Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
NAZYM (2).doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
21.02.2020
Размер:
737.79 Кб
Скачать

33. XV ғ. Ортасы-XVIII ғ. Қазақ хандығының тарихы туралы жазба деректер мен зерттеулер.

1544-1546ж Кашмирде билік құрып тұрған кезінде жаз.н «Тарих-и Рашиди» тарихи еңбегінің мынадай құндылығын атап өтуге болады: 1)Қаз ханд.ң құрылуы туралы; 2)15-16ғ Қаз-Моғол хандық/ң арасындағы қарым-қат.с туралы; 3)Қаз хандығы мен қырғыз/ арасындағы қарым-қат.с туралы; 4)Қаз-Өзбек хандық/ң арасындағы қарым-қат.с туралы; 5)Қаз-қалмақ ж/е моғол-қалмақ арсындағы қарым-қат.с туралы; 6)Қаз халқының этностық құрамы жайлы; 7)Жетісу аймағындағы қаз/ң әлеу.к-экон.қ жағдайы туралы мәлімет/ге толы.Сол кездегі геог.қ атау/, халқымыздың тарихы жайлы дерек/ көптеп кездеседі. Ал өзі қаз халқының тұңғыш тарихшысы болып есептелетін М.Х.Дулатидың еңбегі халқымыздың тарихынан мәңгілік өшпес орын алады. Қ.Қ.Жалайыридің «Жылнама/ жинағы» атты еңбегінің 3-бөлімі Қаз ханд.ң тарихына арн.н. Ол 9 дастаннан тұрады. Бұл дастан/ң 8-і Шыңғыс хан ұрпақ/ң ішінде Қаз ханд.на қатысы бар:Орыс хан, Тоқтамыс, Темір-Құтлық, Орыс хан ұлы Қажы-Керей, Қажы-мұхаммед, Әбілхайыр, Жәдігер, Ораз-Мұхаммед, т.б арн.н. Ал 1дастан Алтын Орда тарихындағы аса ірі тұлғаның бірі Едіге биге арн.н. Ғалым еңбегінің соңында «Алаш мыңы 3 сан» болса, «Қатаған қауымы 2сан» деп көр.ді. Мұн.ғы 3сан деп отырғаны-Қаз ханд.ң құрамына Ташкент уәлаяты, қарақалпақ пен қырғыз/ кірген. Бұл жерде басты мәселе-Қадырғали «алаш» деп «қазақ» атауының орнына пайд.п отыр. Өтеміс қажының «Шыңғыснамада» қаз халқ.ң мал өсіруге байл мерзімді көші-қон мәселесіне ерекше назар ауд.н. Онда қыстау, жайлауға көшу, малдың басын қоңын көтеруге, көбейтуге қанша пайдалы екенд.н ж/е жазда жылқының семіріп, қымыз ішкен адам/ң сән-салтанат құрып, қуанышқа бөленет.н жазады. Бұл көрініс/ қаз/ң халық болып қалыптасуының соңғы кезі екенд.н толық көр.п тұр. Әбілғазы әкесі өлгеннен кейін аға-іні/ң арасындағы билікке таласу кезінде жараланып, қашып құтылады. Ол Маңғыстау түрікмен/ң арасында біраз тұрып, одан кейін қаз хан/ы Есім мен Тұрсын хан/ң қол/ында 2жылдай тұрып, Есім хан мен Тұрсын ханды жазалаған кезде Орт.Азияға кетеді. Қайтадан аға/ң қолына түсіп, Иранға жер аудар.ды. Исфаханда 10жылдай тұрып, одан 1638ж қашып шығып, Арал өңір.гі қаз/ң арасына барады. Бұл жердегі қаз/ оның ағасы Хиуа ханы Аспандиярдың қол астында болған. Олардың өз бауырына қарсы көтерілісін басқарады. 1643ж Арал өңір.ң қаз/ы Әбілғазыны өз/ң ханы деп жар.ды. Ол қаз/ң көмегімен Хиуаға бірнеше рет шабуыл жасап, ақыры 1645ж билікті тартып алады. 1663ж билікті өзінің ұлы Ануш-Мұхаммедке беріп, өзінің еңбек/н жазуға кіріскен. Әбілғазының шежіре/де қаз халқ.ңи тарихы, оның құрамына кірген ру-тайпа/, олардың ертедегі тарихы, тіршілік/і мен мәд.ті туралы құнды дерек/ келт.н.

34. Қазақстандағы этникалық процестерді жүйелеп, қазақ халқының қалыптасу кезеңдерін көрсетіңіз.

Қазақ халқының қалыптасуы 15 ғ. Екінші жартысы мен 16 ғ. Бас кезінде, тәуелсіз Қазақ хандығы қалыптасқан кезде аяқталды. Сөйтіп, халықтың қалыптасуының тағы бір жағдайы өз мемлекетінің аты қалыптасты. Қазақ хандығында біртіндеп ру- тайпалық сана әлсіреп, жалпы қазақтарға тән этникалық сана күшейді. «Қазақ жері», «Қазақ мемлекеті», «қазақ елі» деген түсініктер кең өріс алды. Этникалық тарихи-хронологиялық қалыптасудың үш түрі бар: ру тайпа, халық, ұлт. Бұл әр бірлестікте өзіндік этникалық сана болады. Этникалық сана бұл адамның өзін белгілі этникалық бірлестіктің мүшесі деп санауы. Халық болып қалыптасуының алғашқы кезңінде қазақтарда халықтық зтникалық сананың орнына ру тайпалық сана басымболды. Мысалы: «Сен қай рудансың» деген сұраққа жауап беруші ең алдымен өзінің руын, сосын тайпасын, сосын жүзін айтатын болған. Олар өзін қазақпыз деп елден тыс шыққанда ғана айтады. «Қазақ» деген атаудың шығуы туруалы көп пікір бар. Ғылыми тұрғыдан жазба әдебиетте «қазақ» атауының пайда болуы туралы толық тұжырым жоқ. Енесейде табылған ҮІІІ ғасырдағытүрік ескеркішінде «қазғақ ұғылым» деген сөз тіркесі кездеседі. ІХ Х ғасырларда Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанды мекендеген үш қарлық тайпаларының жалпы «хасактар» деген аты болған. Қарлықтардың қазақ этногенезіне тікелей қатысы болғаны белгілі\Х -ХІ ғасырларға қатысты араб құжаттарында, сонымен бірге орыс жылнамаларында Қара теңіздің солтүстік шығыс жағалауындағы Қасаг қаласы туралы, касагтар елі туралы деректер бар. Кейбір ғалымдардың пікірінше бұл жерде қазақтардың үлкен қонысы болған, олар бірігіп, ХІ ғасырда Дон мен Днепр жағалауында орныққан. Х ғасырда билік құрған Византия императоры Константин Багнянородныйдың айтуы бойынша Кавказдың солтүстік батысында «қазақ елі» бар. Әзербайжанның батысында бүгінгі күнге дейін Қазақ аудандары бар. Ең алғаш «Қазақ» сөзі мұсылман деректеріндегі авторы белгісіз түркі араб сөздігінде кездеседі

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]