17. Қытай Республикасының (1912) мәдениет саясаты

1911ж. 10 қазанда Учанда (Хубэй провинциясы) жаңа әскердің солдаттары мен офицерлері көтерілісті бастады. Оларды провинциалды ассамблеяларының басшылары қаржылай қолдады. Желтоқсанға қарай революциондық бой көтерулер 14 провинцияда болды, ал қарулы қақтығыстар тек бірнеше провинцияда ғана орын алды. 1911жылы 29 желтоқсанда АҚШ-тан қайтып келген Сунь Ятсен Қытай Республикасының уақытша президенті болып сайланды. Ол буржуазды революционерлер, ескі бюрократия мен либералдарды біріктірген уақытша республикандық үкімет құрды. Сунь Ятсен үкіметі байыпты сипаттағы бірқатар реформалар жүргізді, олардың мақсаты: шаруалардың жер үшін күресін одан әрі шиеленістірмеу. Алайда ескі феодалдық құрылымды жоятын бірде бір әлеуметтік экономикалық өзгерістер жасалынбады. Сунь Ятсеннің қатысуымен уақытша конституция жасалынды. Қытай тарихында алғаш рет барлық азаматтың теңдігі, сөз бен баспасөз, одақ құру еркіндігі, дін таңдау, кәсіп таңдау, тұрғылықты жерді таңдау, жеке тұлғаның, жеке меншіктің заңмен қорғалатыны заңда жазылды. Өкінішке орай, бұл уақытша конституция жүзеге аспады. Ол кезде Юань Шикай революционерлер мен императрица Лун Юй араларында келісіп, ол жас император пайдасына тақтан бас тартады. Махинация арқылы Юань Шикай Сунь Ятсеннен билікті өз қолына алады (1912ж. 12 сәуір). Тунмэнхой мен бірнеше ұсақ саяси партиялардың бірігуі негізінде Сунь Ятсен Гоминьдан партиясын (Ұлттық партия) құрады. Қытайда парламент пен министрлер кабинеті формасындағы билеу институты енгізілді. Бірақ өзара келісушілік болмады. Тек бір мәселеде ғана келісім болды – Қытай гүлдену мен әлемдік державаға айналу жолына түсу керек. 1912 жылы 10 наурызда Ұлттық жиналыс уақытша конституцияны қабылдады. Ол боыншаша Қытай президент басшылығындағы республика деп танылды. Сенат пен өкілдер палатасынан тұратын парламент заң шығарушы билікті жүзеге асырды. Парламентке сайлау екі сатылы болды. Сайлаушыға мынадай талаптар қойылды: 21 жасқа толған, сол сайлау округінде кем дегенде 2 жыл тұруы, тікелей салық төлеу, 500 рубльге тең мүлкі болуы тиіс. Осындай дағдарысты жағдайда мәдениетке деген үкіметтің көңілі мәз емес болды.

18. Хх басында Кытай билим беру жуйесиндеги реформасы

19. Бзб Қытайдың мүсін өнерінің ерекшелігі

Қытайда мүсін жасау өнері өте жақсы дамыған. Бұл өнер ежелгі замандардан бері қытай халқының сана сезімінде сақталып келеді. Қытайдың мүсін жасау өнері әлемдік мәдениеттерге де ықпалын тигізген. Қытайдағы осы өнер кең тараған. Көбінесе ауылдық жерлерде көптеп кездестіруге болады. Мүсіндерде көбінесе адам, жануар, өсімдік бейнелері бейнеленеді. Мүсін жасау өнерін қолданылатын материалдарына байланысты келесі топтарға бөлуге болады: балшықтан, тастан, ағаштан, темірден т.б. заттардан жасалады. Қытайдағы мүсін өнері шеберлерінің туындылары бүкіл әлемге таралған. Оларды жердің кез келген бұрышынан табуға болады. Аталған өнер сонау Хань, Таң патшалықтары уақытынан басталады. Сол уақыттардан бері мүсін жасаудың көптеген әдіс тәсілдері жетілдірілді. Олардағы қолданатын материалдар, бояулар т.б. компоненттері жылдан жылға дамып келді. Мысал келтіретін болсақ,

Тянжиндегі Жаң әулетінің түсті балшық мүсіндері қараша халықтың терең сүйіспеншілігіне ие бірден-бір фольклорлық өнер туындысы. Онда бейнеленген адам кескіндері шын адамнан аумайды, айрықша  кемелді шеберлікпен,  әр алуан тақырыппен жасалған, қанық реалистік түс алған. Оның  ықпалы әлемнің жер-жеріне тарап, Қытайдың фольклорлық көркем сурет тарихында маңызды орын алған. Тянжиндегі Жаң әулетінің түсті балшық мүсіндерінің негізі ХІХ ғасырда қаланып, бүгінге дейін 180 жылдық тарихты бастан кешірді.

Қытайда мүсіндерді көптеген жерлерден кездестіріуге болады. Олар қарапайым халық арасында, монастырьларда, мұражайларда, басқа да көптеген жерлерде сақталынған. Мүсін жасау технологиясына келер болсақ, Жасалу барысында белгілі шамадағы сағыз топырақты таза тас тақтаның үстіне қойып, ағаш тоқпақпен қайта-қайта тоқпақтап, бір жағынан жаншып, бір жағынан мақта талшығын қосып отырады, мақта талшығының белгілі  салыстырмасы түгел сағыз балшыққа кірігіп, сыртынан мақта талшығы байқалмайтындай болғанға дейін түйеді. Сағыз балшықты айырғанда, біркелкі болар-болмас мақта көрінсе өте тамаша болғаны, арасына тағы не қосатыны белгісіз.  Пішінге келтірілген сағыз кесегі піскен сағыз балшық делініп, әр кесектің салмағы 5 кг айналасында болады. Оны  клиенкамен жақсылап орап,  жер төледе сақтап, қалаған кезде алып отырады. Бұдан жасалған туындының жарылып кетуі әсте мүмкін емес.