26. Бейсызық электр тізбектері. Негізгі анықтамалар.

Сызықты электр тізбегі теориясында тізбекте орналасқан элементтер параметрлері R-резистор кедергісі, L-катушка индуктивтілігі, C-конденсатор сыйымдылығы ток пен кернеуге байланысты өзгермейді деп есептеуге болады. Бұл ұғым қате. Негізінде элементтер параметрлері ток пен кернеуге тәуелді. Тұрақты ток тізбегінде элементтер параметрлері ток пен кернеудің шектеулі мәнінде ғана өзгермейді. Көп элементтер мен құрылғылардың параметрлері ток пен кернеуге тәуелді. Мұндай элементтер сызықты емес деп аталады, ал тізбек сызықты емес тізбек д.а.

Сызықты емес элементтер екі топқа бөлінеді:

a)Басқарылмайтын сызықты емес элементтер (сызықты емес екі ұшты) оны бір кірісі бар элемент түрінде қарауға болады, мысалы, диод, термокедергі, қыздырғыш шам, болат, өзекті катушка және т.б.

b)Басқарылатын сызықты емес элементтер (сызықты емес үш, төрт және көпұштылар) бірнеше кірісі бар, оның біреуі басқарушы түрінде, қалғандары басқарылатын түрде қолданылады, мысалы, транзистор, тиристор, магнитті үдеткіш және т.б.

Сызықты емес резистордың қасиетін вольт-ампер сипаттамасы арқылы талдау қолайлы. Оны график кесте немесе аналитикалық шамамен көрсетеді.

В ольт-ампер сипаттамасы координат осіне қатысты симметриялы және симметриялы емес болып бөлінеді. Симметриялы элемент сипаттамасы ондағы токтың бағыты мен қысқыштағы кернеуге тәуелді емес(1-қисық).

Сызықты емес элементтерді симметриялы емес деп атайды. Ондағы токтың түрлі бағытында және қысқыштағы кернеуде мінездемесі бірдей емес(2-қисық).

Симмметриялы емес вольт-ампер сипаттамасы диодта, стабилитронда, динисторда және т.б. байқалады.

27. Бейсызық тізбектердің есептеу әдістері. Эквиваленттік генератор әдісі.

Б ір ғана сызықты емес элементі бар электр тізбегін есептеу үшін эквивалентті генератор әдісін пайдаланған жөн. Ол үшін бейсызық элементі бар тармақты ажыратамыз, ал қалған бөлігін активті екіполюсті түріне келтіреміз/1-сурет. Бейсызық элементке қатысты тізбектің қалған бөлігін эквивалентті генератор кедергісімен ауыстыруға болады, егер сызықты емес элементтің қысқышындағы кернеу ЭҚК-не тең болса және оның ішкі кедергісі сызықты емес элементтің ажыратылған тармағына қатысты пассивті сызықты екіполюстіктің кіріс кедергісіне тең болса. Бос жүріс кезіндегі кернеу мен кіріс кедергілерінің анықталуы бейсызық элементті қарастырылмаған жағдайда жүргізіледі және бұл есептеу әдісін сызықты деп атаймыз. Осыдан кейін күрделі схема мына түрде жазылады:

Бейсызық элементтегі ток пен кернеуді анықтау графикалық әдіс бойынша есептеуге болады.

Схемаға/1.1сурет сай есептеулерді Кирхгофтың 2-ші заңы бойынша жазамыз:

С хемадағы токты бейсызық элементтегі кедергіні табылған ЭҚК-нің мәні бойынша

анықтаймыз. Ол үшін сызықты тәуелділік құрамыз, яғни және екі вольт-амперлік сипаттаманы қосып , жазамыз.

Дегенмен, егер есептеуді мына түрде жазсақ есепті оңайлата аламыз.

Б ұл жағдайда есептің шешімі, яғни ток пен бейсызық элементтегі кернеудің анықталуы, - бейсызық элементтің вольт-амперлік сипаттамасындағы қиылысу нүктесі (НЭ) және сызықты вольт-амперлік сипаттамадағы эквивалентті генератордың қиылысу нүктесі , оларды кез-келген екі нүкте бойынша тұрғызуға болады.