кеңінен қолданып келе жатқан ине шаншумен емдеу тәсілі арнайы атап өткенді талап етеді. Қытай медицинасы денсаулық сақтау жөнінде гигиеналық ережелерге, жұмыс,демалу, тамақтану ережелерінде дұрыс сақтауға аса көп көңіл бөлінген.

Қытайдың ерте замандағы медицинасында маңызды компонент ал шай болған. Себебі, шайдың емдік шипасы сүт қосылған қою және тәтті шай халық емінде нашадан, дәрі-дәрмектен, ішімдіктен уланған жағдайда оның алдын алудағы емдік сұйықтық ретінде пайдаланады. Қытай ерте замандағы медицинасы емделу, күрделі ауруларға диагоз қою , ауру себептерін анықтау, жігін ажырату бұл күнде бүкіл дүниеге ортақ құбылыс. Бес мың жылдық ұзақ тарихы бар алып ел медицина саласында ерекше дамығандығымен айрықшаланады.

Қорытындылай келгенде, Қытай медицинасы өзінің мол , таңғажайып сырлы , қуатты емдеу өнерінің жоғарылығымен әлемге әйгілі. Ғасырлар бойы тынымсыз соғыстарды басынан кешірген алып ел адам баласында кезігетін аурудың сан алуан түрін сан алуан жолдармен емдеп жазып келеді, сол үшін, қытайлардың ғұмырының ұзақтығы куллі ғаламды мойындатып келгені жасырын емес.