45. Патшалық Ресейдің Қазақстанды жаулап алуының бастапқы кезеңін анықтаңыз.

Жоңғариямен ұзаққа созылған аса ауыр соғыста қазақ жасақтары тамаша жеңіске жеткенімен ол табыс баянды бола қоймады. Қазақ хандары мен сұлтандарының тақ таласына байланысты алауыздығы салдарынан бұл күреске Ресей империясы да тартылды.

Ресей қалайда Қазақстанды өзіне қосып алуды көксеп, қолайлы кезеңді күтумен болды. Әбілқайыр қазақ хандығында жеке өз билігін нығайту жолдарын жатпай-тұрмай тынымсыз іздестіре бастады. Кіші жүздің ханы Ресей мемлекетінің қолдауына сүйенуге бел буды. Бұл ретте оның жеке басының қадір-қасиеті де шешуші рөл атқарды.

Әбілқайыр Жоңғариямен соғыс қызу жүріп жаткан 1726 жылдың өзінде-ақ Ресейге елші жіберіп, оның қол астына өту туралы өтініш білдіру арқылы әрекет жасап көрген болатын. Бұл өтінішті елші Қойбағар жеткізген еді. Алайда ханның өтініші ол жылы жауапсыз қалдырылды.

1730 жылы Кіші жүздің билері ханға Ресеймен әскери одақ жасасуды ұсынды. Алайда Әбілқайыр өз уәдесінде тұрмай, Ресеймен келіссөз мүлде басқаша сипат алды. 1730 жылғы қыркүйекте Сейітқұл Құндағұлұлы мен би Құтлымбет Қоштайұлы бастаған елшілік әскери одақ құру емес, Ресейдің құрамына кіру туралы құжат тапсыру үшін Уфаға келді. Әйел патша Анна Иоановнаға өтініш жасалды.

1731 жылғы 19 ақпанда орыс патшасы Әбілқайыр ханға және «бүкіл қазақ халқына» олардың Ресей қол астына ерікті түрде қабылдағаны туралы грамота жіберді. Оны жеткізу үшін 1731 жылғы 30 сәуірінде Кіші жүзге А.И.Тевкелев бастаған елшілік келді. Бұл дипломатиялық тапсырмамен келген елшілік, сондай-ақ барлау мәліметтерін де жинауға — жер бедерін суреттеуге, қазақ-ң тілі, әдет-ғұрпы және салт-дәстүрлері туралы мәліметтер жинақтауға тиіс болды. Тевкелевке казақтардың ең жақын көрші халықтары туралы да деректер жинау тапсырылды.

Кіші жүз бен Орта жүз қазақтарының бір бөлігінің Ресейдің қол астына өтуі ұзаққа созылған келеңсіз салдарлары болды. Қазақ халқы бірте-бірте өз тәуелсіздігінен айырыла бастады. Патша үкіметі хандар мен сұлтандарды уақыт өткен сайын өзінің бір айтқанды екі етпейтін тәртіпті шенеуніктерге айналдырып алды.

Патша үкіметі жалпы қазақтық хандықтың болуын танудан саналы түрде қасақана бас тарту арқылы Қазақ мемлекетінің аумақтық тұтастығын бұзып, бірлігін ыдырата бастады. Іс жүзінде қазақтардың билеушілерімен ешқандай келісіп алмай-ақ, қазақ-орыс шекарасының бүкіл өн бойына әскери бекіністер, қамалдар, далалық шағын бекіністер салуды үсті-үстіне үдете берді.

1731 жылғы 10-қазанда қазақ сұлтандары мен рубасыларының жиналысында Кіші Жүздің Ресей құрамына бодан болып қабылдануы жөнінде шешім қабылданды. 1731 жылғы 15 желтоқсанда Тевкелевпен келіссөз жүргізген Орта жүз-ң ханы Сәмеке Ресей империясы-ң құрамына кіретінін білдіріп ант беріп, «өзінің мөрін басты». Бұл шарт тек 1734 жылдан кейін жүзеге асырыла бастады. 1734 жылғы 10 маусымда А.Иоановна Әбілқайырға Ор өзенінің сағасынан бекініс салу қажеттігі жөнінде хат жолдап, қала салатын жерге И.К.Кириллов пен А.И.Тевкелевті жіберді. Сол тұста Жайық өзені бойынан 14 қамал салынды. 18 ғасырдың 50-ші жыл-да Ертіс өзенінің жағасына салынған Омбы, Железинск, Семей, Өскемен, Ямышев сияқты қамалдар қалаларға айналды.

Кіші жүздің Хиуа хандығымен, қарақалпақтармен шектесіп жатқан аудандары Ресей құрамына қосылмады. 1740 жылы Орынбор экс-ның бастығы генерал-лейтенант князь В.А.Урусов елшілік тапсырмамен келіп, 19 тамыз бен 1 қыркүйек аралығында Нұралы, Ералы сұлтан-мен, Жәнібек, Бөгенбай және Есет батырлармен, кейінірек Орта жүздің ханы Әбілмәмбет пен Абылай сұлтанмен келіссөздер жүргізді. Кіші жүз бен Орта жүз-ң 399 өкілі Ресейге қарайтындығы жөнінде шартқа қол қойылды. 1740-1743 жыл-ң өзінде ғана Кіші жүзбен Оңтүстік Оралдың жерлері түйісетін маңда қазақ-ң қоныстарын тарылытқан, көптеген жаңа бекіністер салынды. Кең байтақ Орынбор өлкесін басқарып отырған И.И.Неплюев Ресей-ң Кіші жүздегі билігін күшейтуге бар күшін салды. 1742 ж тамызда Әбілқайыр хан үшінші рет Ресейге бодандығы жөнінде ант берді. Неплюев Кіші жүздің бағындырылуын тездету мақсатында «Қосалқы жоспар» әзірлеп, Сенаттың бекітуіне ұсынды, оны сенат 1744 жылғы 1 наурызда бекітті. Әбілқайыр хан-ң билігін әлсірету үшін НЕПЛЮЕВ қарақалпақтар мен башқұрт-ды Кіші жүз қазақтарына айдап салды., сөйтіп ұлтаралық қайшылықты қоздырды. 1744 ж Орынбор губерниясы құрылып, оның 1-ші губернаторы болып генерал И.И.Неплюев тағайындалған соң, оның Әбілқайырмен арасында араздық басталды. Неплюев Орынбор өлкесінде отарлау шараларын қатыгездікпен жүргізді. Орыстар-ң Кіші жүз жеріне қоныс аударуына барынша қамқорлық жасады. Неплюев Әбілқайрға қарсы Орта жүз-ң атақты шонжары БАРАҚты айдап салып, бұлардың арасындағы феодал-қ топтық қырқысты шиеліністіруге тырысты. Қырқыс-ң нәтижесінде 1748 ж 1 тамызда БАРАҚ сұлтан Ұлқияқ пен Торғай өзен-ң арасында болған қақтығыста Әбілқайырды зорлықпен өлтірді.

1847 жылы Орта жүз қазақ-ның басым көпшілігі орыс бодандығына өтті.

1734 жылғы 10 тамызда Ресей патшасы Ұлы Жүзді Ресей құрамына қабылдау жөніндегі құжатқа қол қойды. Ұлы жүз хандығына: «Сіздерді қол астымызға Әбілқайырды алған шарт бойынша аламыз». Оңтүстік қазақтары Қазақстан-ң басқа жүздерімен біртұтас елдікті сақтап, Ресеймен бірігуге ұмтылды. 1818 жылы Ұлы жүз қазақтары өздерін Ресей қол астына қабылдауын сұрап, патша өкіметімен келіссөз жүргізді. 1819 ж-ң 18 қаңтарында Сүйін Абылайханов сұлтан өзіне қараған 55462 адаммен Ресейге дал болатыны жөнінде ант берді. 1824 жылы І Александр Ұлы жүз-ң Жетісуда көшіп-қонып жүрген 14 сұлтанын (165 мың ер адамы бар) Ресей-ң қол астына қабылдауы туралы куәлікке қол қойды. 1830 жылы патша өкіметі Орта жүз-ң бірқатар аудан-ң халқынан (25400 үй, 80481 ер адам) ант қабылдады. 1845-1847 жылдары Ұлы жүз-ң барлық рулары дерлік (оңт-те көшіп-қонып жүрген, әлі де Қоқан хандығы-ң қол астындағылардан басқасы ) Ресейге қарады. Орта және Ұлы жүз-ң қосылған территорияларында – Ақтау, Алатау, Қапал, Сергиополь, Лепсі, Верный бекіністері салынды. Бұл бекіністер Ресей-ң Іле өзенінің арғы бетіндегі (Заилийск) билігін нығайтуға арналған тірек пунктеріне айналды. 20-40-шы жылдарда Қарқаралы, Аягөз, Ақмола, Баянауыл, Аманқарағай округтерін құру аяқталды. Ұлы жүз-ң қосылған аудандарын басқару үшін 1848 жылы Батыс- Сібір генерал-губернаторына бағынатын үлкен Орда-ң приставы лауазымы белгіленді. Жетісу өлкесінде 1847 жыл мен 1867 жыл аралығында казак-орыстар тұратын 14 станица бекіністері салынды.