9. Банкттік тәуекел категориясына сипаттама

Алғаш рет,кәсіпкерліктің функционалды сипаттама ретінде, тәуекел ұғымы ХVII ғасырда Шотландияда туған француз экономисті Р.Контильонмен ұсынды. Ол кәсіпкерді,белгіссіздік жағдайында өз қызығушылығын қанағаттандыратын және шешімдер қабылдайтын фигура ретінде қарастырды. Тәуекелдер концепциясының дамуы, кәсіпкердің пайдасының табиғатын зерттеуімен байланысты. Р.Контильонның шәкірттері тәуекелдерді бағалауда біртекті көзқарастарда болды.Олар:

Кәсіпкерлік пайда немесе оның басқа фомасында тәуекел үшін төлем болады және ол сапалы түрде табыстан авансты капитал мен еңбекақымен ерекшелінеді.

Неміс XIX ғасырдың классикалық мектебінің өкілі И.фон Тюнен, кәсіпкерлік пайданың мөлшерін немесе «ұтысын» анықтағанда, оның пайда болуын тікелей кәсіпкерлік тәуекелмен байланыстырады.

Тюнен бойынша, кәсіпкердің күтуі белгіссіз тәуекелмен байланысты шығынды жағдаймен байланысты саналы таңдауды айқындайды. Қолайсыз жағдайда қызметкерге қарағанда ол барлығын жоғалта алады.

Сонымен неміс экономистімен сипатталған жағдайда,ұтыс кем дегенде қызметкердің пайдасына теңелуі керек, бірақ кәсіпкер тәуекелге ұшырайды, сондықтан тәуекел қаншалықты үлкен болса, мүмкін шығындармен салыстырғанда ұтыс соншалықты көбірек болуы керек,яғни минималды шығынмен

Банктік тәуекелдер деп – несие мекеменің жүзеге асыратын, банк операциясының ерекшелігімен туындайтын шығын қатері, яғни банк өз ресурстың, табыстың бір бөлігінен айырылып қалу қаупін немесе қаржылық операцяларды жүзеге асыру барысында қосымша шығын шығару қаупін айтамыз.

Тәуекел банктің берілген несиелері бойынша төлемсіздік туындаған жағдайда, ресурстық базасы жеткіліксіз болғанда жалпы міндеттемелері бойынша жауап беру мүмкіндігі азайғанда пайдасынан айырылып қалу ықтималдылығын белгілейді.

Банктік тәуекел категориясы экономикалық теорияның тану обьектісі ретінде әртүрлі бағыттағы нәтижелер мен ақпараттардың анықталмағандығы және оссиметриялылығымен тығыз байланысты.

Банк қызметі залалсыз болуы үшін шығын, ысырап, залал сенімді категорияларға бағдарланып, оларды қолдану керек.

-Ысырап - банк қызметіне тән, тәуекелділікті сипаттайтын қорытындылаушы көрсеткіш тұрғысынан банк пайдасының болжанбаған кемуі ретінде ұғынылады.

Бұл көрсеткіш өзіне шығын мен залалды ұштастырады. Сол себепті де, қатердің деңгейін басқа көрсеткіштерге қарағанда анық сипаттай алады.

Қатер мен Ысырап ұғымы бір бірімен өзара байланысты. Осыған қарай қатерді ысырап категорияларын пайдалана отырып сандық тұрғыдан сипаттауға болады. Бұл тәсілдеме тәуекел теориясын дамытудың базасы болып табылады.

-Шығын- банк өз қызметінде белгілі бір шығындар жұмсайды. Оларға: салымға төленетін пайыздар, өзге де қаржы институттарынан алынған кредит ресурстары үшін төлем, есеп айырысу операцияларымен, бағалы қағаздармен байланысты шығын ,жұмыскерлерге, қызметкерлерге, үй-ғимаратқа кететін шығындар жатады.

-Табысты ала алмауда немесе белгіленген шығыннан да көп шығын шығару жағдайы залал деп аталады. Залал алдағы кезеңнің операцияларының жеткілікті дәрежеде таңдалмаған кезде, жарамсыздыққа ұрынған жағдайда және хал-ақуалды болжауға келмейтін жағдайда болады.