88. Жасанды түрде жасалған өндіріс құралдары.

Өндіріс құрал-жабдығы – материалдық игіліктер өндіру мен қызметтерді көрсету барысында пайдаланылатын еңбек заттары мен еңбек құралдарының жиынтығы, яғни еңбек үдерісі үшін қажетті материалдық ресурстар, өндірістің заттық факторлары. Өндірістік үдеріске қатысу сипатына қарай белгілі бір Өндіріс құрал-жабдығы еңбек құралдары мен еңбек заттарына бөлінеді. Еңбек құралдарының көмегімен адамдар қажетті игіліктерді жасайды. Еңбек заттары – адамдардың еңбек үдерісінде ықпал жасайтын және болашақ өнімнің материалдық негізін құрайтын нәрселер: мұнай, кентас, шикізат, материалдар, т.б.; шығу тегіне қарай табиғаттың өзі берген табиғи ресурстар: егістік жерлер, орман, минерал кеніштері, мұнай, газ, су ресурстары мен басқа да жаратылыс ресурстары – оларды жалпылама атаумен “жер” деп айтады; туынды ресурстар, яғни адамдар жасаған немесе өңдеген және өндірісте одан әрі пайдалануға арналған ресурстар. Мысалы, трактор, автомобиль,станок дайындайтын зауытта еңбек заты, тұтынушының қолындағы еңбек құралы. Өндіріс құрал-жабдығы – қоғамның өндіргіш күштерінің құрамдас бөлігі. Оның көмегімен қазіргі жағдайда тұтыну заттарының басым бөлігі өндіріледі. Еңбек өнімділігі және қоғам ресурстарын пайдаланудың тиімділігі Өндіріс құрал-жабдығының даму деңгейіне байланысты. Сондықтан ол ғылыми-техникалық үдеріс негізінде, атап айтқанда, компьютерлендірілу, жаңартылу (инновация) бағытында ұдайы дамытылуға тиіс, мұның өзі оның пайдаланылуын жақсартады, өндірістің құрылымын өзгертеді. Өндіріс құрал-жабдығын өндірудің көлемін азайта отырып, тұтыну заттарын өндіру көлемін ұлғайтуға және осы тұтыну заттарының өнімнің жалпы шығарылымындағы үлес салмағын арттыруға мүмкіндік береді.

Шығу тегі бойынша өндіріс құралдары да екі топқа бөлінеді:

1) табиғи ресурстар (табиғаттың өзі берген) - шабындық жерлер, ормандар, минералдардың, газдың орналасқан жерлері, су және басқалары (олардың жалпылама түрде – “жер” деген бір сөзбен атайды); 2) өндірістік ресурстар – адамдар құраған (немесе өңдеген) заттар және олар өндірісте одан әрі пайдалану үшін ойлап табылған. Бұл – машиналар мен жабдықтар, өндірістік ғимараттар мен құрылымдар, шикізаттар мен жартылай фабрикаттар және басқа да адам қолы арқылы өткен өндіріс құралдары.Қоғамдық өндіріс дамыған сайын ондағы өндіргіш күштердің де міндеті арта түспек.

Қазіргі технологияның дамуы өндірістің табиғи фактордан тәуелсіздігін бәсеңдетсе, екінші жағынан, оның рөлі барған сайын күшейіп ( мысалы, ұдайы өндіріс процесінде бұрын ескерілмеген немесе жете ескерілмеген ресурстар ), әуе және космос кеңістігі, дүниежүзілік мұхит т.б.. еніп отыр. Осылайша табиғат ресурстарын экономикалық айналымға қамту көлемі барған сайын арта түсуде. Бұдан бір тұтас экологиялық-экономикалық ұдайы өндірістік жүйе қалыптасты деп қорытынды жасауға болады. Заманымыздың ғұлама ғалымы академик Вернадскийдің сөзімен айтқанда, бұл – ноосфера дәуірінің басталуы.

89. Көлік жол шығындарының әдісі.90-жылдардан бастап Еуропа Одағына кіретін Еуропа елдері үшін алғашқы рет жанармай нормасының біріңғай сапасы белгіленді. Сонымен қатар, өте сапалы жанармай өндіруге орай қосымша шығынның енгізілуіне байланысты өте қатаң нормаларға жетудің мерзім кезеңдері белгіленді. Мотор жанармайының құрамындағы мынадай ластаушы заттектер Pb, SO2, C шығарындыларының бірінші кезекте әсер етеді. Мотор жанармайының экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі проблемаларының бірі- көпшілік жағдайда этилденген бензиндерді өткізу болып табылады. Этилденген және этилденбеген бинзиндерге сапа жағынан қойылатын талаптардың елеулі түрде өзгешелігі бар. Бірінші кезекте бұл жол берілетін қорғасынның шоғырлануынан қатысты. Сондай-ақ, этилденген және этилденбеген бензиндерді пайдаланудың нәтижесінде экологиялық қауіпсіздіктің анағұрлым айырмашылығын анықтайды. Этилденбеген бензинді қолдану этилденгенмен салыстырғанды СО шығарындысын бірнеше есе кемітуге мумкіндік береді.

Каланың көше-жол желісі бойынша АКҚ қозғалысы кезінде олардың көше қиылыстарында көп тұрып калулары жиі кездеседі. Осы қозғалыстың нітижесінде жылдамдық үнемі тежелумен алмасып, импульстік сипатқа үлесіп кетеді. Бұл толық жанбаған шығарындының мөлшерін 1,5-2 есеге, NOx-1.5-2 есеге органикалық емес заттектердің қосындыларын 20-25процентке көбейтіп жібереді.

АКҚ j-үлгісін ж/е жанармайдың k- түрін аумақтың елді мкендері үшін келтірілген экологиялық Yjkp-зиянның есеп айыруы формуласы бойынша әдістемеге сәйкес орындалады.

Ykjp= y*f*Gp*Mjk*10-3,руб/км

Орал экономикалық аудан атмосфераның ластануынан болған үлестік зиянды көрсеткіштер арасындағы арақатынасы бойынша у шамасын анықтайды. 1999ж. бағасында 68,7руб/шартты т болып , ал 1998ж. бағасында бұл көрсеткіш- 52,2 руб/шартты т-га тең болып қабылданған еді. Яғни, оның өсуі 1,3 есені құрап отыр. Y- шамасының базалық мағынасы шартты 10 руб/шартты т құрады, демек, 1999ж. бағасында- 13руб/шартты т болды.

f- коэффициентті шығарындының түріне байланысты ж/е төменгі шығу көздері ушін АКҚ-на қатыстылардың 5-ке теңестіріліп бірдей етіп қабылданған болатын.

Gp- коэффициентті турлі аумақтар үшін атмосфераның ластану қауіптілігінің салыстырмалығын сипаттайды. АКҚ-ның жүріп өткен жолын бөлу нәтижесінде елдің түрлі, тығыз қоныстанған аумағы бойынша және G мағынасының негізіндегі улгімен салынған елді мекендер мен сол улгідегі калалар ушін Gp- нақты мағынасы есептеп шығарылған еді. Көпшілігінде қоп кабатты уйлер салынған қаланың шағын тұрғын аудандары үшін G=300

Көпшілігінде көп кабатты уйлер салынған зоналар ушін G=100; Халық саны 100 мың адамнан арткан кала аумағы ушін - G=80; халық саны 100 мынанан кем баска елді мекендер мен кала аумактары ушін - G=30

Ары карай Ykjp алынған мәнінің арақатынасын жанармайдың k- түрін АКҚ қала бойынша ж/е қала сыртындағы магистралды 1 км журген кезде жумсады, жұмсалған жанармай бірлігіне экологиялық зиян анықталды Ykjp;

Ykjp= 100 Ykjp/g kjp коп/л,

g kjp – АКҚ j-үлгісінің – аумағы бойынша аудан үлгісінде жүрген кездегі, л/км жанармайдың k- түрінің шығысы. Есеп айырысудың соңғы мақсаты пайдалану факторларының әрекетімен байланысты экологиялық зиянды Ykjp

анықтау болып саналады.

1.Табиғатты пайдаланудың экономикалық тиімділігі және оны ан-у әді-і

2.Ғылыми – тех.ық прогресс экон-ны экологизациялау факторы ретінде;

3.Табиғат-ңжалпы эк-лық құндылығының көрсеткіші ж/е оның құраушылары;

4.Табиғаттың экономикалық құндылығын анықтау әдістері;

5.Экон-қ даму-ң жалпылама көрсеткішт-дегі табиғи факторды сандық есеп

6.Сыртқы әсерлерді интернализациялау және оның табиғатты пайдалану экон

7.Сыртқы әсердің пайда болуы және оларды экология – экономикалық

8.Шаруашылық жүйелеріндегі тұрақтылық концепцияларындағы экология –

9. Тұрақты дамуың критерийлері мен индикаторлары. Тұрақтылық типтері;

10. Экономиканың модельдері және оларды табиғи факторды ескеру;

11. Табиғи ресурстардың экономикалық дамудағы рөлі. Табиғи ресурстардың

12. Ауыл шаруашылығының экономикаға экологиялық әсері және оған

13. Суды тиімді пайдаланудың экономикалық проблемалары;

14. Орман ресурстарын тиімді пайдаланудың экономикалық проблемалары;

15. Қазақстанның отын – энергетика кешені және экономика: тура және кері

16. Энергияның альтернативті көздерін пайдаланудың экономикалық

17. Табиғатты пайдаланудың экономикалық механизмінде «ластаушы

18. Жалпы экономикалық бағалық құны;

19. Қорықтардың, заказниктердің, ұлттық парктердің функциялары қандай?

20. АПК экологизациясының негізгі бағыттарын сипаттаңыз.

21. Агроөнеркәсіп кешенінің экологиязациясының негізгі бағыттарын және

22. Глобальды қоғамдық игілікті сақтаудағы халықаралық бірлестік: негізгі

23. Табиғатты пайдалану глобализаиясы проблемасы;

24. Табиғи ресурстардың төлемдерінің түрлері мен формалары;

25. Табиғатты қорғау іс – шараларын қаржыландыру: қаржыны жұмсау

26. Табиғатты пайдаланудың экономикалық механизмдерін құру бағыттары.

27. Табиғи ортаның ассимиляциялық көлемі және ластанудың экономикалық

28. Экономикалық дамудың жалпылама көрсеткіштеріндегі табиғи факторды

29. Табиғаттың жалпы экономикалық құндылығының экономикалық

30. Сарқылатын табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың экономикалық

31. Орман кешенінің экологизациясының негізгі бағыттарын және

32. АПК экологизациясы және өндіру – өткізу қызметінің дамуы;

33. Табиғатты пайдаланудың экономикалық механизмдерін құру бағыттары;

34. Ластанудың экономикалық зияны және оны анықтау әдістері;

35. Табиғатты пайдалануды мемлекеттік реттеу және оның тиімсіздігі;

36. «Нарықтың күйреуі» және экологиялық фактор;

37. Ауыл шаруашылығының экономикаға экологиялық әсері және оған

38. Суды тиімді пайдаланудың экономикалық проблемалары;

39. Табиғатты пайдаланудың ақылылығы;

40. Табиғатты пайдаланудың механизмдерінің экономикалық құралдары;

41. Табиғи ресурстарды классифиациясы;

42. Өндіріс факторлары. Табиғи капитал;

43. Экономикалық дамудың техногендік типі;

44. Экологиялық шектеулерге байланысты әлемдік даму концепциялары;

45. Тұрақты даму түсінігі. Әлсіз және күшті тұрақтылық;

46. Тұрақты даму индикаторлары;

47. Қоршаған ортаға антропогенді әсер ету формуласы;

48. Тұрақты дамудың экономикалық аспектілері;

49. Экстернамелер және қоғамдық көзқарастар;

50. АПК – да табиғи ресурстардың қолданысын қысқарту;

51. Ауыл шаруашылығының экологиялық мәселелері.

52. Қазақстанның жер фондының құрамын сипаттаңыз;

53. Орманның экологиялық функцияларын атап шығыңыз. Олардың әрбіреуін 54. Ормандар Қазақстан территориясында қалай орналасқан? Олардың

55. Тұрмыста суды үнемдеудің негізгі баағыттары қандай?

56. Биоәртүрлілікті сақтауды экономикалық ахуалдары;

57. Мемлекеттік табиғи қорықтар, сонымен қатар биосфералық.

58. Биоәртүрліліктің азаюының экономикалық себептері қандай?

59. Биоәртүрліліктің негізгі экономикалық шарттары қандай?

60. Биоәртүрлілікті сақтауда балама құнға базалық көзқарас қалай

61. Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың негізгі түрлерін атаңыз;

62. Әлемдік қоғамға биоәртүрлілікті сақтаудың негізгі пайдалылық шарттары

63. Жаһандық және локальді пвйдалардың сәйкессіздігі биоәртүрлілікке қалай

64. Биоәртүрлілікті сақтауда экономикалық эффект қандай?

65. Биологиялық әртүрлілікті сақтауда не түсіндіріледі?

66. Экономикада суды үнемдеудің негізгі бағыттары қандай?

67. Өтелмеген су жоғалтулары дегеніміз не және олардың масштабы қандай?

68. Экономика секторлары арасында су ресурстарын бөлу қалай өзгереді?

69. Негізгі суды қолданушылар кімдер?

70. Орман кешеніндегі экспорттық саясат: неге оның бағыттарын өзгерту

71. Өндірудің түрлі сатысында ағаш өнімінің жоғалу (бұзылу) себептері неде?

72. Су ресурстарын пайдаланудың мәнділігі мен спецификациясын анықтау;

73. Ерекше қорғалатын табиғи территориялар.

74. АПК экологизациялау мен өндіру – өткізу саласының дамуы арасында

75. Ауыл шаруашылығын экологизациялау үшін қандай шаралар қолданылуы

76. Ауыл шаруашылығында табиғи ресурстарды қолдануды қысқарту

77. Жер ресурстарының деградациялау факторларын атап өтіңіз.

78. Орман ресурстарының экономикалық ресурстарын анықтау;

79. Ауыл шаруашылығының тұрақты дамуының негізгі шарттары қандай?

80. Табиғи құнарлану өндірісінің типтерін айтыңыз.

81. Жер құнарлылығының негізгі түрлерін айтыңыз.

82. Ауыл шаруашылығының экологизациясы.

83. Жер ресурстарын қолдану, олардың деградациясы.

84. Құнарлылықты ұдайы өндіру;

85. Табиғат экономикалық бағалығын анықтау;

86. Табиғаттың экономикалық бағалылығы;

87. Тұрақты даму анықтамасы;

88. Жасанды түрде жасалған өндіріс құралдары;

89. Көлік жол шығындарының әдісі;