35. Қытайда тарихи жазу дәстүрі

Чжанго дәуірінен бізге жеткен , сол кездегі патшалықтардың жазу үлгілері,иероглиф жазу дәстүрі әр түрлі болғандығын көрсетеді.Елдің бірігуі,енді, жалпы мемлекеттік бірыңғай, бір ғана жазудың пайда болуын қажет етті.Себебі, жазудың елдің әр аймағында әртүрлі болуы жағдайында ,гның барлық аудандарын шаруашылық және әкімшілік жағынан бір орталықтан басқару мүмкін емес еді.Бұл кезде Қытайдың шығысына ежелгі жазу- гувен кең таралған еді.Сонымен қатар басқа аймақтарда жазудың одан да көне түрі- жачжауань да болды.Дачжуань ел біртұтас империяға біріккен кезеңге дейін, Цинь патшалығының ресми жазуы болып келген.Императордың аса маңызды реформаларының бірі саналған – жазуды бірізділікке түсіру, яғни иероглифтерді жазуды бірыңғай жүйеге келтіру өте қажетті шаралардың бірі болатын.БЗД. 221 жылы Цинь Шихуан бұйрығы бойынша чэнсян (бірінші кеңесші) – Ли Сы, фэфулин –Чжао Гао және тайшилин (сарай жылнамашысы) Ху Му-цзин үшеуі бірыңғай жалпы мемлекеттік жазуды құрастыруға кірісті.Чжао Гао және Ху-Му- цзин Ли Сының басшылық етуімен дачжуань стилін неғұрлым қарапайым, үйренуге жеңілірек етуге тырысты.Сонымен бірге олар жазуға ешқандай грамматикалық өзгерістер енгізбеді, тілдің құрылуы және леусикалық құрамы бұрынғыдай қалды, тек қана иероглифтердің жазылуы қарапайымдандырылып, бір жүйеге келтірді.Сөйтіп жазудың сяочжуань деп аталынған жаңа түрі пайда болды.С. ресми түрде мемлекетік жазу деп жарияланды.Цинь Шихуанның барлық жеті бағанасындағ және цинь мемлекетінің өлшем бірліктері эталондарындағы жазулардың барлығы да осы с стилімен жазылған.Империя кезінде с қатар, жазудың ли немесе лишу стилі де болды.Ол с негізінде құрастырылды.Бірақ жазылуы жағынан сяочжуань стилінен олар өзінің қарапайымдылығымен ерекшеленді.Бұл лишу жазуы сол кезде заң қызметкері арасында, сондай-ақ өзара хабарласуда кеңінен қолданылды.Кейіннен Хань династиясының аяғында сяочжуань жазуы толық жойылып, осы лишу жазуы бүгінгі күнге дейін аздаған өзгерістермен қолданылып келеді.Қытайдың бір мемлекетке бірігуі батыстық (Цин, Хань, Чжао және Вэй) диалектідегі жеке сөздердің елдің шығыс аудандары диалектісіне енуіне ,яғни бұл аудандардың одан әрі өзара жақындасуына себепші болды.Цин Ш. Өзінің реформалық әрекеттерін толық жүзеге асырып, бір орталықтанған мемлекет құру үшін елдің әр түкпірінде әр түрлі жазуға тиым салып, әр түрлі диалектідегі бір мағыналы сөздерді бір түрлі иеронлифтермен жазуға бұйрық берді.Ал батыс диалектісінің негізінде құрылған жазудың бір жүйеге келтіріліп, ортақтандырылуы диалектіге байланысты қиыншылықтарды біраз жойды.Елдің әр түрлі округтері мен уездері арасында қарым-қатынас үшін қолайлы жағдай туды.Нәтижесінде бір мемлекет аумағындағы халық өзара түсінісіп, олар бір-бірімен тығыз байланыс орнатып, бір мемлекетке бірігуіне қолайлы жағдай туды.Бір мемлекеттің барлық халқына түсінікті ортақ жазу тілінің п.б келесі ғасырларда да Қытай халқының мәдени тұтастырушы күшіне айналды.

Б.з.д. 1 мыңжылдықта Қытайда шежірелерді және кейбір тарихи еңбектерді құрастыру процесі жүрді. Б.з.д. 4-3 ғ. ежелгі ел тарихының Инь (б.з.д. 16-11 ғғ), Чжоу (б.з.д. 11-3 ғ) дәуірлерін зерттеуге арналған кітаптар жарық көрді. Бұл шығармаларда ежелгі конфуцийшілдік идеялар дәріптенгенн. Б.з.д. ІІ ғ мен б.з.д. VI ғ тарих ғылымының негізі қаланып, тарихи процестердің концепциялары қалыптаса бастады. Сыма Цяннің «Ши цзи» атты еңбегі Қытайдың жалпы тарихына барлау жасады. Осы еңбекті үлгі тұта отырып, әр дәуірді қамтитін бірнеше тарихи шығармалар жарық көрді.

Қытай тарихнамасында Тан мен Сун дәуірі елеулі орын алады. Осы кезде ресми тарихнама дамып, өткен әулеттердің тарихын құрастыру белең алды. Лю Чжи-цзиндің «Ши Тун» тарихнама мұралары алғаш рет сын көзбен сарапталып, кейбір тарихи еңбектердегі қателіктер атап көрсетілді.

Сун дәуірінде елеулі оқиғаларды «бастан аяқ» баяндап отыру, заңдар жинағын шығару өріс алып, алғаш рет тас пен бронзаға қашап жазылған жазулар жинала бастады. Феодалдық тарихнаманың соңғы даму кезеңі 17-18 ғғ саяды. Маньчжур басқыншылары патриотизм идеясына қарсы шығып, әдеби инквизицияны дәріптеді.

Мин әулеті тарихын шыншылдықпен көрсеткені үшін Дай Мин-Ши және т.б. өлтірілді. Бұл кезде Қытай ғалымдары арасында тарихи мұраларға сын көзбен қарау кеңінен өріс алды. Бұл салада шығыс чжэцзянн тобы менсыни тұрғыдан зерттеу мектептерінің еңбектері назар аударды.

20 ғ-да қытай тарихнамасында бір жағынан буржуазиялық идеалисттік теориялар белең алса, екінші жағынан марксизммен бірте-бірте танысу процесі жүрді. Тарихи-материалистік идеялардың Қытай тарихнамасынан белді орын алуына көрнекті қытай марксизі Ли Да-чжао көп еңбек сіңірді. Тарихнама күрделі жолмен дамыды.

Гоминьдан билік құрған жылдары прогресшіл және реакциялық күштер арасында күшті идеологиялық күрес жүрді. Ресми тарихнамада конфуцийлік идеялар, реакциялық буржуазиялық теориялар мен ашық ұлтшылдық уағыздалды. Сонымен қатар, прогресшіл әдебиет дамып, Фань Вэнь-ланб, Хоу Вай-лу және т.б. еңбектері жарық көрді. 1941 жылы «Қытайдың қысқаша тарихы» басылып шықты. ҚХР-дің құрылып, маркстік-лениндік иделолгияның ғылыми творчествоның негізі болып жариялануы тарихнаманың дамуына мол мүмкіндіктер ашты.

1948-1958 жж. тарих ғылымында едәуір ілгерілеушілік байқалды.