31. 32. Қытайдың ертедегі жазбалары

Қытайлық иероглифтік жазбалар – қазіргі кездегі жазбалардың ішіндегі ерекшесі болып табылады. Әлі күнге дейін қытай жазбалары қай уақытта пайда болғаны белгісіз. Сарапшылардың айтуынша, Инь (б.з.д.1401-1122жж.) династиясы кезінде, қытай жазуын Цан Цзе ойлап тапқан. Таң(618-907) династиясы кезіндегі әйгілі ғалым Юй Шинань қытай иероглифін ойлап тапқан Цан Цзе туралы былай деген болатын: «Ол таудың,өзен мен көлдің,айдаһар мен жыланның ізін үлгіге алып,иероглифтің алты белгісін ойлап тапты.»Алғашында бұл жазба Таяу Шығыста, Қытайда, Оңтүстік Азияда кең қолданыста еді. Кейіннен бірте-бірте өз күшін жоя берді. Тек Қытай иероглифтік жазбалары қолданыста қалды десек болады. Қытай жазбасының белгісі күрделі болып келеді. Оның қытайша атауы – Цзы – «жазу белгісі», яғни иероглиф. Иероглифтік жазбаның алфавиттен графиктік айырмашылығы, яғни иероглифтік жазба алфавиттік белгілірге қарағанда әлде қайда күрделі, ал ол белгілердің саны мыңдаған. Иероглифтік жазбаның негізі бейнелейтін және нұсқайтын белгімен ерекшеленеді.

• Нұсқайтын белгісі: Мұндай белгіге мысалға айтар болсақ, 上 шан және 下 ся, жоғары және төмен бағытталған таяқшамен белгілінеді.

• Бейнелейтін белгісі: Мысалға айтар болсақ, ерін белгісі жартылай домалақ, яғни 口 коу иероглифі «ерін» белгілейді.

Ертедегі қытай жазбалары малдың тұяғындай үлкен және тасбақаның қорабында жазылған. Мұндай мәтіндердің атауы - цзягувень (甲骨文) деп аталған. Алғашқы қытай жазбаларының үлгілері Шан династиясының соңғы кезеңіне негізделеді.

Ертедегі қытай сөздігінде сөздер топтық түсінікке біріккен. Мысалы, ертедегі «Эръя» (爾雅) деген қытай сөздігінде сөздер топ негізінде орналасқан: «аспан» — күн, жанбыр және т.б., «жер» — су, тау, ағаштар және т.б. Мұндай бағыттан сөзді оңай табуға болады.

Көптеген өзгертулердің әсерінен иероглифтің санын анықтау мүмкін емес. Қолданыстағы иероглиф саны бірнеше мыңдаған. Хань династиясы кезіндегі қытай ғалымы Сюй Шэнем өзінің «Шовэнь цзецзы» 说文解字 атты еңбегінде иероглиф санын анықтаған болатын, яғни оның санын 9353 деп көрсетті. Кейінірек, Оңтүстік династия кезінде Гу Еван (顾野王; 519—581) 16917 иероглифті құраййтын «Юйпянь» құрастырды (玉篇). Оның еңбегінен кейін, 22726 иероглифті құрайтын «Дагуан ихуэй юйпянь» «大广益会玉篇» атты жаңа еңбек пайда болды. Сун династиясы кезінде ғалымдар бірігіп 31319 иероглифті қамтитын «Лэй пянь» (类篇), ал басқа бір топ ғалымдары 53525иероглифті қамтитын «Цзи юнь» (集韵) атты кітапты шығарды. Сол уақыттағы сөздіктерде мыңдаған иероглифтің қамтитыны байқаймыз.

Қытай жазбасының өте маңызды мәдени мағыналығы бар. Қазіргі таңда көптеген әдеби ескерткіштерде қытай иероглифтік жазбалары сақталған. Әртүрлі диалекттер, тіпті әртүрлі тілдер жалпы жазба жүйесінде қытай иероглифтерін қолданды. Ертеде Жапонияда, Кореяда, Вьетнамда қытай иероглифі ресми жазу жүйесі болып саналған. Жапонияда,Кореяда, Вьетнамда қытай тілі емес, тек қытай жазбасы ғана қолданылды. Бұл ұлтты біріктіруде маңызды ролді атқарды десек болады.

Қытай иероглифтерін әдемі де көрікті етіп жаза білу өнері Қытайда ежелден келе жатқан дәстүр. Қытайда халқы үшін және сонымен қатар шетел азаматтарына арналған каллиграфия өнерін үйретуші мектептер бар .