47. Қытайдың дәстүрлі мектепте білім беру жүйесі.

Қытай Халық Республикасында бұрынғы социалистік білім жүйесін қытайлық ерекшеліктерді ескере отырып жетілдіруге арналған “ХХІ ғасырдағы білімді көтерудің іс-жоспары” атты арнайы бағдарламаның жүзеге асырылуы білім жүйесін жаңа сапалық сатыға көтерді. Бұл елде мемлекет білім жүйесін өзінің қамқорлығына алған. Жаңа ғасырда Қытай білім берудің сапасын көтеруді, мектептегі білімді арттыруды, кәсіби білім мен ересектерге арналған білім беруді іске асыруды алға қойып отыр. Қытайдың білім беру жүйесі үш негізгі сатыдан тұрады- Бастауыш, орта және жоғары. 2001 жылы білім жүйесі 229млн. адамды қамтыды. Қазіргі кезде әлем бойынша бастауыш мектептерге қатысу көрсеткіші 98,58 пайызды, орта мектептерде 90 пайызды құрайды. Балалар мен үлкендер арасындағы сауатсыздық 5 пайызға дейін төменедеді. Батыс елдері сияқты Қытайда қалыпты үш деңгейлі дайындық бағдарламалары бар. Негізгі білім өзіне мектепке дейіңгі оқу, ең төменгі сатының бастауыш мектебінен орта мектебіне дейінгі міндетті тоғыз жылдық білім, жоғарғы сатының орта мектебі, мүгедек балаларға арналған арнайы білім беру, сауатсыздықты жою мақсаты жатады. Қазіргі кезде Қытайда бастауыш пен орта мектепте оқитын оқушылар саны 200 млн. асады. Сондықтанда негізгі білімге үкімет бас назарын аударады. Соңғы жылдары қарқынды түрде орта мектептегі жоғарғы сатыға балалар қабылданды. Мысалға, 2003 жылы 7,52млн. оқушы қабылданған, бұл 1988 жылға қарағанда 3,1 есе көп. Үкімет жыл сайын оқу жүйесіне млн-даған қаржы бөледі. Бұл қаржы олардың жыл сайын жаңа кітаптармен, жөнделген лабораториялармен және де басқа қажет заттармен қамтамасыз етеді. Қытайдың Орта білімінің маңызды жүйесі халықаралық мектептер болып табылады.Бұл мектептер шетел оқушыларын қабылдайды, оның ішінде көптеген оқушылар Қазақстаннан барады.Бұл мектептерде ағылшынша немесе қытай тілінде үйретеді.Осы мектепте Қытайдың орта мектептің бағдарламасымен немесе халықаралық бакалавриат бағдарламасымен оқуға болады. Арнайы білім әрдайым Қытайда үкіметтің бақылауында.1978 жыл арнайы білім берудің бастауы болып келеді.үкімет көптеген заң мен құқықтық актілер қабылдаған, яғни инвалид адамдарға білім беруге.Мемлекетте 1426 мектеп көрудің, тыңдаудың немесе ойлаудың дефектісі бар балаларға білім береді.Орта мектептерде 5400 класс ашылған.бүл класстарда 320 мың адам білім алады.сонымен қатар көптеген инвалид балалар басқа сау балдармен орта мектептерде білім алады. Ең басты құрамы болып радио – теледидар болып табылады. 2000 мың жуық мұғалімдер мен директорларға бастауыш және орта мектептегі өздерінің оқу білімге, жалғастыруға мүмкіндік алды.

48. «Мәдениет революциясы» (1966-1976) зардабы.

Көптеген Қытай ғалымдары «мәдени революцияны» үш этапқа бөледі. Бірінші этап. 1966ж мамырдан 1969 ж сәуіріне дейін созылды. – «мәдени революциясының» ең белсенді және қиратушы фазасы, ҚКП ІХ съездің шақырылуымен аяқталған. Қозғалыстың басталуына себеп болған 1965 ж қарашада «Вэньхуй бао» шанхай газетіндегі Яо Вэньюаннің басылып шығарылған мақаласы «Хай Жуйдің Шенін түсіру» тарихы драмасының жаңа редакциясы. Ішкі саяси бағыттарды және сыртқы саяси мемлекеттің ұстанымдары бойынша проблемалар ҚКП басшылығында түсініксіздіктер тудырды, әсіресе 1965 жылдың аяғына шарықтау шегіне жетті. Мао Цзэдун және оның жақтастары «яньань» саяси нормаларына және әлеуметтік-экономикалық қоғамның ұйымдастырылуына қайтып келуге шақырды.

«Мәдени революцияның» екінші этабы. ІХ-дан – Х ҚКП съезіне дейін 1969 жылдың мамырында басталып, 1973 жылдың тамызына дейін жалғасты. Кейбір басқарушылар өздерінің позицияларын сақтап қалғандар, экономика облысындағы экстремистік қалыптастыруларды жөндеуге талып етті. Олардың бастауымен 70-жылдарың басында ақырында жоспарлау элементтері кіре бастады, жұмысты бөліп беру, материалдық стимуляция.

1970-1971жылдарды жаңа оқиға орын алды, қытай басшылығының ішінде жаңа дағдарысқа әкелген. 1970 жылдың наурызында Мао Цзэдун конституцияны қайта қарастыруға шешім қабылдады, ол ҚХР Председателінің билік ету уақытын қысқартуға шақырды. 1973жт наурызында ОК ҚКП шешім қабылдайды ОК Бас Секретарі Дэн Сяопинді реабилитациялау туралы және Госсоветтің орынбасары қызметін қалпына келтіру. Комсомолдың, профсоюзов, әйелдер федерациясы 1972 жылы басталған қызметін қалпына келтіру үрдісі белсендірілді. КСМК шет аймақтық съездері өткізілді. Назарда ҚКП Х съезі болды (1973ж тамыз) ішкісаяси проблоемалар болды. Съезде Линб Бяо және Чэнь Боданы айыптады, «әрі қарай Линь Бяо сынына қарсы күрес жүргізу және тәртіпке келтіру стилін» шақырды, факт түрінде барлығын түсіндірді ҚКП-дағы ішкі күрессіз болмайтындығын түсіндірді. Съезде «мәдени революцияның» дұрыс сызығын айтып өтті, халықты және партияны бұрында болған саяси бағытқа бағыттады, теориялық негізі Мао Цзэдунның « пролетариаттың диктатуралық жағдайында революцияны жалғастыру», « класстық соғыстың шарықтауы пролетариат және бурдуазияның арасында».

« Мәдени революцияның» үшінші этабы, 1973жылдың қыркүйектен 1976 жылдың қазанына дейін. ҚКП Х съезінде «контрреволюциондық», «төрттік банда» Цзян Цин басшылығымен қиратылды, бұл «мәдени революцияның» аяқталуына әкелді.

Х съезде жеткен жетістіктерге қарағанда ҚКП ішіндегі әртүрлі күштердің арасында компромисске келгенімен, елдегі жағдай тұрақсыз болып қала берді. 1974ж басында Цзян Циннің, Ван Хунвэннің және оның жақтастарының ұсынысымен жаңа жалпыұлттық саяси-идеологиялық кампания « Лянь Бяо және Конфуций сыны»атты басталды, ол Маоның рұқсатымен орын алды. 1975ж қаңтарында 10 жылдық үзілістен кейін ВСНП 4-шақырылуының 1-сессиясы өтті, ҚХР жаңа Конституциясын қабылдады. ВСНП сессиясы аяқталғаннан кейін «мәдени революция» бастамашылары қайтадан өздерінің позицияларын нықтау үшін кезекті әрекет етті.

Кампанияның жаңа саясатында еңбекті бөліп алу, учаскілерге құқық беру, сауда-ақша қарым-қатынастары «буржуазиялық құқық» деп аталды, оны «шектеу» керек деген, оны теңестіру қажет. Кампанияны сылтау қылып өнеркәсіптерде және коммуналарда жұмысшылардың экономикалық қызығушылықтарын шектеді. Көп жағдайда материалдық қолдау көрсетпеді, тыс тағайындалған жұмыс істеді. Мұның барлығы жұмысшылардың наразылығына әкелді.

49. Ли Шичжэннің (1518 – 1593) «Шөп дәрілер» атты еңбегі.

Қытайдың мәдениетінде жаратылыстық пен қоғамдық ғылымдар кеңінен дамыды. Соның ішінде медицина саласы айтарлық жоғары дәрежелі жетістіктерге жетті. Алғаш рет Қытай жерінде медицина саласы б.з.д. XI ғасырда Шань дәуірі кезінде қалана бастады деп айтсақ болады. Оның негізгі айқын көрінісі осы аталмыш саладағы жоғары сапалы мамандарды «Бас дәрігер» атты мансаппен марапаттауы болып табылады. Бұл дәрігерлер өз қызметтерін үш салаға, яғни:

• сыртқы аурулар,

• ішкі аурулар

• мал аурулары бағытында атқарған. Осы заманның жанында көптеген табиғи түрде емдеу істері кеңінен дамиды.

Б.з. I ғасырында Хань империясының кезеңінде 36 түрлі ауруларға анықтама беретін 36 трактаттар жазылады. Фармакология саласында алғаш рет «Бэнь Цао» трактаты жарық көреді.

Қытайдың ұлы фармаколог дәрігері Ли Шичжэнь өзінің атақты «Бэнь цао ганму» ‑ «Ағаштар мен өсімдіктер туралы» деген трактатын жазды. Онда 1800 әртүрлі дәрілік шөптер және олардан дәрі жасаудың 10 мыңнан астам тәсілі (рецепт) көрсетілген. Бұл кітап көптеген шет тілдеріне аударылып тараған.

Бүкіл өмірін медицинаға арнаған Сун Сы Мао 60 томдық «Дәрітану» еңбегін жазса, Тан патшалығының өкілі Сүй Ин Джи «Дәрі шөптер» атты 53 томдық еңбегінде 844 түрлі дәрішөптер туралы жазған. Алайда бұл еңбекті кейін қайта зерттегенде тең жартысы улы болғаны анықталды. Медицинада 982-992 жылдар аралығында «Tai ping sheng hui fang» деген үлкен кітап жазылынады. онда 1670 сла бойынша 16834 түрлі рецепттер сипатталып, аурудың түрлері, аурулардың шығу тарихы жазылған болатын. 1111-1117 жылдары осы еңбек негізінде «Қасиетті дәрілердің бас каталогі» атты туынды жарық көреді.Бұл екі жүз томдық еңбекте 20 000 аса дәрілердің шипалық қасиеттері туралы жазылған.

1596 жылы Ли Шычжэн «Нағыз шөптер тезисі» кітабы шықты. Классикалық еңбектерде дәстүрлі жүйе бойынша типке бөлген. Медицина бойынша 52 том жазылған. 1 млн 900 мың иероглиф қолданған. 1892 түрлі шөп адамға емдік қасиетін анықтаған. 1126 түрлі шөптің суретін салған. 1196 түрлі дәрілік емдеу тәсілін шығарған. 10 түрлі шет тілдеріне аударылған және Шығыс пен Батыс елдерінде кең таралған. Қытайдың ерте замандағы медицинасында маңызды компонент ал шай болған. Ли Шычжэн трактатында, шайдың емдік шипасын сүт қосылған қою және тәтті шай халық емінде нашадан, дәрі-дәрмектен, ішімдіктен уланған жағдайда оның алдын алудағы емдік сұйықтық ретінде пайдаланады. Қытай медицинасы өзінің мол , таңғажайып сырлы , қуатты емдеу өнерінің жоғарылығымен әлемге әйгілі.