- •1.Индукцияланған мутагенез пәнінің мақсаты мен міндеттерін атаңыз
- •2.Индукциялық мутагенездегі тест-жүйелердіңайырмашылығын түсіндіріңіз
- •5. Физикалық мутагендерді сипаттаңыз
- •7. Қоршаған орта ластаушыларның мутагендік қауіптілігін анықтауға арналған цитогенетикалық скр
- •9.Цитокинетикалық зерттеулердің маңызы мен рөлін сипаттаңыз
- •13. Адамның қалыпты кариотипінің өзгерісін сипаттаңыз
- •14.Химиялық мутагендерді сипаттаңыз
- •15. Экологиялық қауіпті факторлардың тірі организмнің тұқым қуалау аппараттарына әсерін сипаттаңыз
- •16. Хромосоманың құрылымдық бұзылыстарын талдаудың метафазалық әдісін түсіндіріңіз
- •21. Қоршаған ортаның мутагенді факторларының әсерін бағалаңыз
- •22. Мета- және анафазалық әдістердің айырмашылығы мен ұқсастықтарын салыстырыңыз
- •23. Мутагендердің әсерінен сомалық және жыныстық хромосомаларда пайда болатын өзгерістерді сипаттаңыз
- •25. Геномдық, хромосомалық және гендік мутациялардың өзара байланысын түсіндіріңіз
- •26. Алкилдеуші қосылыстардың мутагенді әсерінің механизмдерін түсіндіріңіз
- •27. Табиғи мутациялық процесс және оның эволюциядағы маңызын түсіндіріңіз
- •29. In vitro жағдайында пайдаланатын тест-жүйелерді сипаттаңыз
- •31. Қоршаған орта ластаушыларының мутагенділігін анықтау мен бағалауға арналған тест-жүйелерді салыстырыңыз
- •32. Адам хромосомасының сандық және құрылымдық өзгерістерін салыстырыңыз
- •33. Адам организміне мутагенді факторлардың кіру жолдарын сызба түрінде көрсетіңіз
- •37. Хроматидті типті аберрациялардың қалыптасуын сызба түрінде көрсетіңіз
- •38. Митоз сатыларын сызба түрінде көрсетіңіз
- •40.Адам кариотипін сызба түрінде көрсетіңіз
- •46. Мутагендік қауіптілікті анықтауда пайдаланатын тест - жүйелердің өзара байланысын табыңыз
- •47. Сүтқоректілер клеткасындағы гендік мутацияларды анализдеу әдістерінің тиімділігін бағалаңыз
- •49.Хромосомдық абберацияларды анықтайтын әдістерді бағалаңыз
33. Адам организміне мутагенді факторлардың кіру жолдарын сызба түрінде көрсетіңіз
Адам организміне мутагенді факторлар сырқы орта факторларының әсерінен енеді. Ондай сыртқы орта факторларының адам организміне енуі тікелей және жанама жолмен жүзеге асады. Соалрға жеке-жеке тоқталайық.Адам организміне мутагенді факторлардың кіру жолдары
Қоректік тізбек арқылы Иондаушы сәулелер, радиотолқындар,Органикалық еріткіштер,Полиароматикалық көмірсутектер,Диоксиндер,Радионуклидтер, магниттік өрістер,Ауыр металдар,Пестицидтер
34. Микроядролық тест, тәжірибенің сызбасын көрсетіңізМикроядролық тест 140 ауруларға жасалған, олардың iшiнде мидың қатерсiз iсiктерi бар 25 аурулар, мидын дамығыш iсiктерi бар 30 аурулар, аумалы-төкпелi ми iсiктерi бар 30 аурулар, салыстыруға өлкеде тұратын 30 сау адам, адамдардың жасы 17- 35 шамасындағы болған. Ауруларға арналған микроядролық тесттiң көрсеткiштерi сапалы және дамығыш ми iсiктерiмен сәйкесiнше 1,310,15 ‰ және3,510,15‰ , сау адамдарда - 0,430,01‰ құрады. Онкология ауруларында 2, 1 реттегi СЯП аймақтағы шеткi қан лимфоциттерiндегi хромосомалық мутацияларының деңгейi Нұра ауданында тұратын сау адамға қарағанда жоғары, ол хромосомалардың тектiк тұрақсыздығының өрнегi болып табылған. Тестелетiн топта, ми ісігі бар ауруларда 19379 метафазалар талқылаған, 187 торшалардағы 339 хромосомалық бұзушылықтары, хромосомалық түрдiң олардың iшiнен 220 аберрациялары және хроматида түрiнiң 119 аберрациялары айқындалған. Хромосомалық түрдiң аберрацияларды ара-арасындалары барлық хромосомалық бұзушылықтардың ортақ спектрiнен 26, 5 % құрайтын 90 ацентриялық бөлiктер теңестiрген. Бақылаумен салыстырғанда 4,1 реттегi аберрантты торшалардың жиiлiгiнiң сенiмдi асып кетуi және хромосомалардың аберрациялары бiлдiрген 100 метафазаларға 3 есе бетер көп.
35.Химиялық, физикалық және биологиялық мутагендердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын салыстырыңызМутаген (латын тілінде mutatіo – өзгерту және ген) – клетканың генетикалық материалын бұзатын және мутациялық өзгерістердің пайда болуына ықпал ететін әр түрлі факторлар. Олар химиялық, физикалық және биологиялық болып бөлінеді. Мутагенді факторлар табиғаты:Мутагенездің физикалық факторына – ионды сәулемен зақымдалу түрлері, яғни гамма, рентген және ультракүлгін сәулелерімен зақымдалу жатады.Химиялық мутагенез факторларына органикалық, органикалық емес және биогенді қосылыстар жатады.Органикалық емсе мутагендердің 8 топтары белгілі. Мысалы: оларға литий, кадмий, азот, фосфор және т.б. жатады. Органикалық мутагендерге гетероциклді қосылыстар, күрделі қосылыстар, көмірсутектер жатады.Биогенді мутагендер өз алдына бөлек топ астына жатады. Оларға алколоидтар, флавоноидтар, токсинді саңырауқұлақтар, кейбір антибиотиктер жатады (Қазақстандық авторлар Шигаева және әріптертері).Химиялық мутагендер нағыз немесе тік және тік емес (промутагендер) болып бөлінеді. Нағыз мутагендер мутация туғызады. Промутагендер организмдегі метоболизмдік белсенділіктен кейін мутагенді қасиетке ие болады, мысалы, микроорганизмдер мен бактерияға кофеин мутаген болып саналса және комутагенді қасиетке ие болса, ал адамдарда кофеиннің мутагенді эффектісі бауырдағы микросомальді ферменттермен төмендетіледі.Биологиялық мутагендер – бұл вирустардың РНҚ-сы мен ДНҚ-сы, вирусты емес паразитарлы агенттер (микоплазмалар, бактериялар), паразиттердің метаболизмдік өнімдері (токсоплазма, мысық сорғышы, трихинелла) және транспозондар.Бұл химиялық, биологиялық, физикалық мутагендердің айырмашылығы:Физикалық мутагендер радионуклидтер, рентген сәулелері көбінесе тірі организмдердің жыныс жасушаларына әсер етіп, басқа да тұқым қуалайтын аурулардың түрлерін туғызады.Биологиялық мутагендер мысалы вирустар олар геномдық мутация тудырады.Ал химиялық мутагендер оларда әр түрлі мутациялық аурулар тудырады.
36. Хромосомалық аберрациялардың негізгі типтерін сызба түрінде келтіріңізХромосомалық аберрациялардың – хромосома құрылысын өзгертетін мутация түрі. Оның негізгі типтері делеция (хромосоманың кей бөлімінің үзіліп қалуы), инверсия ( гендердің орналасуының өзгеруі), дупликация (қосарланып кетуі), транслокация (оның басқа бір бөліміне ауысуы) және изохромосома.