30.Авар қағанатының әкімшілік басқару жүйесі.

Верховная власть принадлежала кагану, избиравшемуся народным собранием. Наместником кагана был тудун, который, вероятно являлся правителем отдельной части страны, июгур (возможно главный жрец). По поручению кагана, дань в стране собирали так называемые тарханы (скорее всего — знать). За тарханами — вниз по иерархической лестнице — шли вожди племён и родов. Роль племенных старейшин была значительной в жизни как каждого племени, так и каганата в целом. По меньшей мере, половина вышеприведённых терминов имеет тюркскую этимологию. Тот же самый устойчивый тюркский фон прослеживается и при анализе дошедших до нас аварских антропонимов, что однако не может служить убедительным доказательством в пользу тюркоязычия собственно аваров, вышедших из Азии. Последние — «физические» авары — представляли в каганате доминантную элиту, пребывая при этом в меньшинстве по сравнению с аварами «идеологическими» (то есть теми, кто не имея аварских корней, самоидентифицировался с аварским этносом и отстаивал интересы каганата), не говоря уже о тех, кто вообще никак не идентифицировал себя с Аварией, не проявлял ни малейшей заинтересованности в её упрочении и возвышении, но всё же вынужден был выплачивать дань и подчиняться воле кагана.

31.Авар-славян қатынастары.

Б.з. IV ғасырда «Халықтардың Ұлы қоныс аударуы» кезеңінде, Европа тарихының сахнасында келесі бір үлкен күш славян тайпалары пайда болады. Византия, латын және сирия авторларының мәлімдеуінше б.з.V-VI ғасырларда славяндармен анттар сөзсіз бір – біріне қатты ұқсаған және өте көп болған.

Анттар мен славяндар, славян тілінде сөйлеген. Прокопий Кесарийский анттар Днепрдың шығысында, ал солтүстігінде утургурлардың Мэотийлік бұғазының (Азов теңізі) жағалауына дейінгі жерді алып жатты дейді. Бұл мәліметтер археологиялық деректермен сай келеді, ежелгі славяндар шығыста шамамен Днепр мен Днастрдың Бөлінген жерімен шектескен. Славян мен анттардың жерлері орманды, шығыс жағы-тегіс дала, үлкен өзендер таралған, батысы таулы аймақ болып келген. Славян елінің керемет жері, ежелгі авторларға мәлім болған. Славяндармен анттар орманды алқаптың тұрғындары болғандықтан, сол жағрафиялық ортаға сай өмір сүрген. Стратег Маврикийдің айтуынша «олар ормандарда тұрады-өтуге ыңғайсыз өзендердің бойында, батпақты жерді мекендеп, көп есіктері бар үйлерде тұрған. Есіктің көп болу себебі, егер қауіпті жағдай туа қалса, тез қашып құтылудың амалы болған деседі. Ең қажетті заттарын белгілі бір жерді қазып жасырып қоятын болған. Жоғарыда келтіргендей Иорданның айтуы бойынша «қалалардың орнына оларда орман мен батпақтар» десе, ал Прокопий Кесарийскийдің айтуынша славяндар және анттар бір-біріне жақын орналасқан күркелерде тұрады дей келе, олардың тұрақты жерлері болмаған, кезіп өмір сүрген деген мәліметтер келтіреді.

VI ғасырдың басында Византия империясының солтүстік шекара аймағында, Дунайдың төменгі және ортаңғы ағысына, славян тайпаларының басып кірушілігі басталады.

Дунай өлкесі империяның, ең тынымсыз шекара аймағы болды. Дунайдың солтүстігінде, Қара теңіз даласында орналасқан көптеген варвар тайпалар, византияға жиі қауіп төндіріп тұрды.

VI ғасырдың бірінші жартысында, Дунай шекарасындағы қарқынды оқиғалалардың бірі деп, славяндардың Византия империясына енуін, ұзақ дәуірдің басталуы деп атап өтуге болады. Халықтардың қоңыс аударуы, сол сияқты славяндардың жылжуының басты мақсаты, жаңа жерлерді басып алу, тағы да басқа мәселе болды.

Славян тайпалары Шығыста Висладан (Балтық теңізінің арасында Карпат тауының солтүстік аймағында) мекендеп, Дунайдың солтүстігінде мықтап орнығып, амалсыздан Византияның көршісі болады. Славяндар (склавиндер мен ант) тайпаларының негізгі қоңыстарын нақты көрсетуде, Прокопийдің мәлімдеуінше, олар Дунайдың солжақ жағалауындағы, үлкен жерде мекендеген дейді.

Славяндар солтүстікте Вислаға дейінгі, шығыста - Днестрге, батыста - Сав өзенінің орта ағысына дейінгі жерді алып жатқан. Анттар склавиндер мен көршілес жатып, славян тайпаларының шығыс тармағын құрады.

Славяндар жайында мәліметтер келтірген келесі бір автор, жоғарыда келтіргендей Иорданның замандасы Прокопий Кесарийский болды. Оның бізге жеткен еңбектерінің бірі «О войнах Юстинияна», «О постройках» және «Тайная история»... Славян танушы ғалымдардың айтуынша Прокопий славяндарды өз атымен атап, олар жайында толығырақ мәлімет берген автор деп атайды. Автор славян әскерінің шығыс Рим империясына жасаған тонаушылық соғыстары жайында айта келіп былай дейді: «Бұл славян мен ант тайпалры бір адамның басшылығымен басқарылмайды, бірақ ежелден теңдікте (демократияда) өмір сүрген, жоғарыда аталған екі тайпаның өмір сүру салт заңы бірдей. Олардың есептеуінше найзағайды жаратушы құдай, барлығының билеушісі деп танып, жыл сайын құрбандыққа өгізді шалып, т.б. киелі дәстүрлер жасаған. Өте қарапайым өмір сүрген. Күркелерде тұрған және бір-бірінен өте алыс орналасқан. Славяндар мен анттар орналасқан қоныстарын жиі ауыстырып отырған. Олар ұрысқа аттанғанда қолдарына қалқан мен найза ұстаған, сауыттарын ешқашан кимеген, жеңді көйлекте, жамылғышта кимейді, тек қысқа шалбар киіп, осы түрлерімен жаулармен соғысуға баратын болған. Екі тайпада бір тілде сөйлеген, түрлері де варварлар сияқты, славяндармен анттар бір-біріне өте ұқсас болып келген. Бойы ұзын және күштері көп. Денелерінің түсі өте ақ, ал шаштарының түсі ақшулан, кейде сары, қызыл-күрең қара емес. Өмір сүру салттары массагеттерге тән, өте дөрекі, күйсіз, ылғида кір, лас болып жүреді, бірақ шын мәнісінде қатыгез жаман адамдар емес, бірақ ғұн әдеп-ғұрпын өте таза ұстанады дей келе, бұл славянмен ант тайпаларының аттары әртүрлі аталған. Ежелде осы екі тайпа спора деп аталған, автордың ойлауынша, олар «спора-ен» елін мекендеп өмір сүрген, ал “рассеянный” дегеніміз жеке-жеке ауыл болып бір-бірінен алыс орналасқандықтан болса керек дейді. Сондықтан олар көп жерді алып жатқан. Истрдің көптеген жерімен, өзеннің келесі бетінде қоныстанған».