39. Жады құрылғысының 2dm форматындағы сұлбасын сызып жұмысын түсіндіріп жаз.
2DM типті структура шалаөткізгішті жады құрылғысын құруға ыңғайлы және қазіргі кезде оперативті жады құрылғысымен қоса тұрақты жады құрылғысында да кеңінен қолданылады.
Дешифратор матрицадағы жады элементінің барлық жолын таңдайды. Алайда жолдың ұзындығы сақталған сөздердің разрядтылығын көп мөлшерде асырып жібереді. Осыдан матрицаның баған саны өседі жәнедешифратордың шығыс саны кемиді. 40. Оперативті жады құрылғыларына анықтама беріп оның түрлерін атап сараптама жүргізіп жаз.
Оперативті жады құрылғысы есептеп шығаратын операцияларды процессормен орындау кезінде жылдам және үздіксіз өзгеретін берілгендерді сақтау үшін қолданылады. Энергияға тәуелді, яғни компьютер қосылып тұрған кезде ғана жадыа ақпарат сақталады, тек қана оқу үшін қоланылады. Процессордың басқаруымен оперативті жады құрылғысынан орындалу қорытындысы ОЗУға жіберілетін және сонда жазылатын компнданың кодын және берілгендерді есептеп шығарады. Өзгертілген данныйлар алғашқы сақталған жады ұяшығына таратылуы мүмкін, яғни жадыға айналу кезінде ОЗУдың ішіндегісі жаңарады. Мұндай жұмыс режимін еркін талғауы бар жады құрылғысы қамтамасыз етеді.
Программалық командалар мен өңделген берілгендердің таңдалған кодтарын тарату үшін қолданылатын оперативті жады құрылғысы процессормен тығыз байланыста болады және есептеуіш құрылғысымен операцияның орындалу жылдамдығын анықтайды.жады көлемінің үлкеюі есептегіштің функционалды мүмкіндіктерін кеңейтеді, бірақ оперативті жады сыйымдылығының улкеюі жүйенің өндірісін төмендететін қатынас уақытының жоғарылауына алып келеді. Берілгендерді қайта өңдеу процесінің рационалды организациясы үшін есептеуіш техникада жылдам әрекет ететін және әр түрлі сыйымдылығы бар оперативті жадының көптеген түрлерін қосатын жадының иерархиялық құрылысы қолданылады:
берілген мәліметтерді есептеу кезінде қолданылатын және команда кодтарын сақтау үшін үлкен көлемді оперативті жады;
адресті информацияны және аралық берілген мәліметтерді сақтау үшін орталық процессорлы элементпен үздіксіз жұмыс істейтін жоғарғы жылдам әрекетті және аз сыйымдылығы бар аса жоғары оперативті жады;
процессордың жұмыс мөлшері кезінде жиі қолданылатын ақпараттың актуалды жиналуы болатын аз көлемі бар жылдам әрекет ететін жады құрылғысы.
41. Тұрақты жады құрылғыларына анықтама беріп оның түрлерін атап сараптама жүргізіп жаз.
Өзгермейтін берілген мәліметтері сақтау үшін қолданылатын энергияға тәуелді жады. Мұндай жадылар тек есептеу режимінде жұмыс істейді.
SRAM және DRAM микросхемалары энергияға тәуелді болып келеді, қорек көзі өшірілген соң, ондағы сақталынған ақпарат жойылады. Алайда көптеген құрылғылар мен компоненттерге қорек көзі өшкеннен кейін де ақпаратты сақтайтын жады керек. Мұндай құрылғыларға мысал ретінде кәдімгі компьютерлердің үлкен көлемді ақпараттарды сақтауға, сондай ақ операциялық жүйенің программалық қамтамаларын сақтауға арналған қатаң дискілер жатады. Компьютер өшкен кезде программалық қамтама дискіден негізгі жадыға жүктелінеді. Бұл жұмысты арнайы жүктеу программасы атқарады. Бұл жүктеу программасының кодасы өте үлкен болғандықтан, оның да үлкен бөлігі дискіде сақталынады. Процессор программаны жадыға жүктейтін арнайы командаларды орындайды. Егер жадының барлығы энергияға тәуелді микросхемалардан тұратын болса, процессор бұл командаларға қатынас құра алмас еді. Сондықтан компьютер әдетте компьютер қосылған кезде бірінші болып орындалатын және жүктеу программаларын дискіден негізгі жадыға.
Энергияға тәуелді жадылар әдетте орнатылған жүйелерде жиі қолданылады. Мұндай жүйелерде дискілік жады құрылғылары болмайды, және де олардың программалары энергияға тәуелсіз жартылайөткізгішті жадыларда сақталынады. Энергияға тәуелсіз жадылардың бірнеше түрлері болады. Ереже бойынша жады құрамындағылар SRAM және DRAM жадыларындағыдай оқылады, ал жазу үшін арнайы программалар қолданылады. Жұмыс режимінде мұндай жадының құрамындағыларды тек оқуға болады. Сондықтан мұндай жадыларды тек оқуға арналған жадылар(Read Only Memory, ROM) деп атайды.
РRОМ. RОМ микросхемаларының кейбірі деректерді қолданушылар жаза алатындай етіліп жасалынады. Бұл жағдайда жады программаланатын RОМ жады (Programmable ROM, PROM) деп аталады.
ЕPRОМ. RОМ микросхемаларының тағы бір типі деректерді тек жазып қана қоймай, оларды қайта жазуға мүмкіндік береді. Мұндай жады өшірілетін қайтапрограмалаланатын RОМ жады деп аталады (Егаsable Programmable ROM, EPROM). ЕРRОМ ақпаратты ұзақ уақыт сақтай алатындықтан, ол RОМ орнына программалық қамтамаларды сақтау үшін қолданылады және ол белгілі бір уақыт өткеннен кейін жаңартылып отыруы керек.
ЕEPRОМ. EPRОМ жадының екі кемшілігі бар: біріншіден, чипті қайтапрограммалау үшін оны сұлбадан шығару керек, ал екіншіден, қайтапрограммалау кезінде ультракүлгін сәуле ондағы ақпараттың барлығын жояды. Өшірілетін қайтапрограммаланатын RОМ жадының басқа түрі де болады, мұнда жоғарыда айтылған процесстерді электрлік жэолмен орындауға болады. Мұндай микросхемалар өшіруге және қайта жазуға арналған электронды-қайтапрограммаланатын тұрақты жады (Electrically Егаsable Programmable ROM, EEPROM) деп аталады.
Қазіргі кезде ең көп таралған жадының транзисторлы элементі бар тұрақты жады құрылғысы болып табылады. Ақпаратты жазу әдісі бойынша тұрақты жады құрылғысын қолданушы арқылы және маска арқылы программалайтын деп екіге бөліп қарастырады. Маска арқылы программалайтын ТЖҚ-да ақпарат фотошаблон көмегімен дайындалған кезде жазылады. Қолданушы арқылы программаланатын ТЖҚ-да электр кернеуін және токты қою әрекеті арқылы р-п өткелінің пробойы кезінде жазылады.
1-сурет. Тұрақты жады құрылғысының тұрақты элементі.
1-суретте ТЖҚ-ның транзисторлы және диодты жадының элементтері көрсетілген. Талап етілген жады элементі адрестік шинаға сигналды береді. Осыдан бірлік деңгей берілген адресті шинамен диод арқылы байланысқан разрядты шиналарда орнатылады. Диодты ТЖҚда информацияның жазылуы қажетсіз диодтарды жағу арқылы жүзеге асырылады. Суретте МДП транзисторындағы жады элементі көрсетілген. Адрестік шинаға кернеу берген кезде жұқа қабатты элементтерде өткізгіш канал пайда болады, ал қалың қабатты элементтерде канал болмайды.