50. Қытайдың шетел өркениетін қабылдау принциптері.

Қытайдың шетел өркениетін қабылдауында ұстанатын негізгі принципі ол кез келген нәрсені қабылдауда ұлттық мәдени әлеуметтік және тағыда басқа ерекшеліктерін ескеріп, бейімдеп, синтездеп қытайластырып қабылдайды. Мысалы, буддизмнің қытай жерінде нығайып орнығуы үшін будданы уағыздаушылар конфуцийшіліктің кейбір элементтерін қосып қытайдың этикалық қағидаларына сәйкестендірілді. Осылайша қытайланған буддистік бағыттар мен «Тянтайцзун», «фасянцзун» және т.б.сияқты мектептер пайда болды. Таң империясының билік етуінің алғашқы кезіңдерінде қытайланған буддистік чаньцзун атты мектеп пайда болды. Басқа мектептің ішіндегі ең беделдісіне айналды.

Юань дәуірінен бастап қытайдың мұсылмандарын дүнген – «хууэй» деп атады. Исламды қытайлар­дың арасында әдетте хууэй-цзяо, «хууэй оқуы» деп атайды, бірақ мұсылмандардың өздері тарихи циньчжэнь-цзяо деген атауды ұнатты (таза діннің нұсқасы).

Қытайда дінге еріктіліктің бұрыннан терең тамыры барын айтуға болады. Мұсылмандар пайда болғанға дейін, сань-цзяо (буддизм, даосизм, конфуциандық) – үш оқу өзара таласты. Бірақ қытайлардың басым көпшілігінің көз алдында діндердің арасында жеңілмейтін тұңғиық болған жоқ. Әлі күнге дейін жергілікті мәтел айтылып жүр: қытай даос болып туылады, конфуциан болып өмір сүреді, буддист болып өледі. Бір қытайдың өзі бір шырақты даостың кумирнасына да, будданың храмына да еш қамықпастан апарып қояды, ал кейбіреулері бұны Христос нанымен де қосарлап алып жүреді. Мұнда таң қалатын ешнәрсе жоқ, егер көңіл қойсақ, барлық рәсімдер іс жүзінде, соның ішінде басқа жерліктер, өздерінің оқуының мәнісін түсіндіруін үшін, қытай философиясының  дәстүрлі категориясына жүгінуіне тура келеді, бірақ даос, дэ, инь-янь, аспан сияқтыларға. Мысалы, қытай дәстүрінде Иисус Христос Тянь Ван болып естіледі, Аспан басқарушысы. Бірақ, кез келген қытайлық аспан басқарушысының біреу емес, олардың біраз екенін біледі. Осыдан қарапайым қытайлықта әр жаңа дінге әдеттегі қытайлық контекспен кіру сезімі туындап, нәтижесінде олардың бәрі көпқұдайшылықтың жеңіл дәмін тата алады.

Осыны ескере отырып, католиктік храмда этникалық қытайлар қызмет жасайды, ал Қытайда католик «тәуелсіз», ол Рим папасына бағынбайды, мысалы, буддизм, христиан, жалпы ешкімнің, олардың арасындағы принциптік айырмашылықтарды ескермейді.

Қытай комунистік партиясының құрылуымен елде марксизм мен ленинизм идеясы кең көлемді насихаттала бастады. Ал 1949 жылы ҚХР дың құрылуымен бұл идея мемлекеттік идеяға айналды. Марксизм мен ленинизм идеясы да қытайдың дәстүрлі мәдениетімен ұштастырылды.

51. Дуньхуан қабырға сурет өнерінің құндылығы.

Ерте ортағасырлық Қытай мәдениетіне буддизмнің ықпалы күшті болғанын Қытай Халық республикасында күні бүгінге сақталып отырған, Сол кезден сақталған архитектуралық құрылыстарынан, будданың бейнелеу өнеріндегі көріністерінен, қабырғаға салынған көркемсурет шығармаларынан көруге болады. Бинлинсы, Дуньхуан үңгірлеріндегі және басқа да ғибадатханаларда сақталған ескерткіштер бейнелеу өнерінің өте жоғары дәрежеде дамығандығын көрсетеді. Бұл ескерткіштер қытайлықтардың ежелгі Үдістан мен Орта Азия халықтарының мәдениетімен таныс болғандығының куәсі. Дуньхуан үңгірлеріндегі ғибадатханалардың қабырғаларына салынған фрескалық көркемсурет шығармалары ғажайып шеберліктің үлгісі деуге болады.

Қабырға суреттерінің көптеп шоғырланған жері – Дуньхуандағы Могао үңгірі.

Дуньхуандағы қабырға суреттері бар Могао үңірлері 366 жылы пайда болған. Қасиетті монах Лэцзунь осы жерлерде саяхаттап жүріп, бірінші үңгірді жасаған. Содан соң үңгірлерсалу мың жарым жылға созылды. Могао – бұл әлемдегі будда өнерінің ең үлкен құндылығы. Қазіргі таңда бұл ең үлкен өнер галереясы болып табылады.

Дуньхуан қабырға суреттері ұзақ тарихи периодты қамтиды және Қытайдың ұлттық сурет өнерінің дамуында үлкен орынға ие. Дуньхуан үңгіріндегі скульптуралар саны 2400ден асады, ал үңгірдердегі барлық қабырға суреттерін қосатын болса, оның ұзындығы отыз километрге жетеді. Бұл туындылардың барлығы, Қытайдың сурет өнерінің дамуын көрсететін халық өнерінің көрінісі болып табылады. Дуньхуан ұлы жібек жолының бойында орналасқан, сондықтан, Қытай ұлттық өнеріне тән ерекше дәстүр негізінде жаслған дуньхуан туындыларында ежелгі Азия және Европа елдерінің өнеріне тән ерекшеліктер де айқын көрінеді. Қытайдың мәдени құндылықтары бірнеше ғасырлар бойы сақталып, қазіргі таңға дейін жеткен.

Батыс ғалымдары дуньхуандық қабырға суреттерін «қабырға кітапханасы» деп атайды. Бұл «кітапханада» ғалымдар Қытайдың Орта және Оңтүстік Азиямен экономика және мәдениет салаларында қатынас тарихын таниды.

Дуньхуан үңгірлеріндегі суреттердің басты ерекшелігі – олардың табиғи қарапайымдылығы мен өмірлік күшке ие болуында. Бұл Қытай суретшілері мен оның халқының өмірге деген махаббаты мен суретшілердің жоғарғы шеберлігін көрсетеді.бұл оларға ұлттық ерекшелігі бар суреттер салуға мүмкіндік берді. Ежелгі заманғы сурет өнері әрбір жаңа тарихи кезеңмен Қытайдыі рухани өмірін байытып отырды және қытай халқының әлемдік сурет өнеріне қосқан үлесі болды.

40жж. дуньхуанды қорғау институты ашылды, ал 60 жж. дуньхуан құндылықтарын қорғау ткралы шаралар жасалды. 80жж. басында Дуньхуан мемлекет тарапынан қорғалатын тарихи орталықтар қатарына кірді.

Соңғы кездері бұл жер әлемнің назарын өзне аударуда.