16. Есімшенің анықтауыштық қызметі.

Етистик+ган, ген,кан,кен

Школа в которой я училась(откен шак)

Мен окыган мектеп

Девушка,с которой я познакомился – мен таныскан кыз.

Етистик+атын,етын,итын, итiн(бул есимшенин журнагы) – Университет в котором я учусь.

Мен окитынмектеп. Мен баратын кала – ауспалы осы шак.

17. Есімшенің толықтауыштық қызметі.

Есімше анықтауыш қызметінде заттың қимылын оның бір белгісі ретінде көрсетеді. “-мақ, -мек”, “-пақ”, “-пек” “-ар, -ер”, “-р”, “-с”жұрнағы. Есімшеден болған анықтауыш заттың тұрақты белгісін емес, тұрақсыз белгісін білдіреді. Есімше өте жиі заттық мәнде қолданылатын сөздерге жатады. Есімше заттанғанда, ол зат есімнің жалғауларын қабылдайды.Мысалы:Біз осы жобаны қолдамақпыз. көргеніңді айт, келгендерді қарсы ал”

18. Шартты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем.

Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнің шарты болып келеді.(Подчинительная часть содержит указание на условие, от которого зависит осуществление действия в главной части) Сұрақтары: қайтсе? не етсе? қайткенде? не еткенде? не етпей? қайтпей? қайтпейінше? не етпейінше? т.б.

Шартты бағыныңқының жұрнақтары (суффиксы придаточного условия) : са, се, май, мей, пай, пей, бай, бей, майынша, мейінше, пайынша, пейінше, байынша, бейінше ғанда, генде, қанда, кенде.

Мысалы: Жауын жауса, үйде отырамын. Мен саған айтпасам да, сен білесің. Бірлік болмай, тірлік болмас. Жабай шығып кетпегенде, ол жігіттерді тоқтатар еді. Сабақ оқымай, бес алмайсың. Мұғалімге бармайынша, бұл тақырыпты түсінбейсің.

19. Мезгіл бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем.

–Ғанда, -генде, -қанда, -кенде : мен айтқанда, ол жазды

–ғанға, -генге, -қанға, -кенге : мен айтқанға дейн, ол жазып қойды

–ғаннан, -геннен, - қаннан, -кеннен/кейін, соң : Мен айтқаннан кейін, ол жазды

–ған, -ген, -қан, -кен/ сайын: Мен айтқан сайын, ол жазады

–ған,- ген, -қан, -кен/кезде, сәтте, уақытта : Мен айтқан кезде, ол жазды

(–ған,- ген, -қан, -кен) + -ша, -ше : Мен айтқанша, ол жазып болды

Болымсыз етістік + с+ (-тан,-тен)/ бұрын : Мен айтпастан бұрын, ол жазып қойды

– ысымен, -ісімен, -сымен, -сімен : Мен айтысымен, ол жазды

–арда, -ерде,- рда : Мен қайтарда, оның үйіне соқтым

–ғалы, -гелі, -қалы, - келі: Мен айтқалы, ол жазып жүр

–ғаннан, -геннен, - қаннан, -кеннен/ бері: Мен айтқаннан бері, ол жазып жүр

– са, -се + жіктік жалғауы: Ол келсе, сабақ аяқталыпты.

20. Себеп бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем.

1.- ғандықтан, -гендіктен, қандықтан, -кендіктен : Күн жылы болғандықтан, біз серуенге шықтық

2. –ғаны, -гені, - қаны, -кені/үшін : Күн жылы болғаны үшін, біз серуенге шықтық

3.(-ма, -ме,- па,-пе,-ба, -бе)+й: Күн жылы болмай, біз серуенге шықпадық

4.-ым, -іп, -п: Күн жылы болып, біз серуенге шықтық

5.үшшақтағы етістік/ деп: Күн жылы болады деп, біз серуенге шықтық

6. ған, -ген, -қан, -кен/соң : Күн жылы болған соң, біз серуенге шықтық

21. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем.

–са, -се, /-да, -де,- та, -те; Қыс келсе де, қар жаумады

–ғанмен, -генмен, -қанмен,-кенмен: Қыс келгенмен, қар жаумады

(-а,-е,-й)/тұра: Қыс келе тұра, қар жаумады

( –ғанына, -геніне, - қанына, -кеніне)/ қарамай, қарамастан: Қыс келгеніне қарамастан, қар жаумады

(–ған, -ген, -қан, -кен)+ тәуелдік жалғауы/ болмаса: Қыстың келгені болмаса, қар жаумады

–ғанша, -генше, -қанша,- кенше: Далаға шығып жаурағанша, үйде отыр

22. Мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлем.

(–мақ,-мек,-пақ,-пек,-бақ,-бек)+(-шы,-ші)/болып: Ол оқымақшы болып, қалаға келді

–у/ үшін: Ол оқу ушін, қалаға келді

(шартты, бұйрық райлар)/деп: Ол оқысам деп, қалаға келді

Қалау рай/ келіп: Оның оқығысы келіп, қалаға келді

23. Атау септіктің септеулік шылаулары.

Септеулік шылау- белгілі бір септікте тұрған сөзбен ғана тіркесіп қолданылады. Сөздерді сабақтастыра (бағындыра) байланыстырады.

Атау септік

-тұралы

-сияқты

-үшін

-сйын және т.б

Мысалдар: Біз сабақ туралы сөйлестік.

Мен мемлекеттік саясаткер болу үшін, аянбай тер төгемін. И тд

24. Шығыс септіктің септеулік шылаулары.

Басқа – кроме

Кроме тебя- сенен басқа

Гөрі- по сравнению

Кешеден гөрі бүгін жылы.

Кейін, соң- после, через

Сабақтан соң

Кімнен?Неден? Қайдан? жалғаулары -нан,-нен,-дан,-ден,-тан,-тен. Мысалдар:басқа,топтан,студент институттан келе жатыр. Ол кірпіштен үй салып жатыр.

25. Барыс септіктің септеулік шылаулары.

Дейін, шейін

Например: до дома- уйге дейін.

Қарай- сторону

Например: саған қарай; уйге қарай; кешке қарай.

Бола- из-за

Например: из-за тебя- саған бола

Қарағанда- по сравнению

Например: Айгүлге қарағанда мен адемімін.

Кімге?Неге?Жалғаулары:-ға,-ге,-қа,-ке.Мысалдар:мұғалімге,Астанадағы сініліме,ақынға,сазгерге.

26. Бұйрық рай.Бару,жазу,айту етістіктерін бұйрық райда жіктеңіз.

Мен -айын, ейін, йін, йын Барайын

Сен - Бар

Сіз -ыңыз, іңіз, ңыз, ңіз Барыңыз

Ол -сын, сін Барсын

Біздер -айық, ейік, йық, йік Барайық

Сендер -ыңдар, іңдер, ңдар, ңдер Барыңдар

Сіздер ыңыздар, іңіздер, ңыздар, ңіздер Барыңыздар

Олар -сын, сін Барсын