80. Қазақстандықтардың Отан соғысы жылдарында майдандағы ерлігі.

1945 ж. 22-маусымда, түнгі сағат 4-тер шамасында Германия опасыздықпен КСРО-ға хабарсыз соғыс ашты. Қазақстандықтар соғыстың алғашқы минутында батыс шекарада жаумен шайқасқа қатысқандардың арасында да, Берлинде Рейхстаг үйіне шабуыл жасағандардың арасында да бар еді. Әскер қатарына 1 млн. 196164 (1 млн. 196300) қазақстандық қосылып, әрбір 5-ші адам майданға аттанды. Еңбек әскері құрылып, Қазақ КСР-нен 700 мыңнан астам адам шақырылды. Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер даярлап шығарды. 1941-1945 жж. әскери оқу орындарына 42 мыңнан астам қазақстандық жіберілді. КСРО-ның жау қолында қалған аудандарында соғыстың алғашқы күнінен бастап-ақ партизандар қозғалысы пайда болды. Оған қазақстандықтар да қатысты. Ленинград облысында 220, Смоленск жерінде 270-тен астам, Украина мен Белоруссияда 3000-дай қазақстандық болды. 300-дей қазқстандыққарсыласуқозғалысынақатысты. ҰлыОтансоғысындағыерліктеріүшін 11600 адамғаКеңесОдағының батыры атағыберілді, олардың 497-і қазақстандық, соның 97-і қазақ. Қазақстандықтардыңішінен 1-ші болып, 1941 ж. 22-шілдеде КеңесОдағының батыры атағы 19-танк дивизиясыныңкомандирі генерал-майор К.А.Семенченкоғаберілді, еңсоңында (1990 ж. 11-желтоқсанда) мұндайатақпанфиловшы, аға лейтенант Б.Момышұлынаберілді, ол 1941 ж. Мәскеутүбіндегіұрыстардаөзбатальоныменжауқоршауын 3 ретбұзыпшықты. СоғыстыБ.Момышұлы полковник атағымен, 9-гвардиялық атқыштардивизиясыныңкомандиріболыпжүріпаяқтады

81..Отан соғысы жылдарындағы қазақстандықтардың еңбектегі ерлігі

ҰОC жағд\да Қ\ң майданды а.ш өнім\н қамт\з етудегі рөлі мен маңызы өсті. Соғыс ж\ы Қ\ң а.ш елге соғысқа дейінгі соңғы 5 жылда өнд\н өнімнен артық өнім тапсырды (астық - 5829мың т, ет - 734мың т, жүн - 17,6мың ц, 3194 мың ц сүт пен басқа да азық-түлік өнім\і ж\е ӨК үшін қажетті шикізат). Малшылар да аянбай еңбек етті. Соғыс ж\ы Қ ел\ң шығ\ғы нег мал ш. базасына айналды. Соғыс жағд\да техн\ң жоқтығынан млндаған бас малды жемшөппен, әсіресе қысқы жемшөптің қосымша қор/н қамт\з ету аса қиын міндет болды. 1942ж колхоз/р мен совхоз/р етке 169,4мың бас ірі қара мал (1941жылмен салыстырғанда 2есе дерлік көп), 878,1мың кой (1941ж салыстырғанда 3 есе дерлік көп) тапсырды. Ет\ң көп мөлшерде тапсырылуына қарамастан респ\ғы мал бас\ң жалпы саны осы кезеңде 1 млн басқа көбейді. Қ\ң колхоз\ы, МТС-тер мен совхоздар майдан қажетіне 7 416 трактор (нег жаңасы), 110 мың жылқы жіберді.Тамақ өк өнім\н шығару жоғ қарқынмен өсті. 1945ж 1940ж\н салыстырғанда өсімдік майын өндіру 1,8 есе, консерві - 1,7 есе, кондитерлік өнімдер - 1,5 есе, макарон өнім\і - 1,3 есеге өсті.Эко/ғы бұл күмәнсіз табыстарға қажырлы еңбектің арқасында қол жетті. Еңбекке жарамды ер азамат\ң көпшілік бөлігі майданға аттанды. ӨК\гі әйел\ң үлес салмағы 50%, ал жеңіл ж\е тамақ өк\де 80-90%-ды құрады. Әскерге шақыру жасына дейінгі жасөспірімдер мен жас\ң үлес салмағы Қ\ғы бүкіл жұмысшы\ң 35-40%-ын құрады. 1941ж Ақтөбе обл,Ойыл ауд/да Шығанақ Берсиев 1га-дан 155,8ц тарыалып рекорд жасады.Шиелі ауд Ким Ман Сам 1га-дан 154,9ц күріш алды. Ы.Жақаев 1943ж 1га-дан 172ц кұріш алып рекорд жасады. 1942ж 450мың га тың ж/е тыңайған жер жыртылып, егін салатын жер ауд/ы 17пайызга өсті.Қ жинаған 11650мың сомға жасалған 45 танк 1942ж «Қ комсомолы» деген жазумен Сталинград майданына жіб/ді.С.қ қаз/р ұоршауда қалған қ/ға қамқорлық көрсетті.Орал обл 10қаласы,35 ауд,Ленинград обл 12 қаласы,Калинин обл ауд/н қалпына келтіруге көмектесті. Еңбек тәртібі қатайып, жұмыс күні ұзартылды, маман/ң тұрақтамауы шектелді, 11 сағаттық 6 күндік жұмыс аптасы енгізіліп, қосымша демалыс жойылды. Тәртіп бұзғандар, кәсіпорыннан кетіп қалғандар 5 жылдан 8 жылға дейін түрмеге отырғызылып, жазаланатын болды. Эко/ны басқару әскериленді, төтенше өкілдер қызметі, азық-түлікті карточкалық жүйемен бөлу енгізілді.Қ соғыс жыл\ы қорғаныс мамандарын дайындаудың орталығы болды. Респ\да майданға жақын қала\н көшірілген әскери училищелер орн\ды. ҰОС тарих/ң белгілі бет/ң бірі - Қызыл Армия үшін тау атқыштарын дайындайтын арнайы мектептің Алматыға жақын жерде ашылуы еді. Солт Тянь-Шань тауларында орн\н бұл мектептің беделі мен маңызы өте жоғ болды. Сталинград шайқасынан кейін, барлық майдан\да шабуылдар басталған кезде мектепке тау атқыштарын көптеп даярлау тапсырылды. Бастапқыда шақырылу жасына дейінгі жасөспірімдер, соңынан майдандағы офицерлер, тіпті Карпатқа, Татраға, Бескидке, Судетке, Трансильвания Альпісіне т. б. таулы аудандарға жіберілетін тұтас бөлімшелер оқытылды. Қ/ң жұмысшы күш\ң елеулі бөлігін арнайы қоныс аударғандар құрады. Соғыс басталған кезде олардан Еңбек армиялары құрылды. Оның құрамында 700 мыңнан аса (200 мыңы қазақтар) адам болды. Ұлан-ғайыр қажырлы еңбектің арқасында Қ экон КСРО-ң 2ші дж соғыстағы жеңісін қамт/з етуге өз/ң лайықты үлесін қосты. «Барлығы майдан үшін,барлығы жеңіс үшін!» ұранмен жұмыс істеді.

82. Қазақстанның соғыстан кейінгі жылдардағы қоғамдық-саяси өмірі (1946-1965 жж.).

1947 жылы желтоксанда карточкалық жүйе мен республика еңбекшілерін азық-түлікпен және өнеркәсіп тауарларымен мөлшерлі қамтамасыз ету жойылды. Осы жылы ақша реформасы жүргізілді. Азык-түліктің негізгі түрлерінен мен ұннан істелінетін тағамдарға, етке, өнеркәсіп тауарларына деген баға төмендетілді. Кооперативтік сауданың дамуы нәтижесінде базардағы баға да төмендеді. Тұтастай алғанда, төртінші бесжылдық жылдарында баға үш рет төмендетілді. Сомның сатып алу қабілетінің нығауымен қатар еңбекшілердің еңбекақысын арттыру жүргізілді. Ұлы Отан соғысы мүгедектерінің, майданда қаза тапқандардың отбастарына әлеуметтік көмек көрсетілді. Жасы жеткендерге, асыраушысынан айырылғандарға, уақытша еңбек қабілетінен айырылғандарға зейнетақы тағайындалды. Көп балалы, жалғызбасты аналар талай жәрдем алды. Санаторийлер мен демалыс үйлеріне, пионер лагерьлеріне жеңілдік шарттарымен жолдамалар берілді. Бүл жылдары ақы төленетін қосымша демалыстар беру қалпына келтірілді. Мемлекеттік және кооперативтік кәсіпорындар мен ұйымдардың күрделі қаржылары есебінен халыққа арналған түрғын үй қүрылысының саны көбейді. Алайда, өкінішке қарай, жоғарыда келтірілген кеңес адамдарын «әлеуметтік қорғаудың жоғары деңгейінің» үлгілері, олардың өмірлік сұраныстарын қанағаттандыру көбінесе жасанды сипатта болды. Мысалы, карточкалық жүйенің жойылуы алдында бөлшек саудаға реформа жүргізіліп, оның жалпы деңгейі 1940 жылмен салыстырғанда үш еседей жоғары болып шықты. Жұмысшылар мен қызметшілердің ай сайынғы еңбекақысы бір жарым есе ғана көбейіп, 1950 жылы 64 сомды құрады, бұл сатып алушылық қабілеттің төмендеуіне әкеп соқты. Ерікті-мәжбүрлі түрде мемлекеттік займдарға жазылуға еңбекшілердің бір айлық жалақысы кетіп, олар артық еш нәрсе сатып ала алмады. Сол уақытта кең қолданылған бағаны төмендету насихат саясаты әуелден негізсіз болып, халықтың көпшілігі тұратын ауылдар мен деревнялардың тұрмыс жағдайың нашарлату есебінен жүргізілді. 50-жылдардың басында колхозшылар жүмысшы мен қызметшілердің жалақысынан төрт есе аз алды. Үкімет жүргізген ауылдан азык-түлік өнімдерін ете төменгі бағаларға сатып алу саясаты ауыл еңбекшілерінін; түрмыс жағдайларының көтерілуіне колайлы жағдай жасай алмады. 1946 жылы КСРО-ның көптеген аудандарында аштықтың басталған фактісі белгілі. Нан, ет өнімдері, сүт жетіспеді. Адамдар аштықтан өле бастады. Бірақ бүл елден мұқият жасырылды. Соғыстан кейінгі экономикалық саясаттың басты қағидасы - ауыр өнеркәсіптің біржақты жылдамдатылған дамуы болып қала берді. Материалдық мүқтаждықтарды қанағаттандыру соғыстан бұрынғы жылдардағыдай екінші кезекке ығыстырылды. Бүл коммунизм секілді игі мақсатқа жету үшін төзімнің қажеттігі жөніндегі насихаттық ұранмен ақталды. Істің шынайы жағдайьн боямалап көрсету салты тарихи шындықка карсы күрес, социализм жеңістерін қорғау түрінде көрінді. Басқаша ойлаудың кішкене де болса көріністері, пікірлер плюрализмі, социализмді «қаралау» әрекеттері идеологиялық диверсиялар ретінде қарастырылды. Жағымсыз қүбылыстардың себептерін іздеу «Кім кінәлі?» деген сүрақпен алмастырылды. Барлық себептер, көбінесе, өткен соғыс пен капиталистік қоршаудан іздестірілді. Социализмнің дамуы мен нығаюына байланысты тап күресінін сакталуы мен шиеленісуі женіндегі теориялық нүсқау да идеологиялық теке тіресті Кеңес мемлекетінің өз ішінде де, халыкаралық дәрежеде де арттыра түсті. «Халық жауларына», «социализм жауларына» қарсы наукан іс жүзінде үздіксіз жүргізілді.