52 Патшалық Ресейдің Оңтүстік Қазақстанды жаулап алу себептерін түсіндіріп және оның салдарын көрсетіңіз

Қазақ халқы жоңғар басқыншыларымен шайқасып жатқан кезде, РесейдіңІ-Петр патшасының әскерлері Қазақстан жеріне бекіністер мен қалалар салуынан басталды.

Омбы, Орынбор, Павлодар, Семей, Өскемен қалаларынан соң орыс отаршылары XIX ғасырда Жетісуға жетіп, 1854 жылы ежелгі Алматы кентінің орнына Верный бекінісін тұрғызды. Ал, бұдан бір жыл бұрын Орынбор жақтан генерал Перовский басқарған орыс әскері қоқандықтардан Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) қаласын басып алған болатын. Ресей отаршылары енді Талас, Шу аймағына, одан әрі Орта Азияға көз аларта бастады. Бұл кезде Оңтүстік Қазақстанды өз отарында ұстаған Қоқан зекетшілері "жәй мал-мүлік салығын былай қойып, мұсылмандықтан безіп, көңіл көтеру үшін әр ауылдан бір қыз бересің" деген салық ойлап шығарды. Қазақтар бұл қорлыққа көнбей 1858 жылы мамыр айында көтеріліске шықты. Мырза би деген зекетшіні нөкерлерімен қоса Шымкент түбінде қырып салды. Қоқан ханы Құдияр әр жерден бас көтерген қазақтарды аяусыз жазалап, қанды шеңгеліне қайта түсірген соң 1860 жылы Жетісуды орыс отаршыларынан құтқарамыз деген ұранмен әскер көтерді. Ұзынағаш түбінде полковник Колпаковский басқарған орыс әскері қоқандық сарбаздарды зеңбіректерден оқ жаудырып, жамсатып салды. Осы қоқандықтар сапында Байзақ, Батырбек датқалар да болатын.

Ресей патшасы Александр I Оңтүстік Қазақстанды жаулап алу үшін бас штабтың полковнигі Михаил Григорьевич Черняевты қолбасшы етіп тағайындады. Бұл 1863 жыл болатын. Сол жылы Орынбор жақтан келіп Созақта, Шолаққорғанда болып, тілік Шоқай датқамен тіл табысқан, жай-жапсарды ұққан М. Г. Черняев 1864 жылы Омбы генерал губернаторы А. Дюгамельдің қарамағына жіберілді. Сол генералдың қолы қойылған деректерге қарағанда 1864 жыл басталған қыс Оңтүстік Қазақстанда өте қатал болып, қазақтар жұттан көп малынан айырылған. Орыс дипломаттары қоқандықтарды әлсірете түсу үшін Бұхар әмірімен байланыс жасап, оны да ортақ жауына қарсы көктемде жорыққа шығуға итермелеген.

Шудың бергі жағындағы қосын бастығы полковник Черняев басқарған әскер 1864 жылғы 1 мамыр күні Верный бекінісінен аттанды. Ал, бұдан бір жыл бұрын старшина Бутаков солто, сарбағыш руларынан манаптар Жанғараш, Маймыл, Тыналы, Бәйтік, Қойшы, Мәкеш, Шайділдә, Өзбек басқарған елдеріне барып, олардың Ресейге қарайтындығы туралы антын алды. Сол сияқты 1862 жылы попковник М. Г. Герасимов басқарған шағын орыс әскері Меркіге келіп, бағдарлап қайтқан еді.

53. Ресей империясының 1867-1868 жж. Қазақстандағы реформаларының мазмұнын талдап және олардың негізгі нәтижелерін көрсетіңіз

XIX ғ.60жж –қазақ.ды басқару жуйесін өзг. ушін Бутков басқ.н комиссия құрылды.Қазақ даласын 2 обл бөлуді ұсынды:Батыс .Шығыс.Бұл ұсыныс қабылданбады.1865ж-Гирс басқарған «Дала комис,»құр.ды1865ж5маусым -2 Александр буйрығымен қазақ жерін зерттеу сурак.ы дай.ы.әкімшілік баскау жүйесін құру ісіне Ш.Уәлиханов өз пікірін усынды.*Халык,ң өзін- өзі басқару негізінде кайта куру.*әлеу.к-эко.к жаңалық./ енг.у.1867ж11шілде-«Сырд.я мен Жетісу обл басқару тур» уакытша ереже бекітілді.1868ж 21 қазан-«Орынбор –Батыс Сібір ген-губ.дағы Дала обл.н баскару тур.ереже»бекітілді.5 сатылы баск.жуй.құр.ды.Полиция,әскери бөлім/,уездегі мекеме,р ,бекініс/ уезд бастығына бағ.ды.уезд бастығын ген-губ тағайындады.Ген-губ.р барлық әскери азаматтық билікті колына алды.1870жМаңғыстау приставтығы Кавказ әскери округіне.1872ж Бөкей хандығы Астрахань губ.на бағ.Туркістан ген-губ.на Қытай,Иранмен дип.қ келіссөз жүргізуге рұқсат берілді.Обл.қ басқарма/ 3 бөлімнен турды:шаруа.қ,сот.жарлықты іске асыру.Реформа.ң түйінді жері- әскери және аза.қ билік.ң ген.-губ қолында шоғырлануы. Реф,нәтижесі:*өлке.ң табиғи байлық.н игеруге қолайлы жағ.р қалыптасты. Феодалдық-патриархалдық қатынасты әлсіреткен капиталистік құбылыстар ене бастады.*таптық жіктелу салдарынан жатақ/ қалыптаса бастады*отарлық баскару кушейді*қазақ жері Ресей ук.ң меншігі болды*орыс шаруа/ын жаппай қоныстандыру басталды*1687-68 жж реф.р екі жылға созылғанмен бұл «тәжірибе» 20 ж ға созылды.