36. Қытайдағы «жаңа мәдениет қозғалысының» (1915) тарихи маңызы

«Жаңа мәдениет қозғалысының» идеялық ортасы «Синь циннянь» журналы болып саналады. Ол 1915 ж бастап профессордың редакциясы арқылы, кейін (1917 ж) Пекин университеттің гуманитарлық факультеттің Чэнь Дусю деканы арқылы шыға бастады. Көптеген мұғалімдер мен студенттер кейін ректор ЦайЮаньпэ осы қозғалысқа белсенді қатысты. Қозғалыстың дамуы мен ұйымдастыруына Ли Дачжао, У Юй, Юнь Дай-ин, Лу Синь, Цянь Саньтун, Лю Баньнун, Чжу Цзиннун, Гао Ихань, Ху Ши, Фу Синянь көмектесті.

«Жаңа жастар» журналдың аты қозғалыс көсемдердің үмітіне сай келді, яғни қытай интеллигенцисының жаңа ұрпақтарының құрылуына үміт артты. Жастар байлыққа немесе карьераға емес, халыққа қандай пайда алып келетіні туралы ойлау керек және ұмтылу керек болды.

«Жаңа мәдениет қозғалысы» басты идеялық дұшпанды конфуцийшілдікте көрді, олар конфуцийшілдікті монархистер мен реакционерлердің басты идеялық қорғаны деп санады.Чэнь Дусюдің жазуы бойынша: «Егер біз мемлекетті конфуций принциптердің базасымен құрсақ, бізге республикалық конституция, реформа, жаңа саясат, жаңа білім керек емес. Яғни біздің адамдарымыз революция үшін, парламент үшін заң үшін қан босқа төккен деген сөз. Ол ескі режимге қайта оралу.»

Сонымен қатар жастар конфуйишілдікте білім мен ғылымның дамуына кедергі келтіретінін білдірді.Яғни егер Қытай шетел мемлекеттердің мәдени дамуларын білмесе, Қытай экономикалық, саяси және мәдени артудан шыға алмайды деп санады.

«Жаңа мәдениет қозғалысының» негізгі және құрушы бөлігі әдебиет революциясы болды. Революция мақстаты әдеби тілді басқа түрге енгізіп жаңарту. "Синь циннянь" журналы және оның авторлары Чэнь Дусю, Ли Дачжао, Лу Синь, Цянь Сюаньтун, Ху Ши, Лю Бань-нун т.б. осы жаңартудың бастаушылары ретінде мәлімдеме жасады. Олар классикалық әдеби тілден және ресми жазудан (вэньянь) жаңа әдеби тілге, барлығына түсінікті (байхуа) тілге көшуін ұсынды. Бұл ұсынысты интеллигенция қолдады. Бұл ұсыныс ұлттық сана-сезімді көтеріп, сауатсыздықтан құтылуға көмектесетінін айтты.

37. Цинь Шихуандидің сарбаздар мүсінінің мәдени мәні

Террактілік мүсіндер (террактовые статуи) Цинь империясының 1-ші императоры Цинь Шихуандимен бирге жерленген (б.з.б. 210-209жж). Олар 1974 ж наурызда Лишань тауын шығысындағы скважинаны бұрғылау кезінде табылған. Террактілік мүсіндердің құрылысына материалдар осы Лишань тауынан алынған. Мавзолей құрылысы б.з.б 247 жылы басталған, құрылысқа 700 мыңнан астам адам күші кеткен, және құрылыс 38 жылға созылды. Цинь Шихуанди б.з.б. 210 жылы жерленген. Сыма Цянь жазба деректері бойынша қолөнершілердің көптеген қымбат тастардан жасалған әшекей бұйымдары императормен бірге жерленген. Сарбаздар, әскери аттар, террактілік әскерлері Қытайдың әр провинцияларында дайындалған. Қытай Ботаника Зерттеу Институты мынандай тұжырымға келді: мүсіндердің (пыльцы) шаңдарын зерттеген кезде аттарды, сарбаздарды Лишань тауының сазынан жасалғандығы анықталды. Аттардың салмағы 200 кг, ал сарбаздардың салмағы не бары 137 кг. болған. Өзінің көшбасшысымен бірге жерленген террактілік армия императордың тірі кезіндегі билігін о дуниеде де жүргізу үшін көмекші роль атраруына өз септігін тигізген, яғни террактілік армия императорға о дүниеде де бағынған. Бұл сарбаздар әншейін тек саздан жасалған мүсін болғанымен, императормен бірге 70 мыңнан астам құрылысшылар мен жұмысшылар және 3 мыңға жуық император наложницалары жерленген. Және де бұл адамдар сарбаздарға қарағанда шын адамдар болған. Саздан жасалған император армиясы император гробницасынан 1,5 км шығыста орналасқан склептерде параллельно сап түзеп тұр. Император гробницасы Қытайдың қазіргі орталоық провинцияларының бірі Шаанксиде Ксиан қаласынан 33 км шығыста орналасқан. Тереңдігі 4-8 метрге жететін склептер қазір мүзейде. Қазір археологтар ашқан олардың біреуін сол музей территонриясында орналасқан. Олардың алғашқысы 1979 жылы музей ретінде ашылған; тек мавзолейдің қалған бөлігі ғана 1994 жылы адамдарға мүзей ретінде ашылды. Қазіргі кезде археологтар 1500 мүсінді ашқан. Мүсіндер жасалу кезінде әртүрлі тәсілдер қолданған, олардың бет әлпеті, киімдері дәл шын сияқты болып жасалған. Әрбір мүсін өзіне тән қайталанбайтын бет әлпеті бар, тіпті оларға қарап қандай көңіл күйде тұрғанын байқауға болады. Мүсіндерді формалап болған соң оларды пешке ысытып, сыртын арнай органикалық қаптамамен каптаған, ал оның сыртын бояумен бояған. Сарбаздар шендермен (офицерлер, қатардағы жауынгерле) және қару-жарағымен (қылыш, арбалет, найза) бір-бірінен айырмашылығы бар. Бұл сазды мүсіндерден басқа 1980 ж император гробницасынан 20 метр жерде 2 қола ат арбалы мүсін табылған, олардың әрқайсысы 300 бөліктен тұрады. Арбалардың өрқайсымына 4 ат жегілген, олардың әбзелдері алтын мен күмістен жасалған. Кейін император қайтыс болған соң ның гробницасына ұры түсіп, өртке шалынады да, соның әсерінен гробницаның төбесі көптеген мүсіндерді жауып қалады. Мүсіндерді эксквукациялау кезінде ғалымдарға қиындақ туды, олар мүсіндерді аршыған кезде оның сыртқы қабаты сыртқы ауамен реаакцияға ұщырап бүлініп кеткен.