65. А. Байтұрсынның қазақ халқының рухани дамуына қосқан үлесін көрсетіңіз.

Ахмет Байтұрсынұлы – ақын, әдебиет зерттеушісі, көсемсөзші, аудармашы, түрколог, қазақ тіл ғылымының, әдебиеттанудың негізін қалаушы ғалым. Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің көрнекті қайраткері А.Байтұрсынов XIX ғасырдың соңғы кезі мен XX ғасырдың алғашқы отыз жылы ішінде қазақ халқының қоғамдық-саяси, мәдени өміріне белсене араласты. Оның, әсіресе, әдебиеттану ісіне қосқан үлесі аса мол. Ғалымның «Әдебиет танытқыш» атты кітабы – әдебиеттанудың тарихы мен теориясы жөніндегі тұңғыш көлемді де салмақты еңбек. А. Байтұрсынов – қазақ алфавитінің реформаторы, тұңғыш әліппе, тіл құралын жазған ғалым. Ол таза қазақ емлесімен шыққан «Қазақ» газетінің (1913-1918) тұрақты редакторы болды.

Патша қазақ жерінде Сібір  жерлері тәрізді Ресейге біржола қосып алу және халқын шоқын­дыру саясатын біртіндеп жүзеге асыра бастаған еді.  А.Байтұрсынов патша отаршыл­да­ры­ның бұл саясаты қазақ халқының келешегі үшін өте қауіпті екенін жүрегімен сезді, білді.  Ахаң ол кезде Қарқаралыда қызмет етіп жүр­ген. Жан ұшырып, жергілікті басқару әкімшілігі­нің  қазақ­тарға жасап отырған қиянаттарының заңсызды­ғын айтып, петиция жазуға ұйғарды. Ол пети­ция­ға Қарқаралыдағы көптеген қазақ оқы­­­ған­­­дары қол қойған. Оған «Мыңдаған адам қол қойды» деген дерек те бар. Бұл 1905 жыл болатын (Ресейде «Қанды жексенбі» болған жыл).  Содан бір жыл бұрын, А.Байтұрсынов Ресей Думасына қазақтар   тарапынан депутат болу туралы  ел арасында сөз қозғап, (орыстың сол  кездегі отар елдері арасында Думада тек қазақтан ғана депутат жоқ екен)  Думаға қа­зақ­тан бір өкіл өткізулеріне көмек сұрап, баш­құр­лардың, татарлардың, өзбектердің белді өкіл­дері­не хат жазады. Сөйтіп, патшалық Ресей Думасына қазақтан депутат болуын арманда­ған, сол үшін көп ізденген, содан қазаққа бір жеңілдік болар деп үміттенген бірінші қазақ  осы А.Байтұрсынов атамыз еді. С.Сейфуллиннің «...сонау патша заманында ұлты үшін дауыс көтер­ген кісі еді» дейтіні сол себептен еді. Ахаңның артында қалдырған мұрасы бұлақтың көзі тәрізді. Көзін ашсаң, жарқырап жаңа қырынан көріне береді. Дегенмен осы күнге дейін жазылған ғылыми зерттеулер Ахмет Байтұрсыновтың  отаршылдық­қа қарсы, еліміздің Тәуелсіздігі үшін күрескен ұлт қайраткері, ақын, қазақ әліппесі мен граммати­ка­сының, терминологиясының  және әдебиет тео­риясының негізін қалаушы ұлы ғалым, аудар­­машы, фольклорист, журналист  публи­цист, сондай-ақ композитор  екендігін дәлелдеп шықты. 

66. 1917 жылғы Қазан төңкерісінің ерекшеліктері және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнатылуы. 1917ж 27 акпан-Ресей буржуазиялық-демократиялық төңкерісі,монархия құлатылды.( Николай билігі).Қосөкімет орнады: 1.Уақытша ук.т.2.Жұмысшы,шаруа және солдат депутат/ы Кеңесі. 1917ж.24-25 қазан-Петроградта большевик/ қарулы көтеріліс арқ.билікті жеңіп алып,Қосөкімет жойылды.Буржу.қ Уақытша укі.т орнады.Кеңес ук.і жеңіске жетті.жер мен бітім туралы декрет/ң қабылдануы (1917ж 25-26қазан) ,ұлт саясаты бағдарламасының жариялануы революцияның бүкіл елде тез арада жеңіске жетуінде шешуші рөл атқарды.Ташкентте мұсылман жұмысшы/ы депутат/ң Кеңесі пайда болды.1917ж 15-22 қараша – Түркістан өлкесінде «Түркістан Халық Комиссар/ Кеңесі » орнады.1917ж22 қараша – Қоқан қаласында Бкілтүркістандық төтенше IV сьезд ашылды .Ққараған мәселе:Түркістан Автономиясы құрылды,президенті –М.Шоқай.Ислам –мем.к дін деп танылды. 1918ж қаңтар – Ташкент Кеңесі мұсылман ук.н жоймақшы болып ұйғарды.5 ақпан- Қоқан қаласы шабуылмен алынып,өртелді.Бұл әрекет Кеңес ук.ң беделін түсірді.1917ж 5-13 желтоқсан- Орынбордағы жалпы қазақ съезі. Қаралған мәселе/:*территориялық-ұлттық автономия құру.*Қазақ облыс/ң автономиясына Алаш атауын беру.*Автономиялы Алаш обл.ң аумағын Алаш.ң мем.к меншігі деп жариялау.*Алашорда Уақытша Халық Кеңесін 25 мушеден құрып, оның 10 мүшесін орыс және т.б халық өкіл/н сайлау.Төрағасы - Ә.Бөкейханов.Алашорда.ң уақытша орт.- Семей.1917ж 21 қараша – «Алаш» партиясы бағдарламасының 10 бөлімдік жобасы жарияланды:*Алаш партиясы әділдікке жақ *дінді мем.тен бөлектеу*сот ісін қазақ тілінде жүргізу*әскери қызметті өз жерінде атқару * жұмысшыларды заңмен қорғау*оқудың жалпыға бірдей ақысыз болуы *сөз бостандығы *жерді алдымен жергілікті халыққа беру .Бағдарлама жобасының маңызы: сол кездің нақты мүмкіндік.н ескере отырып,қазақ халқы дамуының балама жолын ұсынды,*буржуазиялық-демократиялық ұлттық-азаттық революцияны аяқтауға бағытталған жолды көрсетті. 1917 қараша -18ж қаңтар сайлауда қазақ еңбекші/ң көбі «Алаш» партиясы.ң бағ.қ талап/н қолдайтынын көрсетті.Кеңес ук.і орнауының 2 жолы болды: 1.өнеркәсіп орталық/ы мен темір жолға жақын,жұмысшы/ басым оңт. және солт. аймақ/да – бейбіт жолмен 2.Сібір,Орал,Жетісу казак/ы мен офицер/ ,кулак/ біріккен контррев.қ күш/ басым ауд.да – қарулы курес жолымен .Қазақ өлкесінде Кеңес билігі алдымен теміржол бойындағы қала/да орнады.1917ж 30 қазан – Перовскіде(Қызылорда) Кеңес ук,і бейбіт орнады. 1917ж 1 қараша – Ташкентте қарулы куреспен,1917ж қараша- Әулиеатада бейбіт жолмен .1917ж қараша –Черняевта (Шымкент) бейбіт жолмен орнады. 1917ж желтоқсан – Бөкей Ордасында ,1917ж 25 желтоксан – Қостанайда карулы куреспен орн.ды. 1917ж желтоқ.ң аяғы – Көкшетауда Кеңес ук.і орн.ды. 1917ж.2 желтоқ.- Бөкей ордасында орн.ды. 1918ж ақпанның 16-нан 17-ге караган туні – Семейде орнады. 1918ж.қаңтар.ң аяғы - Павлодарда орн.ды.1917ж. карашада Орынборда атаман Дутов контр.рев.қ төңкеріс жасап, өкімет билігі казак.ң «Әскери ук.і» қолына көшті. 1917ж Торғай обл.да саяси жағдай қиындап кетті. Атаман Дутов.ң казактар тобы, Алашорда ук.і , меньшевик/,эсер/ Кеңес ук.не қарсы бірікті. Дутовшы/ға қарсы курес жург.ді,нәт.де:1918ж18қаңтар – Орынборда қарулы күреспен Кеңес ук. Орнады.1918ж 8 қаңтар – Ақтөбеде орнады. 1918ж басы – Ырғыз,Торғайда орнады. Оралда Кеңес ук.і қиын жағдайда орн.п, 1918ж 15 қаңтарда жеңді. 1918ж наурыз.ң 2-нен 3-не караган тунинде рев.шыл куш/ төңкеріс жасап, Верныйда Кең.ук. жеңіске жетті. 1918ж наурыз- Жетісуда кеңес ук.і орнады. 1917ж қазан – 1918ж наурыз – Кеңес үкіметі өлкеде түгел орнап бітті.