19. Аграрлық құқытың құқық саласы ретiнде түсiнiгi жəне қалыптасу тарихы. Аграрлық

құқтық қатынастар аграрлық құқтың пəнi ретiнде. Аграрлық құқтың əдiстерi мен

қағидалары.Аграрлық құқтың жүйесi жəне оның мазмұны.Аграрлық құқтың басқа құқық

салаларымен байланысы жəне қарым-қатынасы.

Аграрлық құқығы құқық саласы ретiнде 20 ғасырдың 70-80 жылдарында қалыптасты

ол кезде бұл сала ауыл шаруашылық құқығы деп аталды. 1993 жылдан бастап аграрлық

құқық деп жаңа атауға ие болды. ”Агро” деген сөздiң латын сөзiнен аудармасы “Жер”

деген ұғымды бiлдiредi. Ауыл шаруашылығы өндiрiсi жер арқылы жүзеге асырылады.

Онсыз ол мүмкiн емес. Сондықтан да ол аграрлық құқық деп аталы. Аграрлық құқықтың

қалыптасуына объективтiк жəне субъективтiк Совет Одағы кезеңiнде ауыл шаруашылық

өндiрiсiнiң жақсы деңгейде дамығандығы жəне оны құқықтық жағынан қамтамасыз ету

керектiгi.

1982 Жылы Быстров г.Е. Мынадай еңбек щығарды “Сельскохозяиственное право” ,

онда бұл ғалым аграрлық құқықтың керектiгiн дəлелдейдi.

Субъективтiк себептер. Мемлекеттiң ауыл шаруашылығы өндiрiсiн дамытуға мүдделi

болғандығы жəне оған қолдау бергендiгi.

Аграрлық құқығы құқық саласы ретiнде дегенiмiз – ауыл шрушылығы өнiмдерiн

өндiру, оларды өңдеу жəне өткiзу мен тығыз байланысты қоғамдық қатынастарды

реттеуге бағытталған құқықтық нормалардың жиынтығы болып танылады. Яғни ,

аграрлық құқығы кешендi жəне мамандандырылған құқық саласы болып танылады.

Кешендi екендiгiн аграрлық құқықтық қатынастың бiрыңғай еместiгiн бiлдiредi. Аграрлық

құқықтық қатынастар кешендi болып танылады. Бұл қатынастар ауыл шаруашылығы

өндiрiсiн жүргiзу кезiнде туындайды. Бұлардың құрамына жер, мүлiктiк,

ұйымдастырушылық,қаржылық жəне өзге де қатынастар кiредi. Сонымен қатар аграрлық

құқығы мамандандырылған құқық саласы болып танылады.

Аграрлық құқық пəні – басқа құқық салалары пəндері сияқты берілген құқық

салаларының нормалармен реттелетін, нақтыланған қоғамдық қатынастар. Ерекше құқық

саласының пəні болу үшін бұл қатынастарды басқа қоғамдық қатынастардан ажырататын,

басқа құқық салаларының нормаларымен реттейтін арнайы ерекшеліктері болуы керек.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің ерекшелікткрі аграрлық құқытың да ерекшелігін

көрсетеді. Ондай ерекшеліктердің қатарына төмендегілерді жатыуға болады.

• ауыл шаруашылығы, өндіріс үшін тамақ жəне ауыл шаруашылығы

өнімдерін шығарушы экономиканың жалғы саласы болып табылады;

• экономиканың басқа салаларымен салыстырғанда ауыл шаруашылығында

жер өндірісінің негізгі құралы болып табылады;

• жерден басқа ауыл шаруашылық өндірісінде өндірістің негізгі құралы

ретінде тірі организмдер пайдаланылады, ал басқа салаларда мұндай жоқ;

• ауыл шаруашылығы өндірісі топыраққа жəне табиғи климаттық жағдайларға

жəне адамның еркіне байланысты емес басқа да жағдайлармен байланысты;

• ауыл шаруашылығына маусымдық жəне өндірістік кезеңділігі тəн;

• ауыл шаруашылығына өндірістің кезеңділігі өсімдік жəне жануарлар

дүниесінің дамуының биологиялық жəне физиологиялық ерекшеліктерімен

тікелей байланысты;

• жұмыс уақытының өндіріс кезеңімен сійкес келуі.

Аграрлық құқық – аулы шаруашылығы тауар өндірушілердің қызметін

ұйымдастыру бойынша қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың

жиынтығын көрсететін, нақты құқықтық қағидаларға негізделегн жəне өзіндік қайнар

көздері жəне əдістері бар қазақстандық құқық жүйесінің бір саласы.

Заң əдебиеттерінде кез келген құқық саласы бірыңғай қатынастарды реттейтін

əдістеріне ие.Сол сияқты аграрлық құқығының өзіне тəн əдісі бар.

Императивтік əдіс субъектілердің құқықтарын анықтауда міндетті бұйыру мен

тыйым салуды бекітуден көрінеді. Диспозитивтік əдіс субъектілердің құқықтарын үш

негізгі нысандарын: түсіндіруден, шешімдерді заңдастырудан,рұқсат етудне тұрады.

Аграрлық құқыққа императивтік жəне диспозитивтік реттеу əдістерінен

көрініетін үш құқық реттеу əдісі тəн деп есептелетін : тыйым салу,бұйыру, рұсат ету.

Мысалы: аграрлық құқықта рұқсат ету əдісі ауыл шаруашылық кəсіпорындары мен

ұйымдарын ұймдастыру бойынша қатынастарды реттеуде қолданылады. Аграрлық

қатынастарды реттеуде позитивті міндетеу əдісі ауыл шаруашылық мақсатындағы

жерлерді пайдаланғанда, ауыл шаруашылық кəсіпорындар мен ұйымдарының қыыметімен

байланысты қатынастарды реттеуде. Аграрлық құқықта тыйым салу əдісі мысалы ауыл

шаруашылығында қоршаған ортаны бойынша қатынастарда.