45. Цин патшалығы кезінде батысдың рухани мәдениетінің қытайға ықпалына талдау жаса.

Цинь империясының мәдениет саясаты Қытайдың дәстүрлі мәдени саясатының жалғастырушы Манчжурлар. Цин империясына қарсы әрқандай сөз әрекеттеріне тыйым салынды. Цин империясына құрмет ету классикалық шығармалар оқу саясатын ұстанды. Цин империясы 1646 Кунцзы қалыптасуына күрделі жөндеу жасаған және Шань мен Кунцзы яғни ең алғашқы ұстаз Кунцзы деп жазды. 1668 жылы Кунцзы храмын алтын күміспен қаптатты. Бес шығармасын оқуды дәріптеді. Ли Юн - алты өнер, Си Юнь, Ши Юн - көктем, күз. И Жин Ли - әдептілік, Шы- поэтика, Шу- жазбалар, Лы- музыка. Басты классикалық шығармалар.

Дәстүрлі жазуын қарапайымдастыра бастады. Мектептер ашуды дәріптеді, емтихан арқылы кадрлар тандауды жөн көрді, қару мен қаламға бірдей майталман болу керек. Император мектептерін ( Тай Шу) ашқан. Онда жоғарғы өкілдердің ұл- қыздарын оқытты, сегіз тұлы әскери мектептер болды. Осы арқылы жастарды емтихан арқылы мемлекеттің дәрежелі орындарына тағайындады. Қоғамдық ұйымдар құруға тыйым салынды.Классикадан басқа шығармаларды оқуға тыйым салды. Цинь империясына қарсы сөйлегендер үшін жазушылар түрмесі болды. «Жабық есік» саясаты нәтижесінде батыс елдердің жаңалығыдан алшақ болды. Бірінші апиын соғысында Қытай жеңілді. Қолбасшы соғыстан кейін батыс географиясын аударумен айналысты. «Ау Мын Ши Бао» атты «Макао» газетінде жариялады. Батыс адамдарының тұрмыс салтын, әскери қару жарағын жасауды зерттеді. «Төрт континент деректері» атты еңбегін шығарды, онда оттыздан аса мемлекеттердің тарихы, географиясы, саяси жағдайы жазылды. 1840 жылдан кейінгі Батысты танып білуге байланысты алғашқы еңбек осы болды.

Сол кезде әскери кемелерді жасау техникасына байланысты деректер жиналды. Осыған орай батыстан мамандар шақырылды ( зеңберек, әскери параход жасалынды) . Батысты жақсы таныған Юй Юань апиын соғысынан кейін императорға ұсыныс жасайды , « Батыс буратаналарын пайдаланып, өздеріне қарсы тұрайық дейді. «Теңсіз мемлекеттің картасы деректері» еңбегі шығады. Юань Батыстың Қытайдан артықшылығын айтты :

- От қарулы күшті;

- Параходтары өте мықты;

- Әскери тактикасы жоғары;

Осы ерекшеліктерін үйрену арқылы олардың агрессиясына қарсы тұру керек.

1850 бастап Батыс мәдениеті Қытайға тарай бастады. Шет тілдерін мамандарын дайындайтын мектептер ашылды.1860 жылдары Батыс елдері туралы ой озгерді «Батыс елдері жабайы емес» дейды.

51. Суй, Тан патшалықтары кезіндегі қытай поэзиясының дамуын сипатта

Қытай поэззиясы бүкіл әлемге әйгілі болды. Ол өте ерте заманнан қалыптасқан. Қытай поэззиясы Суй, Тан патшалығы дәуірінде қарқынды дамыды. Қытайда Суй әулеті –  581 – 618 ж. билік құрды. Төрт ғасырға созылған саяси бытыраңқылықтан соң елді біртұтас мемлекетке біріктіру жолындағы саяси күрес нәтижесінде құрылды. 581 – 89 ж. Ян Цзянь атты қолбасшы ұсақ патшалықтарды бағындырып, Суй әулетінің билігін орнатты. Ал Тан империясы 618 жыл Ли Юань Чаньанда өзін император деп жарияланнан кейін құрылды. Тан империясы Қытайда 300 жылдай (618-907 ж.ж.) өмір сүрді. Астанасы Чанань (қазіргі Сиань). Бұл қалалардың бірі болып, VІІІ ғасырда түрғындарының саны 1 миллионға жетті. Бұл әулеттің ең күшті императоры Ли Юанның баласы Ли-Ши – Мин немесе Тайцзунь (626-649 ж.ж.) болды. Ли-Ши – Мин тұсында чиновниктер үшін арнайы атақтар енгізді. Емтихан тапсыру жүйесі қалпына келтірілді.

Қытай классикалық поэззиясының негізгі екі жанры Ши мен Ци болып табылады. Ши 4 сөзді, 5 сөзді және 7 сөзді өлең болып табылады. Ал Цы кейінірек Тан дәуірінде VIII ғасырларда жарыққа келді. Цынің Шиден айырмашылығы теңсіз қатарлардан тұрады және белгілі әуенге анықталады. Басында музыка сосын өлең. Суймен Таң дәуірінде конфуцийшілдік халықтың негізгі идеологиясы болды. Суймен Тан дәуірінің императорлары ежелгі еңбектерді жинап, императорлық кітапханаға қойған. Оқымыстылар көптеген мәтіндер мен өлеңдерді жібек пен бамбук тақтайшаларына жазып кітапханада сақтаған. Тан поэззиясының жарыққа шығуына үлес қосқан жазушы Ли Бо (693-762) негізгі орын алады. Ли Бо жастайынан адамдарға көмек беруді қалайды, ол жас кезінен өз жолын таңдап үйінен кетеді тұрғындардан қашық жерде өмір сүрді. Ол қырық жас кезінде император оны сарайына шақырып, ханьлинь дәрежесін береді. Ли Бо жазушылығын жалғастырды, 3 жылдан кейін астананы тастап Ду Фу, Гао Ши және басқа жазушылармен кездесуге кетеді. Оның жалпы 900 ден артық өлеңдері сақталған. Ли Бо жанды тілде табиғаттан әсер алып жазған. Ол өзің табиғаттың он мыңдаған ғажайыптарының бірі санап, табиғаттың даусын түсінген. Ол поэззияларында табиғатпен тілдескендігі жөнінде жазады. Сонымен қатар Қытай поэззиясына үлкен үлес қосқсандар ақын Ду Фу, Тан дәуірінің мәдени қайраткері әрі жазушы Ван Вей (701-761) болып табылады. Ван Вейдін поэззиясы, оның өнері жібекте кескіндемелердің дамуына үлес қосты, ол кистпен тек сурет сызып қана қоймай соған сәйкес өлеңдер жазған. Тан мен Суй дәуірінде поэззия қоғамда үлкен орын алды. Мұны Тан дәуірінде поэззияның эмтихан тапсырудың негізгі пәндерінің бірі болғандығынан байқауға болады. Сонымен қатар жазушылар билікте де маңызды орын атқарған. Жазушылардың басым бөлігі мемлекеттік шенеулік қызметін атқарған.