Добавил:

Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.

Вуз:

Казахский университет технологии и бизнеса

Предмет:

[НЕСОРТИРОВАННОЕ]

Файл:

хол.тех.docx

Скачиваний:

Добавлен:

01.05.2025

Размер:

1.7 Mб

Скачать

☆

<<< < Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1516 / 1616

Жылулық s, t-диаграммасымен қатар і, lg p диаграммасы да қолданылады: абсциссаға энтальпия і, ордината осіне қысым логарифмі lg p сәйкес келеді.

і, lg p-диаграммада сәйкес координаталық осьтерге s, T- диаграммадағыдай перпендикуляр жататын изоэнтальпия (I-const) мен изобарадан (p-const) басқа мына сызықтар келтірілген: изотермия t=const , изохора v = const , изоэнтропа s= const және бу құрамының тұрақтылығын көрсететін сызық x= const.

і, lg p-диаграммада көрсетілген сызықтардың сипаты мен өзара орналасуы 3.5 суретте көрсетілген.

3.5 сурет - і, lg p-диаграмманың нобайлық түрі

Процесс кезінде жұмысшы денеге берілген немесе алынған жылу мөлшері і, lg p-диаграма бойынша s, T- диаграммадағыдай ауданмен емес, процессті бейнелейтін кесіндінің абсциссаға проекциясын көрсететін түзу сызық кесіндісімен бейнеленеді.

5 суретте Булы компрессорлы тоңазыту машинасының теориялық циклының і, lg p-диаграммадағы бейнеленуі көрсетілген. Мұнда, бұл циклды s, T- диаграммада бейнелегендей, процесстер мынадай ретте көрсетілген: 1-2 – буды сығымдау, 2-3¹ – буды қаныққан және конденсацияланған күйге жеткенше суыту, 3¹-3 – пайда болған сұйықты қайта салқындату, 3-4 – осы сұйықты дроссельдеу және 4-1 – қайнау. Пунктирлік сызықтарда

компрессормен сығымдау процесі кезіндегі ылғал жүрісінің жұмысы және құрғақ қаныққан будың сорылуымен жүретін құрғақ жүрісінің жұмыстары (1¹- 2¹- сызық) көрсетілген.

5 сурет – Компрессорлы булы тоңазыту машинасы үшін теориялық циклдың і, lg p-диаграммадағы бейнеленуі

2 Қоғамдық тамақтандыру , сауда-саттық мекемелерінде қолданылатын тоңазытқыш машиналардың тоңазыту агенті ретінде фреон –12 кең колданыс тапқан. Соңғы жылдары фреон–22 агенті жиі колданылуда.

Тоңазытқыш агент ретінде суды пайдалану кезінде оның мынадай қасиеттері ескеріледі: зиянсыздығы; жанбайтындығы; химиялық табандылығы; техникалық майларға инерттілігі; жеткіліктілігі және арзандығы. Суды тоңазытқыш агент ретінде пайдаланып, температурасын төмендету үшін буландырғыш камерасынды терең вакуум жасалуы тиіс.

Тоңазытқыш агенттерге көрсетілген талаптармен қатар мынадай қосымша талаптар қойылады:

тез тұтанбауы, жарылыс қаупі жоқ болуы;
химиялықәсергетегеуріндіболуы;
майлар мен металдарменәсерлеспеуі;
суды ерітутиімділігіжоғарыболуы;
бағасытөменболуы.

Тоңазытуагентінтаңдапаларда осы аталғанфакторлардыескерукерек. Тоңазытқышмашинаныңжұмысыкезінде, жүйегеауаның, ауаменілесіпылғалдыңкіруіәбденмумкін. Егерылғалараласпағанкүйдеболсаолтөментемпературалардақатып, жүйедемұзкептетіліп, тоңазытқышагентініңайналымынакедергікелтіреді. Оныңүстінеқұрамында су бар тоңазытқыш агент металдардың тат басуынаәкеліпсоқтырады.

Қазіргі кезде жоғарыда аталған талаптарды толық қанағаттандыратын, тоңазытқыш агенттің барлық қажетті қасиеттерін қайталайтын зат жоқ. Тоңазыту агенті ретінде тек қана аммиак NH₃пенфреондар тобы қолданылады.

3 Суыту машиналарын автоматтандыру

Суыту машиналарын автоматтандыру өндірістің экономикасын көтеруге және қызмет көрсететін адамның қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.Автоматтандырудың негізгі мақсаты жұмысшы ортада температураны тұрақты және талаптарға сай ұстау.Экономикалық эффектіні көтеру ол жабдықтарға кететін шығындарды азайтуға байланысты,ал эксплуатациялық қауіпсіздік – автоматты қондырғыларды пайдалану және қауіпсіз режимді қамтамасыз ететін қондырғыға байланысты.Суыту машиналарын автоматтандыру системасына :регулятор,сигнализатор,қорғаушы приборлар жатады.Суыту машиналарын схемасына байланысты 6 түрге бөлінеді.

1.жылу тасымалдаушысы жоқ бір буландырғышты

2.аралық жылутасымалдаушысы бар

3.аралас

4.көп температуралы

5.компрессоры бар жоғары және төмен қысымды

6.каскадты машиналы

№ 19 билет

1. Конденсаторлар.

2. Ротационды компрессорлардың құрылымы, бөліктері мен бөлшектері.

3. Тамақ өнеркәсібі мекемелеріндегі суытқыш қоймалар және олардың ерекшеліктері.

1Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады.

Конденсатор өзіне қабылдаған жылуды арнайы берілетін салқын сумен немесе қоршаған ортадағы ауамен салқындатады. Осындай атқаратын функцияларына байланысты конденсаторларды сумен және ауамен салқындататын түрлерге ажыратады.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

Тоңазыту агентін сумен салқындататын конденсаторлардың мынадай түрлері белгілі: қаптама түтікті, буландырғышты, суландырғышты /оросительные/. Жоғарыда аталған конденсаторлар аммиакпен, фреонмен орташа және жоғарғы салқын өнімділігінде жұмыс істейтін қондырғыларында қолданылады.

Қаптаматүтікті конденсаторлар. Тік және көлденең құрылымды түрлерге бөлінеді. Тік құрылымды түрі ірі қондырғыларда ғана қолданылады.

2 Ротационды компрессорлар

Ротационды компрессордың поршенді компрессордан айырмашылығы- ол кривошипті шатунді механизмнің және ілгерілемелі қайтпалы қозғалатын поршеннің болмауы.Сондықтан да ротационды компрессорлар тепе теңдікті жақсы ұстайды қозғалатын бөлшектері аз сорғыш және иілгіш клапандарының кейбір конструкцияларда мүлде болмайды.Ротационды компрессорларды 2 топқа бөлуге болады

-айналмалы роторы бар компрессорлар

-қозғалмалы роторы бар компрессорлар

Ротационды компрессорлардың құрылысы :клапан,крышка,бағыттаушы клапан,майлы клапан,итеруші,бөлінген планкалар,диск, шарикті подшипник,тығыздаушы винт,майға арналған штуцер ,поплавок және патрубоктан тұрады. Ротационды компрессорларда зиянды кеңістігі аз сондықтан шығын поршенді компрессорға қарағанда аз.

3 Тоңазытқыштар өндірістік және өнім қорын дайындауға, таратуға, тасымалдауға арналған және базистік түрлерге бөлінеді.

Өндірістік тоңазытқыштар тамақ өндірісі мекемелері үшін – ет, балық өнімдері, май айыру және сүт өнімдері мен құс фермаларында ет дайындауға арналған. Олар дайын өнім мен шикізатты тоңазытып сақтайды, өндірістік процесстерді тоңазыту агентімен қамтамасыз етеді.

Тамақтандыру мекемелері мен сауда тармақтарындағы тоңазытқыштарды екі типке ажыратады:

азық-түлік базаларындағы сиымдылығы 10-500 т тоңазытқыштар;

асханаларда, азық-түлік дүкендерінде, кафе, ресторан т.б. орнатылған сиымдылығы 5-10 т шағын тоңазытқыштар.

Тоңазытқыштар салқындатылатын және салқындатылмайтын бөліктерден тұрады: салқындатылатын бөлімі бірнеше камералардан құралады: өнімдерді мұздату, сақтау, жылыту, немесе ерітуге арналған камералар. Салқындатылатын бөлімнің қосалқы камераларына өнімді қабылдау және сұрыптау, ақаулы өнімді уақытша сақтау, тарату т.б. жатады. Бұл бөлімнің бір бөлігінде дәліз, баспалдақтар, лифт орналасады.

Өндірістік тоңазытқыштардың этаж саны мекеменің типіне, өндірістік қуатына, технологиялық процестердің сипатына, тоңазыту қажеттіліктеріне байланысты цехтардың орналасу ерекшеліктеріне және басқада факторларды ескере отырып анықталады. Мысалы, балық ауланып жиналатын аудандарда тоңазытқыштарды бір этажды етіп соғады. Ет комбинаттарындағы тоңазытқыштар 5-7 этажды болып келеді.

№ 20 емтихан билеті

1. Абсорбционды тоңазыту машиналардыңжұмыс істеу принципі

2. Суыту машиналарының жылу алмасу аппараттары

3. Тағам өнімдерін консервілеудің негізгі принциптері.

1 Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді.

Абсорбциялық тоңазытқыштарды іске қосу үшін бу мен газды, электр энергиясын пайдаланады. Бу үшін жоғары қысым қажет емес, пайдаланылған бу жарайды. Сондықтан абсорбциялық машиналар әсіресе пайдаланылған жылу мөлшері жеткілікті мекемелер үшін тиімді.

Абсорбциялық машиналарда тоңазыту агенті аммиак, сіңіргіш /абсорбент/ су, т.б. сұйықтарды пайдаланады. Мысалы, ауа кондиционері абсорбциялық машинаға жатады, сіңіргіш - бромды литий ерітіндісі, тоңазыту агенті – су.

2Бір ортадан екінші ортаға жылу беруге арналған аппараттар жылуалмастырғыш деп аталады. Тоңазытқыш қондырғыларда жылуалмастырғыш аппараттардың мынадай түрлері кездеседі: конденсаторлар, буландырғыштар, жылуалмастырғыш аппараттар, айналымдағы суды салқындатуға арналған салқындатқыш батареялар, ауаға арналған салқындатқыштар, қайта суыту аппараттары.

Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Компрессор гидравликалық машина сорғы қозғалтқыштан алған механикалык энергияны сығылған газдың потенциалдық энергиясына және жылуға түрлендіреді; ең көп тараған түрі — – ауаны, газдарды, буды тиісті қысымға дейін сығатын машина.

буландырғыштар .Тағамдардаң тоңазытқышта салқындатылуы тоңазытқыш заттың буландырғышта булану негізінді жүреді. Булану кезінде тоңазытылатын зат суытылатын ортадан жылу алу есебінен буланады, салқындатылу процесі жүреді.

3Консервілеу - арнайы өңдеуден өткізу арқылы тамақ өнімдерінің бұзылмай ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.

Тамақ өнімдерін консервілеуде микроорганизмдердің және клетка ферменттерінің өнімнің бұзылуын болдырмау болып табылады.Консервілеудің көптеген тәсілдері кездеседі: кептіру, қаөтап кептіру, тұздау, ашыту, ыстау, арнайы антисептикалық заттарды қалдану, стерилдеу т.б. тәсілдер. Бұл аталған әдістердің барлығы консервіленетін өнімнің сапасына әсер етеді: сыртқы түрін, түсін, дәмдік қасиеттерін, кейде тағамдық құндылығы мен витаминдерге әсер етеді.

Қазіргі кезде тамақ өнімдерінің сапасын өзгертпей ұзақ уаыт сақтауға болатын әдістер жоқ, бірақ кейбір процестерді уақытша тоқтататын заттар бар.

Тез бұзылатын тамақ өнімдерін консервілеудің ең тиімдісі суықпен өңдеу боып табылады. Бұл әдіс өнімнің алғашқы қасиеттерін өзгерткенімен, басқа әдістермен салыстырмалы түрде алғанда оларды жақсартады.

№ 21 емтихан билеті

1. Азық-түлік өнімін мұздату

2. Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналары

3. Тоңазытқыш көліктері мен тасымалдау түрлері

1Өнімнің белгіленген тоңазытылу температурасы оларды бұзылудан сақтауда өте маңызды. Әр өнімнің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты тағайындалған тоңазытылу температурасы болады. Осы температурадан ауытқыған жағдайда өнінің сапасы айтарлықтай төмендейді. Көп жағдайларда тоңазытылған өнімнің сапасы мен оларды әрі қарай сақтау тоңазыту жылдамдығына тәуелді болады. Өнімді тоңазыту жылдамдығы қажетті жағдайда жүрмесе микробоиологиялық және ферменттік бұзылу қарқыны артып тоңазыту процесінің алдын алуы мүмкін. Соның әсерінен қажетті температураға тоңазытуға дейін өнімде жағымсыз өзгерістер болуы мүмкін. Бұл өзгерістердің сипаты көптеген факторларға тәуелді, олардың ішінде ең маңыздысы өнімнің түрі мен алғашқы сапалық көрсеткіштері. Мысалы, ет өнімдеріне байланысты бұлшық ет ұлпалары.

Тоңазыту ортасына байланысты – ауамен, салқын сумен, немесе тұзды сумен, еру үстіндегі мұзбен немесе қармен тоңазыту. Ең жиі қолданылатын тәсіл – ауамен тоңазыту. Дегенмен ауамен салқындату кезінде сұйықтармен салыстырғанда процесс бәсеңдеу жүреді. Ауа құрамында су жеткіліксіз болатындықтан, өнім буланып, массасы азаяды. Ауамен салқындатудың артықшылығы – ауада иіс жоқ, өнім құрамында химиялық реакция жүрмейді, дегенмен оттектің әсерінен құрамдас майларға қышқылдандыруы мүмкін.

2. Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналарыҚоғамдық тамақтандыру, сауда мекемелерінде, тұрмыста осы машиналарды тоңазытқыш шкафтар мен сөрелерді салқындату мақсатында пайдаланады.

Абсорбент – су, тоңазыту агенті – аммиак. Машинада инертті газ – сутек бар, сондықтан жүйеде тұрақты қысым сақталады.

Машинаның жұмысына қажет жылу мөлшері генераторға беріледі. Ол үшңн ыстық түтік қолданылады: түтікке электроқыздырғышты патрон, немесе газды жандырғы, немесе керосинді қыздырғыш орналасқан.

Абсорбер иірқұбырында абсорция процесі жүргенде жылу бөлінеді.

Абсорбер мен генератор арасында сулы аммиак ерітіндісі генератордағы және түтіктегі әлсіз ерітінді деңгейлерінің термосифон көмегімен ұсталып тұратын айырымы есебінен циркуляцияланады. Булы газ қоспасы буландырғыш пен абсорбердің арасында қанық және әлсіз ерітінділердің тығыздықтарының есебінен циркуляцияланады.

Қарастырылып отырған жүйеде екі жылуалмастырғыш бар: сұйықтық және газдық. Сұйықтық жылуалмастырғышта абсорберден жылуалмастырғыштың ішкі түтігімен әлсіз сулыаммиак ертітіндісінен бөлініп, осы жылуалмастырғыштың сыртқы түтігі арқылы абсорбер иірқұбырына бағыттайтын жылу есебінен қанық сулыаммиак ерітіндісі қыздырылады. Газды жылуалмастырғышта ішкі түтік арқылы буландырғышқа түскен әлсіз булыгаз қоспасы қанық булыгаз қоспасымен салқындатылады.

Абсорбционды-диффузиялық машинаға насос қажет емес. Қозғалатын бөліктері жоқ болғандықтан шусыз жұмыс істейді, жұмысы сенімді, вентилі жоқ. Бұл машиналардың газбен жұмыс істейтін түрлерінің өнімділігі бірдей компрессионды машиналармен салыстырғанда пайдаланымдық шығындары төмен.

3. Тоңазытқыш көлігі - негізгі тоңазытқыш тізбегінің ең маңызды құрамды бөлігі болып табылады. Тасымалдауды ұйымдастырудың дәлдігі мен тоңазытқыш көлігінің жетілдіруі тағамдық өнімдердің сапасын сақтау және тасымалдау кезінде, сақтау және қайта өңдеуде жойылған заттар дәрежесіне үлкен әсер етеді.

Тоңазытқыш көлігі тоңазытқыш тізбегінің барлық бөліктерімен байланыстырады.

Тоңазытқыш көлігі – тез бұзылатын жүктерді тасымалдауға арналған стационарлы құрылғылар мен жылжитын транспорттық құралдардың жиынтығы болып келеді.

Осы мақсаттарда қолданылатын барлық транспорттық жүйелер изотермиялық болып келеді, яғни олардың кузовтары жылуоқшауланған құрылғылардан тұрады.

Изотермиялық көлік – мұзды және рефрижераторлы болуы мүмкін.

Мұзды көлік – машинасыз салқындатуы бар транспорттық құралдар, хладагент ретінде мұз, мұзды тұз қоспалары, құрғақ мұз және сұйытылған газдарды пайдаланады. Хладагентті арнайы ыдысқа немесе резервуарға салады; оның қоры 12 сағат жұмысқа жету керек. Жұмыстық көлемде ұсталынатын температураға байланысты мұздықтар келесі класстарға бөлінеді:

А. – 7 градус температурадан жоғары емес;

В. - 10 градустан жоғары емес;

С. -20 градустан жоғары;

Рефрижераторлар – тоңазытқыш машиналар немесе қондырғылар көмегімен салқындатылатын изотермиялық транспорттық құралдар. Осында қоршаған сыртқы ортаның температурасы 30 градустан жоғары емес жағдайда кузовта рефрижератор классына байланысты келесі температура болады: А – 12-0 градустан жоғары емес; В – 10- -10 градус; С – 10- -20градус; D- 2 градустан жоғары емес; E-10 градустан жоғары емес; F- -20 градустан жоғары емес.

Теміржолдық тоңазытқыш көлігі .Тасымалданатын жүктерге байланысты темір жолдық көліктерді әмбебап (тез бұзылатын жүктерді тасымалдау үшін) және арнайы (белгілі жүктерді тасымалдау үшін сүт және оның өнімдері, жүзім шараптары, тірі балықты және т.б) деп бөледі.

Арнайы вагондардың тобына сүтті тасымалдайтын цистернотермос, шарапты, спиртті тасымалдайтын цистерна-термостар және тірі балықты тасымалдайтын вагон жатады. Тасымалдау кезінде арнайы вагондарда температура жақсы жылуоқшалағышқа байланысты бір қалыпты болады.

Өнім температурасының тәуліктік жоғарлауы (төмендеуі) 2-4 градус аралығында болады. Тасымалдау ұзақтылығы өнімнің жоғары шек температурасына жету уақытымен анықталады.

Автомобильді тоңазытқыш көлік. Автомобильдік тоңазытқыш көлік – тағам өнімдердін қала ішінде тасымалдайтын жалғыз құрал болып табылады. Сонымен қатар оны қалааралық, облысаралық және халықаралық тасымалдау үшін қолданылады. Автомобильдік көліктің негізгі артықшылығы - өнімді өндірушіден тұтынушыға тура тасымалдау болып табылады. Темір жол көлігіне қарағанда аса мобильдік және жылдамдықпен ерекшеленеді. Бірақ автомобильдік тасымалдау бағасы жоғары және автомобильдік жол жүйесімен шектеледі.

Тоңазытқыш автокөлігінің екі негізгі түрі бар: изотермиялық автомобильдер және авторефрижераторлар.

Изотермиялық автомобильдерде тасымалдайтын өнімдер температурасының жоғарлауына (төмендеуіне) жол бермейтін жылуоқшаулайтын кузовтар болады, бірақ тоңазытқыш қондырғысымен қамтамасыз етілмейді.

Авторефрижераторлар автономды тоңазытқыш қондырғыларымен қамтамасыз етілген және жылуоқшаулайтын кузовтары бар.

Салқындатушы жүйе ретінде компрессорлы тоңазыту-жылыту машиналары немесе шығындалатын тоңазытатын заттары – сұйық азот, құрғақ мұз және т.б. қондырғылары болады.

№ 22 емтихан билеті

1. Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы

2. Тағам өнімдерін мұздату

3.Булы поршенді компрессордың цилиндрінде жүретін процестер

1 Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

Қаптамалы тұрқысы жиамтерді үлкен көлденең құрылымды болат құбыр түрінде, оның үшінде диаметрі 25 х 3 мм болат су құбырлары орналасқан. Қаптамаға бүйір жағына дәнекерленген құбырлы тордың тесіккөздеріне су құбырларының ұштары дәнекерленген. Торды ішкі жағында аралық қатпарлары бар шойын қақпақтармен жабады. Қақпақтар конденсатордағы судың көпжүрісті қозғалысын қамтамасыз етеді. Конденсаторда су құбырдың ішімен, ал жоғарыдан берілетін аммиак құбырлардың арасындағы кеңістік арқылы жүреді. Конденсацияланған және қайта суытылған аммиак , қаптаманың төменгі жағына дәнекерленген сұйықты жинағышта орнатылған жапқыш вентиль арқылы шығарылады.

Сұйықты жинағыш бір мезетте майтұндыпғыштыңда қызметін атқарады. Шөккен майларды жиналу мөлшеріне қарай, майды шығаруға арналған арнайы вентильдің көмегімен іске асырады.

Конденсатордың қаптамасындағы сақтандырғыш және шығару клапандары ауаны жүйеден аластауға арналған. Сақтандырғыш клапаннан құбыр шығарып оны ғимараттың шатырына дейін жеткізіп қояды. Егер өндірісте авария болған жағдайда аммиак осы құбыр арқылы сыртқа шығарылады. Қаптама түтікті конденсаторларда салқындататын судың жоғарғы жылдамдықта жүруіне байланысты, қарқынды жылу берілу қамтамасыз етіледі (0,8| 1.2м/с). Су жылдамдығының жоғары болуы (0,8| 1,2м/с) сұйық тоңазыту агенті мен құбыр қабырғаларындағы майды әкетуге жақсы жағдай жасайды. Олардың ауқымдық өлшемдері улкен емес, жөндеуге және агрегаттауға ыңғайлы, жинақы.

Фреонды қаптама түтікті конденсаторлардың аммиакты қаптама түтікті конденсаторлардың осы типтестерінен айырмашылығы: су құбырлары болаттан, мыстан жасалады және олардың фреон жүретін қабырғаларын қаптайды. Құбырларды қаптау тоңазыту агенті жүретін жылу берілетін бетті ұлғайту қажеттігін туындатады, себебі конденсацияланатын фреонның жылу беру коэффициенті аммиактан әлде қайда аз. Аммиакты конденсаторларда жылуберілу коэффициенті = 6 12 кВт/(м^2
оС), фреонды конденсатор үшін 1,2 2,5 кВт/(м^2
оС) , судың қолданып жүрген жылдамдығында (0,8 – 1,0 м/с) боланда =6 кВт/(м^2
оС) құрайды.

2. Тағамдық өнімдерді көбінесе мына мақсаттарда мұздатады:

ұзақ уақыт сақтау үшін
сұйық тағамдық өнімдерді концентрлегенде сұйықтың бөлінуі үшін
өнімнің физикалық қасиеттерін (қаттылығын, сынғыштығын және т.б.)

өзгерту үшін

сублимациялық кептіргенде және т.б.

Салқындату нәтижесінен мұздатудың негізгі айырмашылығы – мұздатылған өнімдер салқындатылғандарға қарағанда сақтауда анағұрлым тұрақты, себебі: ондағы су мұзға айналады. Сонда микроағзалардың қоректенуі және биохимиялық реакцияның өтуі тоқталады. Мұздату эффекті -6С және төмен температурада болады. Мұздатылған өнім салқындатылғаннан айырмашылығы:

-Қаттылығы – судың мұзға айналуынан;

-Түстің ашықтығы – мұз кристаллдануынан пайда болатын оптикалық эффект.

-Меншікті салмақтың төмендеуі – судың кеңеюінен термодинамикалық сипаттардың өзгеруі.

Егер де мұздату дұрыс өткізілмесе өнімнің дәмдік және қоректік қасиеттері төменделуі мүмкін.

Судың қату механизмі. Ұлпаның қату процесі – ол ең бірінші ұлпа сұйықтығының қатуы, яғни аз ерітінді концентрациясы дәрежесіне, еріту қасиеттеріне тәуелді.

Жануар өнімдерінде 0С төмен: ет шырынында -1... -1,5С, қанда -0,55... -0,56С.

Аралас ерітінділерді мұздату кезінде ең біріншіден су қатады.

Жануарлар еттерінде судың мөлшері 53-75, балықта 55-80. Жіктелуіне байланысты тамақ өнімдерде суды екіге бөледі: байланысқан (гидратационды) және бос. Байланысқан судың мөлшері көбінесе өнім мөлшерінің 10 құрайды.

Ерітінді белгілі бір концентрацияға жеткенде түгелдей барлық массасы қатады, ол эвтетикалық температура деп аталады.

W=G_л·(G_л+ G_в)

мұндағы: G_л – мұз;

G_в – ылғал.

Эксперименттер нәтижесінде ¾ еттің, құстың, балықтың және жұмыртқаның , картоптың ¾ бөлігін су алады және ол -4С қатады.

Бос суы бар өнім -30С температурада қатады.

Кристаллдану жасушаның сыртына және ерітінді концентрациясына байланысты.

Мұздату жылдамдығы қатты фазадан сұйық фазаға өтумен анықталады.

Жылдам мұздату жолында жасуша ішінде кристаллдар бүкіл ағза бойымен бірдей қалыптасады және жасушаішілік заттар аз мөлшерде зақымданады.

Мұздатылған өнімнің сапасына әсер ететін факторлар:

Тез мұздату- өнімнің жоғары сапасын сақтайды.

Ультра жылдам мұздату кезінде барлық мұз кристаллдарының 90 жасуша ішінде ұлпаның минималды бүлінуінде құрылады.

Мұздату кезінде түрлі факторлармен жасуша мен ұлпаның бүліну механизмін түсіндіретін бірнеше теориялар бар:

Механикалық – пайда болған мұз кристаллдарының ұлпа құрылымына әсер еткен қысым.

Осмостық – жасушаның шамадан тыс дегидратациясы.

Химиялық – жасушаның ішкі немесе сыртқы тұздар гиперконцентрациясы. Осы барлық факторлар судың кристаллдану мен оның мұзға айналу нәтижесі.

Қазіргі уақытта ол екі теорияға таралады: механикалық және тұзды денатурация (химиялық).

3.Компрессор цилиндріндегі теориялық процесті қарастырып, оның индикаторлық диаграммасын тұрғызғанда поршеннің сoл жақ шеттен оң жақ шетке қарай қозғалғанда сорушы клапан ашылып тоңазытқыш агент цилиндрге сорылады деп қарастырадыСору тұрақты қысымда р₀ жүргізіліп мәні жағынан буландырғыштағы тоңазыту агентінің қысымына тең болады болады. Буландырғыштан тұрақты қысыммен тоңазыту агентін сору процесі, поршень оң жақағы шекті нүктесіне барғанда тоқтатылады. Осы кезде сору клапаны жабылады. Компрессордың цилиндріне тоңазыту агентін сору процесі кезінде қысыммен қатар температурада, меншікті көлемде тұрақты болады. Поршень кері қарай яғни оңнан солға қарай қозғалғанда тоңазытқыш агент адиабаталық сығымдалады (1-2 сызық). Тоңазытқыш агент р қысымына дейін сығылады. Бұл қысым конденсатордағы тоңазыту агентінің қысымына тең. Осы қысымда айдау клапаны ашылып тоңазытқыш агенттің буы клапан арқылы, поршеньнің солға қарай қозғалуының әсерінен цилиндрден шығарылады ( 2-b сызығы) . Бұл процестегі қысым р тұрақты, мәні жағынан конденсатордың ішіндегі қысымға тең.

Поршень солжақ шекті нүктеге барғанда қақпақ пен поршеннің арасында бос кеңістік қалмайды, осыған сәйкес цилиндрдегі тоңазыту агентіде түгелдей дерлік шығарылады. Компрессордың поршенімен анықталатын көлемді белгілейміз: V_c; тоңазыту агентінің компрессорға сорылған кездегі күйіне сәйкес келетін көлемдік меншікті өнімділігін былай белгілейік: q . Олай болса машинаның теориялық тоңазыту өнімділігі былай өрнектеледі:

Q_0T= V _c q . (6.1)

Машинаның нақты өнімділігі айтарлықтай төмен болады.

Нақты процесс. Компрессорда жүретін нақты процестердің теориялық процестерден айырмашылығы, оларда мынадай шығындар болады: цилиндрмен будың арасында жүретін жылу алмасу, үйкелістердің кедергісі, клапандардың кедергісі т.б.. Компрессорларда көлемдік және энергетикалық шығындар болады.

№ 23 емтихан билеті

1. Тоңазытқыштық өңдеу негіздері. Бағалау және тоңазытқыштық сақтау жолдары.

2. Абсорбционды тоңазыту машиналардың жұмыс істеу принципі?

3. Өнімдердің сапасына әсер ететін факторлар.

1. Жылу балансқа салқындатылатын бөлмеге жіберілетін жылу мен жылуды қайтаруды теңескенде жетуге болады, яғни :

Q_ж.
беру= Q_{қайтару.}

Бұл кезде бөлмеде белгілі бір температура t_тең орнатылып, ол теңескен деп аталады.

Жылу балансының теңдеуін былай көрсетуге болады, Вт:

Q₁+Q₂+Q₃+Q₄+Q₅=Q₀,

Мұндағы Q₁– күн сәулесі мен қабырғаның екі жағындағы температуралардың айырмасының әсерінен пайда болып, бөлме қоршауының жылу бергіштігі; Q₂ – салқындату мен мұздату кезіндегі жүктің жылу бергіштігі; Q₃ – бөлмені желдету кезіндегі ауаның жылу бергіштігі; Q₄– бөлменің қолданылуымен байланысты жылу бергіштігі; Q₅ - өсімдіктердің тыныс алуының әсерінен болатын жылу бергіштік. Мұздату камераларының салқындату жүйелері.Жүйелерді төмендегідей белгілеріне қарай бөледі:

салқындату ортасының түрі мен жұмыс затының салқындату объектінде таралу әдісіне – тікелей салқындату жүйесі (сорапсыз және сорапты-церкуляциялық) және аралық салқынтасымалдағыштары бар салқындату жүйелері (ашық және жабық типті);

негізгі жабдықтардың орналасу әдісіне – орталықтандырылған және деорталықтандырылған салқындату жүйесі.

Жылуды салқындату объектісі мен өнімдерге байланысты жылуды қайтару жолына қарай бұл жүйелерді түйіскен және түйіспеген салқындату деп бөледі. Сонымен қатар сұйықты салқындату құрылғыларына жоғарғы жағынан жіберетін жүйелер де қолданылады. Бұл жүйенің кейбір артықшылығына қарамастан (салқындату агентінің аз сыймдылығы, сұйықтың гидростатикалық көрсеткіштің қайнау температурасына әсер етпеуі және т.б.), салқындату бетінің аз сулануына байланысты жылу алмасу интенсивтілігі төменірек болады.

Аралық салқынтасымалдағыты салқындату жүйесінде жылу объектілерден аралық сұйық салқынтасымалдағыштар арқылы қайтарылады. Салқынтасымалдағыштың циркуляциясы салқындату құрылғыларында ортадан тепкіш сораптармен жүзеге асырылады, бұл кезде салқынтасымалдағыш агрегаттық күйі өзгермей қызып (2-3⁰С), ал буландырғышта салқындату агентінің қайнау температурасында салқындайды.

Аралық салқын агентті салқындату жүйелерінде салқындату агентінің салқындатылатын бөлмеге өтуін болдырмау керек, себебі буландырғыш пен оның барлық құбырлары машиналық бөлімшеде орналасады.

Қарлы тонның еруі.Салқындату құрылғылары камераларда шық нүктесінен төмен температура жағдайларында жұмыс істейді. Салқындатылатын бөлме ауасындағы ылғал салқындату құрылғыларының сыртқы бетіне қырау түрінде отырып, соның арқасында жылуалмасуды қиындататын қарлы тон түзеді, сондықтан қарлы тонды жиі-жиі тазалап отыру керек.

Салқындату құрылғылардың сыртқы бетін қарлы тоннан тазалау үшін механикалық және жылу әдістерін қолданады. Механикалық әдіс кезінде қарлы тонды ауамен үрлейді, қырғыштармен тазалайды. Жылулық әдіс кезінде қарды ерітіп, ал су мен аздап еріген қарды алып тастайды. Ерітуді салқындату агентінің жылы суымен, жылы ауасымен, ыстық буымен, құбырдың бетін оны ішінен жылту арқылы жүзеге асырады. Ақырғы жағдайда еріп жатқан батареядан алдынала сұйық салқындату агентін алып тастайды, содан соң оған арнайы құбыр арқылы майайырғыштан кейін салқындату агентінің ыстық буы жіберіліп, олар конденсирленіп,батареяның қабырғаларын жылытады, соның арқасында оның сыртындағы қырау қабаты еріп, оны оңай алып тастауға болады.

Салқынды тұтынушыдан жылуды қайтарып алу тәсілдері. Салқындатылатын (мұздатылатын) объектілерден жылуды қайтарып алуды оны жұмыс ортасымен (салқындату агенті, салқынтасымалдағыш) немесе оларды бөліп тұрған және жылжымалы аралық ортамен әсерлесу арқылы жүзеге асырады. Аралық орта ретінде көбінесе ауа немесе арнайы газды орта қолданылады.

Жылуды қайтарудың контактті әдісінде объектті салқындатқыш ортаға салады немесе оны суландырады. Бұл кезде салқындатқыштар мен сұйық азоттың агрегаттық күйі өзгеруі мүмкін (қайнайды). Жылуалмасу конвективті жолмен жүзеге асырылып, жғары интенсивті, ұзақ емес, өнімнің салмағын көп жоғалтпауымен сипатталады. Кемшілігі – кейбір орталармен тікелей байланысу кезіндегі өнімнің сапасы төмендеуі мүмкін.

Салқындатудың әсерлесусіз әдісте батареялық, ауалық және аралас қолданылады салқындату жүйесі қолданылады.

2.Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді.

3. Өнімдердің сапасына әсер ететін факторлар.Тез мұздату өнімнің сапасына кері әсер етеді. Тамақ өнімдерінің кейбір түрлерін (үлкен көлемді) криогенді сұйықтықтарда мұздату жоғары жылдамдықпен өтеді. Бірақ сол уақытта өнімдер ішінде қатқан жасушалық шырынның ішкі қысымы көтеріледі. өнімнің көлемі үлкен болған сайын, ішкі қысым да жоғарлай береді.Аса жылдам тәсілмен мұздату кезінде жоғары ішкі қысым түзіледі, нәтижесінде өнімнің сыртқы қабаттары бұзылады. Осы бұзылулар - өнім сыртында температура криоскопиялық температурадан көп есе төмендейді, ал орталық қабаттарда әлі мұз түзілу кезеңдері болғанда болады.Мұздату жылдамдығына салқындату орта температурасы, қатыратын өнімнің қалыңдығы және өнім бетінен жылу беру коэффициенті шешуші әсер етеді.Мұздату жылдамдығы массаалмасу процесіне әсер теді. Ол өнімнің кебуіне әкеп соқтырады.Мұздату кезінде судың жоғалуы -0,3-тен 2-ке және одан да көп мөлшер шамасында болады. Ол салқындату орта температурасына бастапқы және соңғы өнім температурасына қатыру әдісі және жылдамдығына және кейбір өнімнің спецификалық қасиетіне байланысты.Тоңазытқыш камерасындағы массаалмасуды өнім берген ылғал массалармен емес, ауа қабылдаған ылғал массалармен анықтауға болады. Мұздату кезінде өнімде жүретін өзгерістер.Әр түрлі әдіс және жылдамдықпен қатырған кезде жасушада, оның құрылымының бұзылуымен байланысты, әр түрлі күрделі өзгерістер жүруі мүмкін. өнім температурасын -8... -10С-ға дейін төмендеткенде интенсивті мұз түзілу жүреді, яғни өнімнің сұйық фазасында химиялық қосылыстардың концентрациясы күшейеді, көлемі азаяды және молекулалар жақындасады. Осы кезде ақуыз молекуласының құрылымдық өзгерістеріне жағдайлар туады. Ақуыздардың макробөлшектердің құрылымының бұзылуы денатурациямен байланысты. Осы процестің дамуы сұйық фазада электролиттердің концентрациясының жағдайына әкеп соқтырады. Денатурация біріншіден саркоплазма ақуыздың өзгеруінсіз, актолиозин ақуыз фракциясында байқалады. Мұздату температурасын төмендеткен сайын химиялық реакция жылдамдығы күрт ақырындайды, яғни майлар бұзылуының химиялық процестері ақырындайды. Температураны төмендеткенде ферментті процестердің жылдамдығы белгілі интервалдарда жоғалуы мүмкін. Мұздату кезінде микроағзалардың беделдігі және мөлшері төмендейді, бірақ оларды құрту мүмкіндігі емес. Микро жасушасының қатайтуға тұрақтылығы оның түріне, даму кезеңіне, мекен ету ортасына, мұздату температурасы және жылдамдығына байланысты.

№ 24 емтихан билеті

1. Суыту ашиналарын автоматтандыру кезінде шешілетін міндеттер.

2. Суыту параметрлерін бақылау мен өлшеу. Ауа ағымын және ылғалдығын қадағалау жолдары.

3.Мал шаруашылығы мен өсімдік өнімдерінде суыту кезіндегі жүретін өзгерістер.

1 Автоматты қорғау және дабыл қағу.

Суыту машиналарын пайдалану деңгейін анықтауға арналған. Осы пайдалану қатарындағы көрсеткіштер деңгейі есепке сай емес (қоршаған ортаның өте жоғарғы температурасы, судың немесе ауаның берілуінің тоқтауы немесе тез төмендеуі, суытқыш конденсатор, жабдықта өте көп жүк болуы, желідегі кернеудің төмендеуі және т.б.). Бұл шегерулер машинаның жұмыс істеу кезінде, өте қатты өзгеруі олардың қатардан шығып қалуына әсер етеді. Құралды қорғау кезінде оның өшірілуі осы және басқа параметрлердің өз деңгейінде компрессор тоқтайды, насосты және авариялық дабылды қосады.

Шағын суытқыш машиналары компрессордағы айлдау бөлімінің қысымын шамадан тыс жоғарлатуынан, электорқозғалтқыштың қатты күйуінен және қысқа мерзімде тұйықталуынан қорғайды. Орташа және жоғарғы өнімділікті орнатқанда оны ылғалды суықтан, тұздықтын қатуынан, майланған жүйенің бұзылуынан, цилиндордың және компрессордағы подшивниктердің күйіп кетуінен қорғайды.

2. Аса жылдам тәсілмен мұздату кезінде жоғары ішкі қысым түзіледі, нәтижесінде өнімнің сыртқы қабаттары бұзылады. Осы бұзылулар - өнім сыртында температура криоскопиялық температурадан көп есе төмендейді, ал орталық қабаттарда әлі мұз түзілу кезеңдері болғанда болады.

Мұздату жылдамдығына салқындату орта температурасы, қатыратын өнімнің қалыңдығы және өнім бетінен жылу беру коэффициенті шешуші әсер етеді.

Мұздату жылдамдығы массаалмасу процесіне әсер теді. Ол өнімнің кебуіне әкеп соқтырады.

Мұздату кезінде судың жоғалуы -0,3-тен 2-ке және одан да көп мөлшер шамасында болады. Ол салқындату орта температурасына бастапқы және соңғы өнім температурасына қатыру әдісі және жылдамдығына және кейбір өнімнің спецификалық қасиетіне байланысты.

Тоңазытқыш камерасындағы массаалмасуды өнім берген ылғал массалармен емес, ауа қабылдаған ылғал массалармен анықтауға болады.

Термодинамика бойынша ылғал массасы g (ауа қабылдаған) оған берілген жылу мөлшеріне, температура және ауаның ылғалдылығына байланысты, кг:

Q = құрғақ және ылғал жылуалмасу кезінде алынған жылу мөлшері, кВт

1/E_d = массаалмасуға кеткен жылу мөлшері

E_d= ылғал тасу коэффициенті

r (+) = температураға тәуелді буланудың жылуы.

Кейін өнімді сақтауда және тұрақтандырудың негізгі жолы бұл соңғы сақтау температурасы болып табылады. Температураны төмендеткен кезде ет еріп, суымен бірге ақуызды және экстрактивтік заттар мөлшері жоғалады.

-50 және -70С температурада қатырылған мал еті мен балық еті қатырылған еттің сапасынан ерекшеленеді.

Өнімнің температурасы криоскопиялық температурадан біраз төмен болады. Себебі өнімнің температуралық пайда болуы жүреді.

Қайта мұздату әдісі балықты, құс етін сақтауға қолданады.

Қайта мұздатудың екі әдісі бар:

- Өнімдермді камераға салу. Мұнда температура -3С-қа дейін тұрады, өнімнің температурасы ақырын төмендейді, содан соң балықты, құсты, етті, алманың кысқы сұрыптары.

- Өнімді мұздатқыш камерасына салу. Мұнда қабатының шектелген қалыңдығын мұздату, содан соң сақтау камерасына -2... -3С-та сақтайды. Бұл өнімнің барлық көлемінде ішкі масса алмасу әсерінен температура орнайды. Бұл сақтау температурамен бірдей болады. Бұл әдісті етті және балықты тұзды суда қайта мұздатуға пайдаланады.

3Мұздатылған кезде өнімнің сапасы мен құрамы өзгеріп, физикалық, биологиялық және микробиологиялық өзгерістер болады. Температураның төмендеуіне байланысты өнімнің көп бөлігі судан мұзға айнйлйды. Температураның төмендеуіне байланысты маталы сұықтықтың өсуі мен көптеген микроорганизмдердің өмір сүруіне, яғни үсіп кетуіне әкеліп соқтырады. Судың мұзға айналуы, коцентірлі заттардың еруінің тоқтауы. Құрамындағы судың биологиялық белсенділігін төмендетеді. Сосын көптеген микроорганизімдердің өсуі тоқтап қалады.

Температураның төмендеуіне байланысты химиялық реакцияның жүруі баяулатылады. Алайда микробиологиялық организімдерге қарағанда, олар төмен тепературада жүріп отырады.

Бір жағынан, судың мұзға айналуы физикалық және физика-химиялық өзгерістерге ұшырайды, соның салдарынан өнімнің сапасын өзгертеді, яғни бұзылып кетеді. Сосын оны мұздатпас бұрын, оның сапасына әсер етпеитіндей етіп сақтау керек. Көптеген өнімдерге, яғни өнімнің мұзына, су негізгі компонент болып табылады. Көп бөлінгенде ерігіш зат клеткасы, ал қалған бөлігінде гидрат және макромалекулалрдың калойды болады. Мұздату кезіндегі ең негізгі процесс – бұл судың мұзға айналуы, соның нәтижесінде өзінің сапасын өзгертеді.

Судың мұзға айналдыруы клеткадағы ерігіне заттың көнцентірін жоғарлатады, сулы ерітіндінің рН өзгертіп, суға әсерін тигізеді. Негізінен су коллойдты ерітіндінің құрамына кірнді

Таза су 0С қатады. Маталы сусын азық-түлігінде су таза болады. Оның құрамында су тұз, қант, қышқылдар болады. Судың қату температурасына қарағанда сұиықтың температурасы төмен болады. Көп жағдайда табиғи өнімнің қату температурасы -1С. Ол сұықтың концентрациясына, еритін заттың диссоцациясының дәрежесіне, ерітіндінің құрылымына байланысты. Өнімдерде сусынның түрі көп болса, олардың қату температурасы төмен болады. Мысалы, кейбір жүзім өнімдерінің құрамындағы қант және тұзының температурасы -5 С болады. Төменгі температураны тұзды, аса қантын және маринаттардың өнімділігіне де қолданылады. Өнімнің тіні сусынына сусыны әртүрлі органикалық және минералдық заттарда, алдымен судың аз бөлігі ғана мұзға айналады. Қату үшін температура томендейді. Судың толық мұзға айналу процесі, яғни қатты заттың ұзындығындағы массасы эвтектика деп аталады. Эвтетикалық температура қату кезіндегі ең төменгі температура. Бірақ әртүрлі заттарда ол бірдей емес. Мысалы, ас тұзында – 21.2С , хлорлы кальциде -55 С . Эвтетикалық температура тіні сусынында азық түлік өнімінде -60 С шамасында.

Қату температурасы судың мұздауының шектеуші факторы болып табылады. Қату езінде өнімнің мешікті жылу сыимдылығы , жылу өткізгіштігі, температура өткізгіштігі, тығыздығы өзгереді. Тағамдық өнімдердің жылу сыиымдылығы қату процесінде төмендейді, себебі мұздатқыштың жылу сыиымдылығы, суытудың жылу сыиымдылығына қарағанда 2 есе аз.

№ 25 емтихан билеті

1. Тамақ өнімдерін суықпен сақтау. Өнімдерді суықпен сақтау кезіндегі қолданылатын көмекші қүралдар.

2. Сальниктер.

3. Тағамдық өнімдердегі жылуфизикалық қасиеттері мен өзгерістері.

1 Тоңазытылған өнімдерді -1...+1^оС, ал мұздатылған өнімдерді -18^оС-қа дейінгі температурада сақтау керек. Салқындату және мұздату процесстері тоңазытып сақтауға өнімдерді дайындау кезеңдері болып табылады. Сондықтан тоңазытылатын барлық өнімдер осы кезеңдерден өтеді.

Өнімдерді салқындату және мұздатудан өткізген жайдың ішінде немесе арнайы тоңазыту камераларында, тоңазытқышты қоймаларда сақтайды.

Сақтау ұзақтығына қарай: бірнеше айға созылатын ұзақ уақыт бойы сақтау, және бірнеше күнді қамтитын қысқа уақыт сақтау, кейде бірнеше сағатқа ғана созылатын сақтау сияқты сақтау тәсілдеріне бөледі. Осыған байланысты сақтаудың технологиялық режимдері әрқалай болып келеді. Мысалы, өнімді неғұрлым ұзақ сақтағанда температура да соғұрлым төмен болуы тиіс. Температураны белгілі бір шамадан төмендетуге болмвайды, өйткенә өнімнің қоректік сапасына кері әсер етуі мүмкін. Шекті сақтау мерзімінен асып кетсе, өнімнің дәмі мен түсі, иісі және сыртқы түрі өзгереді.

Мұздатылған өнімдерді әрі қарай сақтау тиімділігі оларды камерада /жайда/ орналастыру ретіне, ауамен желдету периодына, ауаның салыстырмалы ылғалдылығына, салқындату жүйесінің жұмысына, т.б. тікелей байланысты.

Кез-келген тез бұзылатын өнімдерді сақтау шарттары:

сақтауға түскен өнім сапасы. Тоң тек қана өнімді мұздатып, микроорганизмдердің көбеюіне жол бермейді. Дегенмен микроорганизмері көп, процесске дейін бұзыла басмтаған өнім сақтау кезщінде сапасы жоғары өнімдерге кері әсер етеді;

сақтау камерасының тазалығы. Сақтау орыны /камера, қойма, жай/ неғұрлым таза болса, соғұрлым оның ішінде микроорганизмдер аз болады, я,ни өнімдердің бұзылуына жол берілмейді. Сондықтау сақтау орындарын жиі-жиі тазалап, дезинфекциялап тұру керек;

ең маңызды шарт – сақтау орнында /камера, жай, қойма/ қажетті салқындату температурасының, салыстырмалы ылғалдылықтың, салқындату агенті - ауаның циркуляциялану жылдамдығының және желдету жиілігінің сақталуы.

Өнімдер арнайы сөрелерде, жылжымалы ілмектердің көмегімен, ауаның қозғалыс кедергісін төмендету үшін жайдың қабырғасынан алыстау сақталады.

2. Сальниктер. Бу, май т.б. сыртқа ағып кетпеуі үшін қозғалмалы бөлшектерді /білік, плунжер, шток/ нығыздауға арналған.

Крейцкпфасыз компрессорларда сальниктер тікқайырмалы біліктің картерге, ал крейцкопфалы компрессорларда – поршень штогін цилиндрден шығар тұстарын нығыздайды. Вакуумды жүйеде сальниктер ауаның сырттан қажетсіз сорылуының алдын алады.

Сальниктердің бірнеше түрлері бар: крейцкопфалы компрессорларда үйкеліске арналған сақиналы сальниктер қолданылады. Сақиналы сальниктер сильфонды және пружиналы, яғни сильфонсыз түрлерге бөлінеді. Сильфонсыз сальниктер біржақты, қосжақты болып бөлінеді.

Сильфонды сальниктер. Білігінің диаметрі 40 мм-ге дейінгі фреонды аз қуатты компрессорларда қолданылады. Сальниктің серпімді резеңке сақинасы компрессор білігіне нығыз кигізілген, ал болат сальник резеңке сальникке кигізіледі.

Біржақты серіппелі сальниктерде қуаты төмен компрессорларда қолданылады.

Қосжақты серіппелі /сильфонсыз/ сальниктер білігінің диаметрі 50 мм-ге дейінгі орташа қуатты компрессорларда қолданылады. Үйкелісу жұптары екеу – болат пен графит немесе болат пен шойын.

Қуаты жоғары компрессорларда бір ғана орталықтық серіппенің орнына перифериялы бірнеше серіппе орнатылады.

3. Еріту процессті әртүрлі орталарда және әртүрлі жылу көздерді қолдану арқылы болады. Тамақ өнеркәсібіндебірнеше еріту әдістерді қолданады, жылутасымалдағыштар ауа, булы орта, су және тұздықтар болып табылады. Ультрадыбыс, инфрақызыл сәулелері, жоғары электр ток және вакуум көмегімен еріту әдістерді қолданады.

Еріту әдістерді үш негізгі топтарға бөледі.

Бірінші тобы – бұл әдіс негізінде әртүрлі жылуфизикалық қасиеттерімен бірге жылуберу орталарды қолданады, сонда булыауа қоспасының, сұйықтықтың қаныққан су булардың конвективті қыздыруы болады.

Екінші тобы - әдістің негізі әртүрлі қызған энергияларды жылуға ол өңдеуге арналған өнімге өту жолымен жүзеге асырады. Бұл энергия түрлері электр өрістері және ультрадыбыс толқындары болып келеді.

Үшінші тобы – комбинерленген әдістері, конвективті және градиентсіз қыздыруларды бірге қолданады. Ауалы, микротолқынды, вакуумды, электроконтакты және тағы басқа қыздыруларды қолдануға болады.

Электр өріс көмегімен еріту процессі негізінде үш әдісті қолданады : микротолқындармен, диэлектр және электроконтакты қыздырулар.

Микротолқын ерітуінде электромагниттік өріс көмегімен өнімнің барлық бөліктеріне бір уақытта және түзу сызықты қыздыруды жүргізеді, онда жылутасу процессі болмайды.

Диэлекрлі және электроконтакты ерітулерінде жоғары тоқ көздері қолданады.

Практикада қолайлы еріту процессі комбинерленген әдіс болып табылады. Бұл процесс тез өтеді, бірақта 8-10 есе энергияны жұмсайды. Және де құрылысы жағынан қарапайым болып келеді.

Әртүрлі тағам өнімдерді еріту процессі арқылы өңдеу тәсілдері.

Жарты ет ушалардынегізінде ауалы орталарда ерітеді. 16-22 градус ортаның температурасы, ауаның қозғалу жылдамдығы 1-2 м/с , 12-16 сағат аралығында өтеді. Ауаның ылғалдығы 90-95% болады.

Еріту әдістерді үш негізгі топтарға бөледі.

Диэлекрлі және электроконтакты ерітулерінде жоғары тоқ көздері қолданады.

Әртүрлі тағам өнімдерді еріту процессі арқылы өңдеу тәсілдері.

Зерртеушілер еріген қалыптағы өнімдер сапасына еріту және мұздату процестерінің әсер етуі судың кристаллдануымен түсіндіреді. Мұздату жылдамдығы – ұлпадағы мұз кристаллдарының санына, мөлшерлеріне, біркелкі жайласуына әсер ететін негізгі фактор болып келеді. Ұлпалардың табиғи құылымы дұрыс сақталу дәрежесі кристаллдардың мөлшеріне байланысты. Сонымен қатар ұлпалар құрылымдық элементтерінің бұзылуына мұздату кезіндегі автолитикалық процестерінің тереңдігі де үлкен әсер етеді. Осыдан басқа сақтау кезінде мұз кристаллдарының үлкейуі, автолитикалық процестерінің әрі қарай тереңделуі, жасуша мембраналары мен ақуыз коллоидты жүйелерінің «тозуы» жүреді.

№ 26 емтихан билеті

1. Қосатылы тоңазытқыш машиналар.

2. Тамақ өнімдерін жылыту тәсілдері және олардың мінездемелері.

3. Тоңазытқыш машиналардың компрессорлары.

1 Қосатылы тоңазытқыш машиналар.

Қоссатылы немесе көпсатылы сығымдауда тоңазытқыш агент қайнау қысымынан конденсация қысымына дейін бірден сығылмайды, екі немесе одан да көп сатылардың арасынан өту барысында салқындап барып сығылады. Тоңазыту агентінің үрлеу қысымының сору қысымына қатынасы қарастырылып отырған циклдың әр сатысында конденсациялану қысымының қайнау қысымына қатынасынан төмен болады, осы қысымдардың арасында қарастырылып отырған цикл орындалады. Сондықтан қоссатылы, көпсатылы машиналдардың көлемдік және энергиялық шығындары төмен, компрессорларды пайдалану шартына сәйкес келеді.

Тамақ өнімдерін жылдам мұздату үшін қоссатылы машиналарды пайдаланады, мысалы балмұздақты мұздату үшін.

Бұл машиналар бір-бірінен бір сатыдан екіншісіне өткенде тоңазыту агентін аралық салқындату тәсілімен ажыратылады

Аралық салқындатылатын қоссатылы сығымдау нобайы бойынша тоңазытқыш машина былай жұмыс істейді: буландырғышта төмен қысымда Р₀₂, төмен температурада t₀₂ тоңазыту агенті қайнайды. Пайда болған бу I сатыда цилиндрдің компрессорына сорылады, пайда болған буды компрессор сорып алып а-в адиабатасында аралық қысым Р₀₁-ге дейін сығып, аралық сулы салқындатқышқа айдайды. Сулы салқындатқышта судың көмегімен в-с изобарасы бойынша с нүктесіне дейін салқындатылады, бұл диаграммада с нүктесімен сипатталған. Одан әрі аралық ыдысқа бағытталады. Осы аралық ыдыста тоңазытқыш агенттің жайлап буланып, Р₀₁ қысыммен с-d изобарасы бойынша қаныққанға дейін салқындайды (d нүктесі). Аралық ыдыстағы бірінші реттегіш вентиль арқылы буландырғыштағы пайда болған бу циклдың екінші сатысындағы II компрессордың цилиндріне сорылады. Мұнда d-e адиабатасы бойынша конденсациялану қысымы Р-ға дейін сығылып конденсаторға айдалады. Конденсаторда бірсатылы сығымдау кезіндегі сияқты, бу конденсацияланады да пайда болған конденсат қайта салқындатылады. Диаграммада бұл процестер e-f,f-dизобаралары бойынша жүреді. Одан әрі сұйық тоңазытқыш агент, бірінші реттегіш вентильге келіп түседі, бұл диаграммада g нүктесімен сипатталған. Осы жерде дроссельденіп g-h изоэнтальпиясы бойынша Р₀₁ қысымына дейін сығымдалады да, нәтижесінде пайда болған бумен бірге аралық ыдысқа келіп түседі. Аралық ыдыстан тоңазыту агентінің негізгі бөлігі буландырғыштарға бағытталады. Тоңазыту агенті буландырғышқа барар жолында II – реттегіш вентильде Р₀₁ қысымынан Р₀₂ қысымына дейін дроссельденеді. Реттегіш вентильдегі дроссельдену процесі жылу диаграммасында i–j изоэнтальпиясымен сипатталған.

5.2 сурет. Қоссатылы компрессорлық тоңазытқыш машинаның жылу диаграммадағы жұмыс процестері.

Буландырғыштағы қайнау процесі диаграммада j–a изобарасымен сипатталады. Буландырғышқа келген сұйық екінші рет дроссельденуге жіберілмейді. Тоңазыту агенті аралық ыдыстың әсерінен сақталып тұратын Р₀₁ қысымның әсерінен қайнайды. Буландырғышта тоңазытқыш агенттің қайнауы келесі буландырғышпен 4 салыстырғанда төмен температурада жүреді. Соңғы буландырғыштағы қайнау процесі жылу диаграммаларында h–d изобарасымен бейнеленген. Буландырғышта пайда болған тоңазыту агентінің буы аралық ыдысқа келіп түседі де, осы жердегі булармен араласып жоғарғы қысым цилиндріне сорылып бағытталады.

Аралық қысыммен жұмыс істейтін буландырғыш 5 қоссатылы машинаның қосалқы элементі болып саналады. Технологиялық шарттарға сәйкес t₀₁ температурада тоңазыту қажет болмаса соңғы буландырғыштың 5 қондырғыға қажеті жоқ.

Қарастырылып отырған нобайдағы тоңазытқыш машинаның аралық ыдысы сұйық бөлгіштің де қызметін қатар атқарады.

Нобай бойынша қоссатылы сығымдау кезінде аралық салқындау процесі толық орындалмайды, яғни циклдың 1–ші сатысындағы компрессорында I сығылған ауа тек сулы салқындатқыш арқылы ғана өтіп, 2 –ші циклдағы компрессорға II келеді. Компрессор тоңазытқыш агентті қыздырылған бу күйінде сорады, бұл жылу диаграммасында с нүктесімен сипатталған. II–ші сатыдағы компрессорда сығымдау процесі c-r адиабатасымен бейнеленген.

2 Өнімдерді жылыту. Жылыту тәсілдері және сипаттамалары. Пайдалану алдында өнімді терлеп кетпеуі үшін жылытады. Терлеп кеткен жағдайда қоршаған ортадағы ауа құрамындағы ылғал өнім құрамында конденсацияланып, микроорганизмдердің көбейуіне мүмкіндік жасалады. Мысалы, жұмыртқа, жемістер мен көкөністер, сүт, гастроном тауарлары, консервілер.

Жылытуды қажет етпейтін өнімдерге срымай, қаймақ, ірімшік, сыр, тұздалған балық т.б. жатады. Конденсацияланған ылғал бұл өнімдердің бұзылуына әсер етпейді. Жылыту кезінде өнімнің температурасын жайлап көтереді.

Өнімдерді жылытуды арнайы дефростер деп аталатын камерада жүргізеді. Дефростерде ауаның айналымы қарқынды түрде жүреді.

Камерадағы өнімдерді ауамен еркін тиісетіндей етіп жасайды. Жылыту кезінде өнімнің температурасын бірте-бірте жоғарылатады. Осыған сәйкес дефростердегі ауаның температурасын жоғарылатып, өнімнің температурасынан 2–3^оС жоғары болатындай етіп реттеп отырады. Камераға берілетін ауаның салыстырмалы ылғалдылығанда реттеп отырады. Өнім ылғалданып кетпеуі үшін ылғалдылықты 80 % деңгейінде ұстайды. Өнімнің кеуіп кетпеуі үшін ауаны қатты кептіре беруге болмайды.

Өнімді жылытудың қалыпты температурасы, сырттан берілетін ауаның температурасымен ылғалдылығына тәуелді. Егер ауа өте ылғал болса, жылытылатын өнімнің соңғы температурасы ауаның температурасынан 2 – 3^оС қа төмен болуы керек, егер ауаның құрғақтығы жеткілікті болса (40 – 45 % салыстырмалы ылғалдылықта болса), онда температыра айырмашылығы 4 – 5^оС болуы қажет.

Өнімді жылыту 30 – 40 сағат жүруі қажет.

3 Компрессор тоңазытқыш машиналарда буландырғыштан тоңазыту агентінің буын соруға, сығымдауға және конденсаторға айдауға арналған. Компрессорлар жұмыс принципі бойынша поршеньдік, турбиналық және ротациялық түрлерге бөлінеді. Бұл компрессорлардың ішінде кең қолданылатын түрі поршеньдік құрылымдысы.

Поршеньдік компрессорды сығымдалатын тоңазыту агентінің мөлшеріне, цилиндрлердің саны мен орналасу ретіне, цилиндрлерде будың қозғалу бағытына, поршеньнің жұмысшы жақтарының санына, иірмойын-шатунь жүйесіне, цилиндрлердің мен картердің құрылымдық орындалуына, қозғалтқыш құрылғының типі сияқты белгілеріне байланысты бір-бірінен ажыратады.

Сығымдалатын тоңазыту агентіне байланысты компрессорлардың амиакты, фреонды т.б. түрлері бар.

Тоң өндіру өнімділігіне байланысты компрессорлар мынадай түрлерге бөлінеді: аз өнімділікті: 14 000 Вт /12 000 ккал/сағ/; орташа – 14 000 – 105 000 Вт /12 000-90 000 ккал/сағ/; жоғары өнімділікті – 105 000 Вт-тан /90 000 ккал/сағ/ жоғары.

Сығымдау сатыларының санына байланысты компрессорлар бірсатылы, қоссатылы және үшсатылы түрлерге бөлінеді.

Цилиндрлерінің санына байланысты компрессорлардың қос-, төрт-, алты- және сегізцилиндрлі түрлері белгілі.

Цилиндрлерінің орналасу ретіне байланысты компрессорлар көлденең, тік, У-тәрізді және УУ-тәрізді /желпуіш тәрізді/ түрлерге бөлінеді.

Цилиндрде тоңазытқыш агент буының қозғалу бағытына байланысты компрессорлар буды тек бір бағытта қозғалтатын тірағынды /прямоточные/, буды ілгері-кейін қозғалтатын қарсы ағынды түрлерге ажыратылады.

Поршеньнің жұмысшы жақтарының санына байланысты компрессорларды мынадай түрлерге бөледі: поршеньдегі жұмыс істейтін жақтардың санына қатысты қарапайым, немесе біржақты жұмыс істейтін және поршенінің екі жағы да жұмыс істейтін қосарлы.

Цилиндрлері мен картерінің құрылымдық орындалу ерекшеліктеріне байланысты компрессорлар ажыратылатын, ажыратылмайтын блок-картерлік түрлерге бөлінеді. Ажыратылатын компрессорда цилиндрлер блогі мен картер бірге жасалынбаған, бөлек тораптар болып келеді, ал блок-картерлік компрессорларда бұл тораптар бірге, құю тәсілімен жасалады.

Картерді нығыздау құрылымына байланысты сальникті ашық, сальниксіз және жартылай нығыздалған, толық нығыздалған компрессорларға ажыратады.

Тоңазыту агенті түріне байланысты алғашқы әріппен таңбаланады: аммиакты – А, фреонды – Ф.

№ 27 емтихан билеті

1. Тамақ өнеркәсібі мекемелеріндегі суытқыш қоймалар және олардың ерекшеліктері

2. Тамақ өнімдерін еріту тәсілдері және олардың мінездемелері.

3. Азеотропты қосылыстар, фреон-502.

1 Суытқыш қоймалар

Суытқыш қоймалар-бұл өзінің белгілі бір көлемі бар,ортасы бөлінген әр түрлі көмекші бөлмелер орналасқан суыту камерасы орнатылған ғимарат болып табылады.Қоймалар өнімді қабылдау және жіберу үшін қажет темір жол рампаларымен немесе автомобиль жолымен қамтамасыз етіледі.Барлық суыту камераларында арнайы жылу изоляциялы есіктер мен тамбур және ауалы жылу ұстағыштары бар.

Температура режиміне байланысты бірнеше түрге бөлінеді:

1.t-сы орташа суыту қоймалары 10С-0С

2.t-сы төмен суыту қоймалары +0С- -10С

3.t-сы төмен мұздату камералары -10С- -30С

Жасалуы бойынша 2 түрге бөлінеді

1.бөлшектеліп жиналатын

2.көлеміне байланысты (индивидуалды размерлі)

Суытқыш қоймаларда әр түрлі полуфабрикаттарды,ет, балық ,сүт өнімдерін сақтауғаа арналған.кейбір суытқыш қоймалар өнімдерді мұздатуға немесе белгілі бір уақыт аралығында сақтауға арналған.

2 Өнімдерді еріту.

Қазіргі кезде тамақ өнімдерін ерітудің бірнеше әдістері белгілі. Жылутасымалдағыш немесе жылу көзі болып ауа, булы ауалы орта, сұйық (cу, рассол), жоғары тербелісті электр тоғы, инфрақызыл сәуле және ультрадыбыс табылады.

Еттен жасалтын және ет өнімдерін ерітудің өнеркәсіпте ауамен және буауалы ортада еріту тәсілдері қолданыс тапқан. Ет өнімдерін ерітудің ең тиімді тәсілдерінің бірі - ауалық душпен еріту.

Бұл тәсілді қолдану процестің қарқындылығына байланысты еттің табиғи түрі жақсы сақталады, еттің бетіндегі микробтардың көбеюі айтарлықтай азайып шыдамдылығы артады; кебу қабығы тез пайда болуы, еттің артық суланып кетуін қамтамасыз етеді; бұлшық ет ішіндегі ылғалдың мықты байланыста болуы етті кескен кезде сөлдің /сок/ аз бөлінуіне жағдай жасайды.

Ауаның көмегімен өнімдердің барлық дерлік түрлерін ерітеді. Ерітуді іске асыратын камераларды кондиционер немесе калорифермен және ауалық каналдар жүйесімен іске асырады. Ыдыстағы өнімдерді штабельдерге шахматты түрде орналастырып, қатарлардың арасына білеулер қойылады. Қапталмаған өнімдерді іліну жолдарына немесе стеллаждарға орналастырады. Айналымдағы ауаның жылдамдығын бірте–бірте көбейтіп, еріп жатқан өнімнің температурасынан тұрақты түрде 5 – 6^оС жоғары температурада ұстайды. Процесс өнімнің температурасы нольге жеткенге дейін жалғасады. Судың көмегімен балықты, қатырылған жұмыртқаны, кейде ұрылған тауық етін егер бұл өнімдер қайта өңдеуге немесе аспаздық өңдеуге жіберілетін болса. Ерітілетін өнімді суға батырады немесе суарады /орошение/. Суару, суға батырумен салыстырғанда жақсы нәтиже береді.

Сумен ерітудің артықшылығы процестің жүру уақыты азайып, ылғалдың булануы әсерінен массаның жоғалуы болмайды. Бірақ бұлшық ет сөлі /сок/ аз мөлшерде болсада жоғалады.

Өнімдерді ваккуммен еріту әдісі белгілі. Ерітілетін өнімді ваккумдық контейнерге орналастырады. Контейнердің ішінде суы бар ыдыс орналастырылған. Ваккумдық жағдайда су тез буланып, өнімнің салқын бетінде конденсацияланады. Осы кезде бу конденсациялық жылуын өнімге беріп оны ерітеді. Бұл беттік еріту тәсіліне жатады, яғни еріту энергиясы өнімнің беті арқылы беріледі. Жоғарыда аталған тәсілдер ауаны немесе суды пайдалану арқылы еріту ерітудің осы тобына жатады.

Электр тоғын инфрақызыл сәулелерді, ультрадыбысты пайдаланып еріту улкен теориялық және практикалық қызығушылықтар туғызуда. Басқа еріту әдістерінен олардың айырмашылығы, жылу энергиясы өнімнің ішінен бөлінеді. Өнімнің іштен қызуы пайда болады.

3Соңғы жылдары тоңазыту агенті ретінде құрамы әртүрлі екі құрамдастардан тұратын қоспалар қолданылуда. Қасиеттері бойынша бұл қоспалар өз құрамдастарынан өзгеше болып келеді. Фреон–22 тоңазыту агентіне фреоен-12 (массасы бойынша 10–15 %) қосқанда бұдан негізінен фреон–22 тоңазыту агентінің қаиеттерін қайталайтын және техникалық майларды айтарлықтай көп мөлшерде ерітіп жіберетін қоспа алынады. Азеотропты қоспалар өз құрамдастарымен салыстырғанда өте төмен температурада қайнайды. Фреон–12, фреон–152 тоңазыту агенттерінің қайнау температуралары: –29,8^оС, – 25,0⁰С құрағанда массасы бойынша 74,2 %-ы фреон–12, ал 25,8 %-ы фреон–152 (C₂H₄F₂) тоңазыту агенттерінің қоспасының қайнау температурасы –33,5 ⁰С құрайды.

Массасы бойынша 48,8%-ы фреон–22, ал 51,2%-ы фреон–115 (C₂F₅CL) азеотропты қоспасы былай таңбаланады: фреон–502.

Фреон–502 тоңазыту агентінің сипаттамасы:

жарылыс қаупі жоқ;
денсаулыққа зиянсыз;
улылығы /токсичность/ жағынан фреонмен–12 агентімен бірдей;
термодинамикалық, физикалық қассиеттері жоғары;
орташа қайнау температурасы –45,6 ⁰С;
қайнау температурасы жоғары;
төмен температурада жұмыс істейтін поршеньді машиналар үшін пайдалану өте тиімді саналады.

№ 28 емтихан билеті

1. Абсорциялық және буэжекторлық суыту машиналары

2. Мұздату тәсілдері және құралдары.

3 Ауамен тоңазыту.

1 Абсорбциялық тоңазыту машиналарында екі жұмысшы орта циркуляцияға түседі: тоңазыту агенті және абсорбент – сіңіргіш. Сіңіргіш зат тоңазыту агентін ерітіп байланысады.

Сіңіргіштер сұйық және қатты дене түрінде болып келеді. Қатты дене түріндегі сіңіргішті машинада тоңазыту агенті абсорбцияланбайды, адсорбцияланады.

Адсорбциялану бойынша қатты дене тоңазыту агентін еріте алмайды, тек бойына сіңіреді. Адсорбциялық сіңіргіштер тоңазытқыштарда өте сирек қолданылады.

Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді.

Үздіксіз принципті машиналарды насосты және насоссыз /диффузиялық/ түрлерге ажыратады.

Үздіксіз принципті абсорбциялық машиналар тек сұйық сіңіргіштермен жұмыс істейді: абсорбент – су, тоңазыту агенті – аммиак.

2 Тоңазыту ортасына байланысты – ауамен, салқын сумен, немесе тұзды сумен, еру үстіндегі мұзбен немесе қармен тоңазыту. Ең жиі қолданылатын тәсіл – ауамен тоңазыту. Дегенмен ауамен салқындату кезінде сұйықтармен салыстырғанда процесс бәсеңдеу жүреді. Ауа құрамында су жеткіліксіз болатындықтан, өнім буланып, массасы азаяды. Ауамен салқындатудың артықшылығы – ауада иіс жоқ, өнім құрамында химиялық реакция жүрмейді, дегенмен оттектің әсерінен құрамдас майларға қышқылдандыруы мүмкін.

Ауамен тоңазыту процесінің қарқыны арттыру тәсілдері белгілі: тоңазыту жылдамдығын, ауа мен тоңазыталатын өнім арасындағы температуралық айырманы арттырады. Ауамен тоңазытылатын тағамдарға – ет, сүт, құс еті, жұмыртқа, түбірлі жемістер мен көкөністер, жидектер, кондитерлік өнімдер, кулинария өнімдері жатады.

Тұзды сумен тоңазыту кезінде өнімді оған батырып қояды, немесе тұзды суды себелейді. Кей жағдайда өнімді ылғалөткізгіш қабықшамен орайды. Мұндай тоңазыту тәсілін тоңазыту агентімен жанаспайтын тоңазыту деп атайды. Егер қабықшасы болмаса, тоңазыту агентімен тікелей жанасатын тәсілге жатады.

Жаңа сойылған малдың булы етін бір стадиялы және екі стадиялы тәсілдермен арнайы жабдықталған камералар мен туннельдерде тоңазытады.

Бір стадиялы тәсіл бойынша еттің температурасы +4^оС-қа дейін төмендетіледі. Қоссатылы тәсіл бойынша алғашқы сатыда тоңазыту камерасында +10-20^оС-қа дейін, сосын қабырғалары -1^оС-қа жеткенше тоңазытылады. Екінші сатыда сақтау камерасында -1-1,5^оС температурада ауаның өте төмен циркуляциясында ұзақ уақыт сақтауға қояды. Сақтау камерасында тұшаның бүкіл көлемінде температура +4^оС салқындықты ұстап тұрады.

Мұздату құралдары. Ет тұшасын камераларда ілмелі жолдарға /рельс пен арбаша/ іліп қойып салқындатады. Камерада ауа циркуляцияға түсіп, жасанды тоңазытады. Ілектер бір, қос қабатты сөрелерден тұрады. Ілмелі жолдардың әрқайсысына біртекті тұшалар ілінеді. Ауамен мұздату уақыты 24-72 сағатқа созылғанды сиыр тұшасы 1,08-1,4 есеге дейін массасын жоғалтады. Сондықтан ет өнімдерін неғұрлым жылдам мұзздатса, соғұрлым массасын азырақ жоғалтады. Жылдам тоңазыту тәсілінің артықшылықтары – еттің санитарлық сапасы артады: неғұрлым жылдам мұздатылса, соғұрлым микроорганизмдер өміршеңдігін жоғалтып, көбейе алмайды; еттің табиғи түсі сақталапды, өндірістік ауданды пайдалану тиімділігі артады.

Ет тұшаларын конвейрде мұздатқанда процесстің қарқыны ауаның жылдамдығын жоғарылатып, температурасын төмендетеді: бастапқыда -5^оС-қа дейін. Бұл тәсіл сатылы тоңазытуға жатады: бастапқыда процесс қарқыны жоғары, келесі кезеңде ауаның температруасын сәл жоғарылату және жылдамдығын төмендету есебінен жылуды әкету қарқыны төмендейді. Әрі қарай еттің температурасы тұшаның бүкіл көлемі бойынша бірқалыпты болады.

3 Ең жиі қолданылатын тәсіл – ауамен тоңазыту. Дегенмен ауамен салқындату кезінде сұйықтармен салыстырғанда процесс бәсеңдеу жүреді. Ауа құрамында су жеткіліксіз болатындықтан, өнім буланып, массасы азаяды. Ауамен салқындатудың артықшылығы – ауада иіс жоқ, өнім құрамында химиялық реакция жүрмейді, дегенмен оттектің әсерінен құрамдас майларға қышқылдандыруы мүмкін.

№ 29 емтихан билеті

1. Суыту агенті ретінде қолданылатын заттарға қойылатын жалпы талаптар.

2. Бұрандамалы, ротациялары ортадан тепкіш сығымдағыштарының құрылысы және жұмыс істеу принциптері.

3. Буландырғыштағы термодинамикалық процесстер.

1 Қоғамдық тамақтандыру , сауда-саттық мекемелерінде қолданылатын тоңазытқыш машиналардың тоңазыту агенті ретінде фреон –12 кең колданыс тапқан. Соңғы жылдары фреон–22 агенті жиі колданылуда.

Тоңазытқыш агенттерге көрсетілген талаптармен қатар мынадай қосымша талаптар қойылады:

тез тұтанбауы, жарылыс қаупі жоқ болуы;
химиялықәсергетегеуріндіболуы;
майлар мен металдарменәсерлеспеуі;
суды ерітутиімділігіжоғарыболуы;
бағасытөменболуы.

2 Компрессор тоңазытқыш машиналарда буландырғыштан тоңазыту агентінің буын соруға, сығымдауға және конденсаторға айдауға арналған. Компрессорлар жұмыс принципі бойынша поршеньдік, турбиналық және ротациялық түрлерге бөлінеді. Бұл компрессорлардың ішінде кең қолданылатын түрі поршеньдік құрылымдысы.

Ротационды компрессорлар. Ротационды компрессордың поршенді компрессордан айырмашылығы- ол кривошипті шатунді механизмнің және ілгерілемелі қайтпалы қозғалатын поршеннің болмауы.Сондықтан да ротационды компрессорлар тепе теңдікті жақсы ұстайды қозғалатын бөлшектері аз сорғыш және иілгіш клапандарының кейбір конструкцияларда мүлде болмайды.Ротационды компрессорларды 2 топқа бөлуге болады

-айналмалы роторы бар компрессорлар

-қозғалмалы роторы бар компрессорлар

3 буландырғыштар .Тағамдардаң тоңазытқышта салқындатылуы тоңазытқыш заттың буландырғышта булану негізінді жүреді. Булану кезінде тоңазытылатын зат суытылатын ортадан жылу алу есебінен буланады, салқындатылу процесі жүреді. Бұл процестерге карно циклын жатқызамыз: Карноның кері айнлмасы .Температура көздері тұрақты болған жағдайда тоңазытқыш айналмалардың ішіндегі жұмыс ең аз жұмсалатын айналма осы карноның кері айналмасы. Сондықтан карноның кері айналмасы эталон ретінде қолданылады. Ол өзара қайтымды 2 изотермиялық 2 адиабаталық процестерден тұрады. Бұл процесте тоңазытқыш затқа сырттан жұмыс келтіріледі. Процесс қоршаған ортамен жылу алмаспай өтетін болғандықтан тоңазытқыш заттың температурасы жоғарылайды.

2.1Сурет.Термодинамикалық кері цикл , р – диаграммасы.

№ 30 емтихан билеті

1. Көмекші аппараттар

2. Суыту агрегаты туралы түсінік.

3. Абсорбциялық - диффузионды суыту машиналары.

1 Фроенды тоңазытқыш машиналарда қосымша аппаратураға сүзгілер, фреонқұрғатқылар, жылуалмастырғыштар мен ресиверлер жатады.

Майбөлгіштер. Аммиак майлау материалдарын еріте алмайды, сондықтан аммиакты машиналардың құрамына майбөлгіштер енгізілген. Майбөлгіш аппараттарды айдау торабына, компрессор мен конденсатордың арасына орнатады.

Құырылымдық күрделілігіне байланысты мұндай майбөлгіштердің қолданымы шектеулі. Сумен жұмыс істейтін иірқұбырлармен және фарфор сақиналардың қайтару қабатымен қамтамасыз етілген майбөлгіштердің жұмысы біршама жетілдірілген Аммиактың ыстық буы мен май иірқұбырға түскенде оның беттерімен жанасып, салқындайды. Май тамшылап төмен бағытталады, ал салқындаған бу жоғары көтеріліп, фарфор сақиналар арқылы өткенде май тамшыларының қалған бөлігінен ажырайды да, жоғарыдағы шығару түтігіне беттейді.

Фреон-12 тоңазыту агентімен жұмыс істейтін машиналарда майбөлгіш аппараттар қажет емес, конденсациялану қысымында май фреон-12 агентінде еріп, бірге циркуляцияланады.

Сүзгілер. Тоңазытқыш машинаның монтаждау жұмыстарынан кейін қалып ккеткен таттар мен құм сияқты механикалық кірлерді тұтып қалуға арналған.

Сүзгілерді булы немесе сұйықты желілерге орнатады. Булы желіге орнатылған сүзгілерді бу сүзгісі, ал сұйықты желілер үшін сұйықтық сүзгілер орнатылады. Булы сүзгілерді компрессорға дейін, ал сұйықтық сүзгілерді ресивердің шығу түтігіне, реттегіш вентильге дейін орнатады.

Сүзгінің материалы аммиакты машиналарда болат сымдардан тоқылған тордан, фреонды машиналарда мыс немесе латунь сымдарынан тоқылған тордан, асбест матасынан, сукнодан, фетрлік материалдан жасалады.

Ф реонға арналған құрғатқыштар. Су фреонмен араласқанда ерімейді. Жүйеге енген кезде су төменгі температура әсерінен мұзға айналып, жүйенің жұмысына кері әсер етеді, әсіресе реттегіш вентильдер мен капиллярлық түтіктерде мұз тығыны пайда болады.

Ылғалды жұтып, аластау үшін барлық фреондық машиналар арнайы құрғатқыштармен жабдықталады. Көбіне құрғатқыштарды сүзгімен біріктіріп, тұтас аппарат түрінде сүзгілік құрғатқыш жасайды. Мұндай аппараттарда сорбент ретінде силикагель, яғни аморфты кремнезем қолданылады. Бұл шыны тәрізді қатты, микроскопты қуыстары бар, ылғал жұту қабілеті жоғары зат.

Сұйықбөлгіштер. Ірі ауқымды тоңазыту қондырғыларында қолданылатын компрессорларда құрғақ жүрісті қамтамасыз етуге арналған. Құрылымы мен жұмыс істеу принципі бойынша майбөлгіштерге ұқсайды.

Шағын фреонды машиналарда сұйықбөлгіштер орнатылмайды.

Ауабөлгіштер. Тоңазыту жүйесіне ауа еніп кеткенде қалыпты жұмысы бұзылады: тоңазыту өнімділігі төмендейді, жылу беру аппараттарының жұмысқа тиімділігі төмендейді, машина тетіктерін реттеу қиындап, энергия шығыны жоғарылайды. Сондықтан жүйеде ауа болмауы тиіс.

Фреонды машиналарда ауаны сыртқы ортаға желдеткішпен сорып шығарады, ал аммиакты машиналарда арнайы шыны ыдысқа бағыттау үшін кранға резеңке құбырдың бір ұшын жалғап, екінші ұшын ыдысқа, су деңгейінен төмен түсіріп енгізеді. Нәтижесінде аммиак суда ерітіледі, ал ауа жоғары бағытталады.

Ресиверлер. Болат цилиндрден жасалған ыдыс. Сұйық тоңазытқыш агенттің сығымдалып сақталатын сиымдылығы болып табылады. Тұрқысына тоңазыту жүйесінің құбырларына, вентильдерге жалғауға арналған түтіктерді дәнекерлеп орнатады. Үлкен машиналарға арналған ресиверлерге сақтандырғыш клапан, деңгейлік көрсеткі мен майжинақ орнатылады.

Қолданылымына қарай ресиверлерді сызықтық, дренажды және циркуляциялық түрлерге бөледі.

Сызықтық ресиверлер тоңазытқыш машинаның буландыру жүйесін бірқалыпты қоректендіру үшін тоңазыту агентінің қорын жасауға арналған.

Дренажды және циркуляциялық ресиверлер жоғары қуатты қондырғыларда қолданылады. Оларды машинаның қысымы төмен жағына орнатады.

2 Суыту агрегаттары.

Агрегаттау тәслі және тұрлері.

Суытқыш машинаның бір бөлек элементін көп жағдайда бір жобаға құрастырып қосады, ол суытқыш циклының немесе барлық циклдің функцияларын анықтауда іске асырылады. Осындай бөлек құрастырылған конструкциялық суытқыш машинасын агрегат деп атайды. Агрегаттау машинасынын шағындалған құбыр желісінің аз ұзындығын қосу және қызмет көрсету жағдайын қамтамасыз етеді. Машинаны құрастырған жерде монтаждық жұмысының көлемі төмендейді, сол себепті қиын және жауапты операцияларды заводтарда орындайды. Сол кезде агрегатты тұншықтырады, ауаның жоғалуын және суытқыш агрегатын маймен толуын қадағалайды.

Бөлек элементтерді машинаға агрегаты әртүрлі байланыстарда құрастырады. Соған байланысты агрегаттың көптеген түрлерін шығарады.

Компрессорлы агрегат: Компрессорден және қозғалтқыштан құрастырылған, жалпы қатты рамада монтаждайды. Бұл агрегатты негізінен суыту құрылғысында тасмалдау үшін қолданады, мысалы; вогондардан және поездъдарда механикалық суытатын, суытқыш астауы бар автокөліктердін және басқа да заттардан, машина және қозғалатың іргітастардың қаттылығың қамтамасыз ету қиынға түседі.

Компрессорлы конденсаторлы агрегат: оның құрамына; арматура, электрқозғалтқыш, конженсатор, қосымша апараттың маңызды бөлігі және автоматты құрал, сонымен қатар бақылап мөлшерлегіш құралы машинасы кіреді.

Компрессорлы конденсаторлы агрегаттары суыту өнімдерін аз жәен орташа қабылдайды.

Аппаратты агрегат: әртүрлі құрылғыларды қосатын және суыту машинасының құралынан тұрады.

Комплексті суытқыш агрегаты: машинаның барлық элементтерін қамтиды, ол суытқыш машинасындағы циклдің толық жүзеге асуына қажет. Агрегат; компрессордан, конденсатордан, буландырғыштан, қосымша аппараттардан және автоматты құралдарды бір құбыр желісіне біріктіру желісінен тұрады, Негізгі бұл агрегаты тұрмыстық тоңазытқышта, шағын конденсаторларда, таза суды суыту автоматтарында қолданылады.

3 Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналарыҚоғамдық тамақтандыру, сауда мекемелерінде, тұрмыста осы машиналарды тоңазытқыш шкафтар мен сөрелерді салқындату мақсатында пайдаланады.

Абсорбер иірқұбырында абсорция процесі жүргенде жылу бөлінеді.

№ 31 емтихан билеті

1.Тоңазытқыш техника және технологияның даму тарихы. Жасанды жолмен салқындатуды адамдар ерте заманнан пайдалана бастаған. Салқындату тамақ өнімдерін сақтауға тікелей қатысты болды. Салқандату көзі ретінде алғашқыда қар, мұз пайдаланылды. Мысалы, терең қазылған шұңқырға мұз салып, өнімді салқындату, салқын суға салып салқындату т.с.с. 11 ғасырдан бастап тоңазытқыш агенті ретінде тұз қосылған суды қатыру жолымен тұзды мұз пайдаланылды. 1834 жылы Лондонда тоңазытқыш құрылғысы Джекоба Перкинстің жобасы бойынша құрастырылды. Салқындату агенті ретінде этил эфирі пайдаланылатындықтан бұл құрылғы кеңінен қолданылмады. 1871 жылы француз Шарль Телье метил эфирімен жұмыс істейтін құрылғы ойлап тапты. 1872 жылы ағылшын Бойль амиакты тоңазытқышты ұсынды. Х1Х ғасырдың ортасында абсорбциялық тоңазытқыш пайда болды. 1880 жылдары Карл Линде амиакпен жұмыс істейтін өндірістік тоңазытқыш құрасытрып шықты. Мұндай машиналар етті тоңазытып, Австралиядан еуропа елдеріне рефрижератльді кемелермен тасымалдап жеткізу үшін қолданылды. Осыдан бастап сыра, кондитер өндірістері мен сүт өнімдерін қайта өңдеу салаларында тоңазытқыштар енгізіле бастады. Жасанды салқындату өндірістің басқа да салаларына енгізілді: химия, металлургия, тау-кен, тоқыма, құрылыс материалдары, мұнайды қайта өңдеу, медицина салаларында, тұрмыста т.б.

2.Суытқыш қоймалардың қызметі мен типтері.

1.t-сы орташа суыту қоймалары 10С-0С
2.t-сы төмен суыту қоймалары +0С- -10С
3.t-сы төмен мұздату камералары -10С- -30С
Жасалуы бойынша 2 түрге бөлінеді
1.бөлшектеліп жиналатын
2.көлеміне байланысты (индивидуалды размерлі)
Суытқыш қоймаларда әр түрлі полуфабрикаттарды,ет, балық ,сүт өнімдерін сақтауғаа арналған.кейбір суытқыш қоймалар өнімдерді мұздатуға немесе белгілі бір уақыт аралығында сақтауға арналған.

3.Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу.

Салқынмен консервілеу әдісі өнімнің температурасын түсіріп микроорганизмдердің өмір сүруі мен клетка ферменттерінің белсенділігін төмендетіп, өнімде жүретін реакцияларды (ер анатолизі, жемістердің пісіп жетілуі мен демалуы), микроорганизмдердің өмірсүруіне қолайлы жағдай туғызатын реакциялар.Температураға және тоңазытып өңдеудің сипатына байланысты тамақ өнімдерін: тоңазытылған температурасы 0о тан 4о С дейін; мұздатылған -6о С төмен температурадағы өнімдер; дефростирленрен /дефростированные/ мұздан ерумен мұздату температураларының арасындағы температура. Өнімді тоңазытқанда ең негізгі әсер ететін фактор төмен температура болып табылады; сонымен қатар өнімді мұздатқанда судың қатты күйге өтуі - клеткалардың сусыздануы әсер етеді. Дегенмен су микроорганизмдердің дамуының маңызды факторларының бірі болсада, мұздату кезінде ол толығымен қатпайды. Судың өнім құрамындағы бөлігі қатты заттармен тығыз байланыста болғандықтан, ол өте төмен температураларда қатпайды. Микроорганизмдердің суыққа төзімділігі әр түрлі болып келеді. Кейбір микроорганизмдер төмен температураға шыдамды келеді. Сондықтан тоңазыту технологиялық жабдықтарының тиімді режимін тағамның түріне қарап тағайындау қажет.

№ 32 емтихан билеті

Суыту агентін сығу тәсілі бойынша сығымдағыштардың қызметі мен классификациясы
Тоңазытқыш машиналардың жылуалмастырғыш аппараттары
2. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

1Сығымдалатын тоңазыту агентіне байланысты компрессорлардың амиакты, фреонды т.б. түрлері бар. Тоң өндіру өнімділігіне байланысты компрессорлар мынадай түрлерге бөлінеді: аз өнімділікті: 14 000 Вт /12 000 ккал/сағ/; орташа – 14 000 – 105 000 Вт /12 000-90 000 ккал/сағ/; жоғары өнімділікті – 105 000 Вт-тан /90 000 ккал/сағ/ жоғары.

Сығымдау сатыларының санына байланысты компрессорлар бірсатылы, қоссатылы және үшсатылы түрлерге бөлінеді. Цилиндрлерінің санына байланысты компрессорлардың қос-, төрт-, алты- және сегізцилиндрлі түрлері белгілі. Цилиндрлерінің орналасу ретіне байланысты компрессорлар көлденең, тік, У-тәрізді және УУ-тәрізді /желпуіш тәрізді/ түрлерге бөлінеді. Цилиндрде тоңазытқыш агент буының қозғалу бағытына байланысты компрессорлар буды тек бір бағытта қозғалтатын тірағынды /прямоточные/, буды ілгері-кейін қозғалтатын қарсы ағынды түрлерге ажыратылады. Поршеньнің жұмысшы жақтарының санына байланысты компрессорларды мынадай түрлерге бөледі: поршеньдегі жұмыс істейтін жақтардың санына қатысты қарапайым, немесе біржақты жұмыс істейтін және поршенінің екі жағы да жұмыс істейтін қосарлы.

Тоңазытқыш машиналардың жылуалмастырғыш аппараттары

Бір ортадан екінші ортаға жылу беруге арналған аппараттар жылуалмастырғыш деп аталады. Тоңазытқыш қондырғыларда жылуалмастырғыш аппараттардың мынадай түрлері кездеседі: конденсаторлар, буландырғыштар, жылуалмастырғыш аппараттар, айналымдағы суды салқындатуға арналған салқындатқыш батареялар, ауаға арналған салқындатқыштар, қайта суыту аппараттары. Конденсаторлар. Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Qк /Вт/.Конденсатор өзіне қабылдаған жылуды арнайы берілетін салқын сумен немесе қоршаған ортадағы ауамен салқындатады. Осындай атқаратын функцияларына байланысты конденсаторларды сумен және ауамен салқындататын түрлерге ажыратады. Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:1)салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы; 2)жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы; 3)жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

2. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

Булы машиналар ауамен тоңазыту машиналары сияқты жылуды салқын ортадан жылы ортаға энергия жұмсап, ауыстыру принципі бойынша жұмыс істейді. Булы тоңазытқыш машиналар салқындатылатын ортадан жылуды жұмысшы дененің қыздырылуы есебінен емес, қайнатылуы нәтижесінде қабылдайды. Жұмысшы дене конденсацияланғанда жылу сытрқа бөлініп шығады. Компрессор буландырғыштағы тоңазыту агентінің буын сорып алып, қайнау қысымынан р0 конденсация қысымына р дейін 1’ – 2’ адиабатасы бойынша сығымдайды да, конденсаторға айдайды. Конденсаторда тоңазытқыш агенттің энегиясы ауаның немесе судың көмегімен әкетіліп, сығымдалған будың температурасымен Т қысымы р тұрақты жағдайда конденсацияланады (изотерма 2’ – 3’ ). Сұйық тоңазытқыш агент реттегіш вентильдің көмегімен конденсатордан буландырғышқа бағытталады. Реттегіш вентильден өтіп жатқан тоңазытқыш агент конденсация қысымынан р қайнау қысымына дейін дроссельденеді және температурасы Т дан Т0 төмендейді. Дросселдену процесі тұрақты энтальпияда жүреді деп қабылданады. Сондықтан реттегіш вентильдегі процесс қарастырылып отырған диаграммада 3’ – 4’ сызықтарымен бейнеленген, бұл сызық изоэнтальпаны көрсетеді. Буландырғыштағы тоңазытқыш агент тұрақты температурамен Т0 қысымда р0 қайнайды ( 4’ – 1’ процесс).Тоңазытқыш агенттің буының компрессормен сорылуы диаграммада 1’ нүктесімен сипатталған.

3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. T диаграммадағы жұмыс циклы.

№ 33 емтихан билеті

1. Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы

2. Абсорбциялық суыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

3. Көкөніс және жемістерді суыту.

1 Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

2. Абсорбциялық суыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

Абсорбциялық тоңазыту машиналарында екі жұмысшы орта циркуляцияға түседі: тоңазыту агенті және абсорбент – сіңіргіш. Сіңіргіш зат тоңазыту агентін ерітіп байланысады. Сіңіргіштер сұйық және қатты дене түрінде болып келеді. Қатты дене түріндегі сіңіргішті машинада тоңазыту агенті абсорбцияланбайды, адсорбцияланады. Адсорбциялану бойынша қатты дене тоңазыту агентін еріте алмайды, тек бойына сіңіреді. Адсорбциялық сіңіргіштер тоңазытқыштарда өте сирек қолданылады. Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді. Үздіксіз принципті машиналарды насосты және насоссыз /диффузиялық/ түрлерге ажыратады. Абсорбциялық тоңазытқыштарды іске қосу үшін бу мен газды, электр энергиясын пайдаланады. Бу үшін жоғары қысым қажет емес, пайдаланылған бу жарайды. Сондықтан абсорбциялық машиналар әсіресе пайдаланылған жылу мөлшері жеткілікті мекемелер үшін тиімді.Абсорбциялық машиналарда тоңазыту агенті аммиак, сіңіргіш /абсорбент/ су, т.б. сұйықтарды пайдаланады. Мысалы, ауа кондиционері абсорбциялық машинаға жатады, сіңіргіш - бромды литий ерітіндісі, тоңазыту агенті – су.

3 Көкөніс және жемістерді суыту

Алдын ала суыту станционарлы және қозғалмалы болады. Станционарлы бөлімі бір қабатты ғимарат, көптеген суыту камерасымен сиымдылығы 10 – 20 т болады. Бұл камераларда суыту өткізіледі. Оларға жемістер мен көкөністер түседі. Камерада сақтау температурасы 0С , ылғалдылығы 90 - 95 пайыз болады.Мұндай жағдайда өнім бастапқы температурасы 25С –тан 4С температураға 20 – 24 сағат аралығында суытылады. Қозғалмалы станцияны алдын ала суыту какмераға өнімді тасымалдау үшін көп қолданылады.Жемістер мен көкөністерді мұзды сумен суытады. Швеция мен АҚШ – та практикаларда қолданылады. Арнайы аппаратпен, конвитерлі таспамен өндіреді. Вакуумдық вагонда көкөністі 25 – 30 минут терең суытады. Бұл вакуумдық вогонмен тек АҚШ кеңінен қолданылады, оны салатқа, шпинатқа, петрушканың жапырағын суытуға қолданылады.

№ 34 емтихан билеті

1. Сығымдағыштарды суық өнімділігі бойынша салыстыру.

2. Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу.

3. Фреон 22

1. Сығымдағыштарды суық өнімділігі бойынша салыстыру.

Нақты суық өнімділігінің теориялық суық өнімділігінен айырмашылығы тоңазытқыш агенттің берілу коэффициентін ескереді. Тоңазыту өнімділігінің өрнегіне (6.1) - ны кіргізсек компрессордың нақты тоңазыту өнімділігі шығады

Q_0T= V_c q . , /7.1/

мұнда V_c – поршеннің сығылу кеңістігінің көлемі,

q - тоңазыту агентінің компрессорға сорылған кездегі күйіне сәйкес келетін көлемдік меншікті өнімділігі;

- тоңазыту агентінің компрессорға нақты берілген массасының кедергілерді ескермеген кездегі берілетін теориялық массасының қаьтынасы арқылы анықталатын берілу коэффициенті.

Поршеннің сығылу кеңістігінің көлемі V_c:

Қарапайым компрессор үшін

V_c = z , /7.2/

қос әсерлі компрессор үшін

V_c = z Sn = z , /7.3/

мұнда D – цилиндрдің диаметрі, м;

d – штоктың диаметрі, м;

n – тікқайырмалы біліктің айналу жиілігі, айн/мин;

z – компрессор цилиндрлерінің саны,

S – поршеньнің жүрісі, м.

/7.1/-ші теңдеудің оң жағында үш көбейтіндінің екеуі q , айналу жиілігі бір ғана компрессор үшін тоңазыту агентін қайнату, конденсациялау, сору, вентилмен реттеуге байланысты температуралық режимге тәуелді айнымалы шамалар. Әсіресе компрессордың тоңазыту өнімділігіне тоңазыту агентінің қайнау температурасы әсер етеді. Температураның аз ғана өзгерісінің өзінде тоңазыту агентінің компрессорға сорылатын буының меншікті көлемі былай өзгереді:

q . /7.4/

Аммиактың қайнау температурасы –15^оС -тан –20^оС-қа төмендегенде оның қаныққан буының меншікті көлемі 0,509-дан 0,624 м³/кг-ға көбейеді. Демек температура 20/15 = 1,33 есе өзгергенде конденсаторға сорылатын тоңазыту агентінің меншікті көлемі - 0,624/0,509 = 1,226 есе өзгереді.

2. Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу.

3. фреон 22

Соңғы жылдары фреон–22 агенті жиі колданылуда. Тоңазытқыш агент ретінде суды пайдалану кезінде оның мынадай қасиеттері ескеріледі: зиянсыздығы; жанбайтындығы; химиялық табандылығы; техникалық майларға инерттілігі; жеткіліктілігі және арзандығы. Суды тоңазытқыш агент ретінде пайдаланып, температурасын төмендету үшін буландырғыш камерасынды терең вакуум жасалуы тиіс. Сондықтан температураны төмендету мәселесі күрделілеу болғандықтан қолданым аясы шектеулі: су буының меншікті көлемі төменгі қысымнның өзінде өте жоғары болғандықтан сулы тоңазытқыш машиналардың ауқымдық өлшемдері үлкен болып келеді. Суды тоңазытқыш агент ретінде ауаны конденцасиялайтын қондырғылар мен абсорбциялы машиналарда қолданады.

№ 35 емтихан билеті

1. Тоңазытқыштардың жіктелінуі мен маңызы.

2. Клапандар, рессиверлер, май бөлгіштер, сұйық бөлгіштер,филтрлер.

3. Машинамен тоңазытудың теориялық негіздері.

Тоңазытқыштардың жіктелінуі мен маңызы.

Тоңазытқыштар өнімді салқындату, мұздату тәсілдерін іске асыру жолымен сақтауға арналған техниканың түрі болып табылады. Көптеген тоңазытқыштарда жасанды мұз өндіру арқылы балмұздақ өндіріледі, жеміс-жидектерді т.б. мұздатады. Тоңазытқыштар өндірістік және өнім қорын дайындауға, таратуға, тасымалдауға арналған және базистік түрлерге бөлінеді. Өндірістік тоңазытқыштар тамақ өндірісі мекемелері үшін – ет, балық өнімдері, май айыру және сүт өнімдері мен құс фермаларында ет дайындауға арналған. Олар дайын өнім мен шикізатты тоңазытып сақтайды, өндірістік процесстерді тоңазыту агентімен қамтамасыз етеді.Дайындау тоңазытқыштары тамақ өнімдерін тамақ өнімдері шикізаттарын дайындайтын орындарда орнатып, оларды тоңазытып өңдеу, сақтау, салқындатып өңдеуге өңдеуге әзірлеп, тоңазыған күйде тасымалдауға дайындайды. Базистік тоңазытқыштар тез бүлінетін тамақ өнімдерінің жинақталған қорын тоңазыту жолымен ұзақ уақыт сақтауға арналған. Таратуға арналған тоңазытқыштар тұтыну орталықтарында тамақ өнімдерін сақтауға арналған, бір жылға дейін тарату нүктелерін өніммен қамтамасыз етеді. Тасымал-экспедициялық тоңазытқыштар теңіз, өзен порттарында, ірі теміржол тораптарында орнатылады. Темір жол тасымал жүйесінен теңіз, өзен порттарына, немесе керісінше бағытта ауыстыру кезінде тамақ өнімдерін уақытша сақтауға арналған.

2. Клапандар.

Компрессорларда тоңазыту агентін тарату қызметін атқарады. Сорғыш клапан арқылы тоңазытқыш агенттің буы құбырдан сорылып, компрессордың цилиндріне беріледі, ал айдау клапаны арқылы сығымдалған бу айдау құбырына бағытталады. Клапандар өздігінен жұмыс істейді: екі жақтағы бу қысымдарының айырмасы әсерінен ашылып-жабылады. Егер клапанның бір жағындағы бу қысымы екінші жағындағы қысымнан артық болса, онда клапан ашылады.Тікағынды компрессорларда поршеньнің түбіне жақын орналасқан сору клапандарына қысымнан басқа инерциялық күштер әсер етеді. Тураағынды тік құрылымды компрессордың поршені өзінің жоғарғы “өлі” нүктесіне жеткенде тоқтап, сосын төмен түсе бастайды. Клапан қалқаны инерциясымен жоғары жылжуын жалғастырып, клапанды ашады. Поршень төменгі “өлі” нүктесіне жеткенде клапан қатпары инерциясымен төмен қарай қозғала береді де, клапан “ерді” қысады да, клапан жабылады. Қатпарлы клапандардағы жұқа болат парақтан жасалған қатпарлар жұмысшы элементі болып табылады. Ал клапанның “еріне” бу жолын жабатын қатпарлар, оларды бағыттау және көтерілу деңгейін шектеу тетіктері /розетка/ отырғызылады.Амиакты машиналардың қосымша аппаратурасына майбөлгіштер, майжинақтар, сүзгілер, сұйықажыратқылар, ауаажыратқылар, қайтасалқындатқыштар мен ресиверлер жатады.

Майбөлгіштер. Тоңазыту агентінің буы компрессордан жүйеге майлау материалының бірбөлігін алып кетеді. Майлау материалы жылуберу аппаратының қабырғасына тұтылып, жүйенің жұмысына кері әсер етеді.

Сүзгілер. Тоңазытқыш машинаның монтаждау жұмыстарынан кейін қалып ккеткен таттар мен құм сияқты механикалық кірлерді тұтып қалуға арналған. Тоңазыту агенті циркуляцияланғанда құрамдас кірлер компрессор цилиндрінің клапанының төменгі жағына, вентильдерге түсіп кетіп, жұмыс ритміне кері әсер етуі мүмкін /желіну т.б./, әсіресе дроссельдеу автоматтары үшін айрықша тиімсіз.

Сұйықбөлгіште тоңазыту агентінің ылғал буы жылдамдығы мен қозғалу бағытын өзгерткенде сұйық тамшы түрінде будан бөлінеді. Сұйық төменге, батареяға немесе буландырғышқа қайта келеді, ал тоңазыту агентінің буы компрессорға бағытталады. Шағын фреонды машиналарда сұйықбөлгіштер орнатылмайды. Компрессордың құрғақ жүрісі жылуалмастырғыштың немесе автоматикалық саймандардың көмегімен қамтамасыз етіледі.

3. Машинамен тоңазытудың теориялық негіздері.

Ұшпалы сұйықтар қайнағанда сыртқы жылудың жұтылуы тоңазытқыш машиналардың көмегімен орындалады. Сублимация кезінде дененің сыртқы жылуды жұту қабілеті құрғақ мұзбен салқындатуға тіреледі. Тоңазытқыш машиналардың жұмыс принципі осыған негізделген. Жасанды тоңазыту басқа да физикалық принциптерге сүйенеді, мысалы газдардың адиабаталық ұлғаюы, термоэлектрлік құбылыстар /Пельтье эффектісі/. Адиабаталық ұлғаю кезінде ұлғайған дененің жұмысы оның ішкі энергиясының төмендеуі есебінен орындалады, нәтижесінде дененің температурасы кілт төмендейді. Ауаның МПа-дан 0,1 МПа-ға дейін адиабаталық ұлғаюы кезінде температурасы 20оС-тан –75оС-қа дейін төмендейді. Пельтье эффектісі әртүрлі өткізгіштер тармағынан тұратын тізбек арқылы электр тогін өткізгенде тармақтарды байланыстырған тұстарда температура айырымы пайда болады, яғни дәнекерлік қабаттың бірінің температурасы екіншісімен салыстырғанда жоғарылығы байқалады. Салқын дәнекерлік қабаттан ыстық қабатқа ауысатын энергия мөлшері ток күшіне тура тәуелділікте болады. Ток полярлығының өзгерісі жылы және салқын дәнекерлік қабаттарды ауыстырады. Тізбек тармақтары үшін жартылай өткізгіш материалдар анықталған соң термоэлектрлік элементтерді тоңазыту техникасында пайдалана бастаған. Термоэлемент өзара жалғасқан екі жартылай өткізгіштен тұратын тармақты құрайды. Тармақтар бір-біріне дәнекерленеді. Температура айырымы тармақ материалына байланысты. Термоэлектрлік тоңазытқыштар өндірістік шкафтар мен барларда кеңіненқолданыс тапқан. Артықшылығы – температурасы төмен тораптан /дәнекерлік қабат/ жылу энергиясын температурасы жоғары торапқа /салқын тікелей тасымалдау үшін электр энергиясын пайдалану.

№ 36 емтихан билеті

1. Тоңазытқыш машиналардың жылуалмастырғыш аппараттары

2. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

3. Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу әдістері

1. Тоңазытқыш машиналардың жылуалмастырғыш аппараттары

2. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. T диаграммадағы жұмыс циклы.

3. Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу әдістері

№ 37 емтихан билеті

1. Негізгі суыту агенттерінен мірездемелер: фреон 12, , фреон 502, азеотропиялық қоспалар.

2. Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы

3. Сальникті, сальниксіз , герметикалық сығымдағыштар

Негізгі суыту агенттерінің мінездемелері: фреон 12, , фреон 502, азеотропиялық қоспалар.

Соңғы жылдары тоңазыту агенті ретінде құрамы әртүрлі екі құрамдастардан тұратын қоспалар қолданылуда. Қасиеттері бойынша бұл қоспалар өз құрамдастарынан өзгеше болып келеді. Фреон–22 тоңазыту агентіне фреоен-12 (массасы бойынша 10–15 %) қосқанда бұдан негізінен фреон–22 тоңазыту агентінің қаиеттерін қайталайтын және техникалық майларды айтарлықтай көп мөлшерде ерітіп жіберетін қоспа алынады. Азеотропты қоспалар өз құрамдастарымен салыстырғанда өте төмен температурада қайнайды. Фреон–12, фреон–152 тоңазыту агенттерінің қайнау температуралары: –29,8оС, – 25,00С құрағанда массасы бойынша 74,2 %-ы фреон–12, ал 25,8 %-ы фреон–152 (C2H4F2) тоңазыту агенттерінің қоспасының қайнау температурасы –33,5 0 С құрайды.Массасы бойынша 48,8%-ы фреон–22, ал 51,2%-ы фреон–115 (C2F5CL) азеотропты қоспасы былай таңбаланады: фреон–502.Фреон–502 тоңазыту агентінің сипаттамасы:жарылыс қаупі жоқ;денсаулыққа зиянсыз;улылығы /токсичность/ жағынан фреонмен–12 агентімен бірдей;термодинамикалық, физикалық қассиеттері жоғары;орташа қайнау температурасы –45,6 0С;қайнау температурасы жоғары;төмен температурада жұмыс істейтін поршеньді машиналар үшін пайдалану өте тиімді саналады.

2.Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

1 суретте аммиакпенжұмыс істйтін көлденең қаптаматүтікті конденсатор көрсетілген. Қаптамалы тұрқысы жиамтерді үлкен көлденең құрылымды болат құбыр түрінде, оның үшінде диаметрі 25 х 3 мм болат су құбырлары орналасқан. Қаптамаға бүйір жағына дәнекерленген құбырлы тордың тесіккөздеріне су құбырларының ұштары дәнекерленген. Торды ішкі жағында аралық қатпарлары бар шойын қақпақтармен жабады. Қақпақтар конденсатордағы судың көпжүрісті қозғалысын қамтамасыз етеді. Конденсаторда су құбырдың ішімен, ал жоғарыдан берілетін аммиак құбырлардың арасындағы кеңістік арқылы жүреді. Конденсацияланған және қайта суытылған аммиак , қаптаманың төменгі жағына дәнекерленген сұйықты жинағышта орнатылған жапқыш вентиль арқылы шығарылады.

3. Сальникті, сальниксіз , герметикалық сығымдағыштар

Нақты суық өнімділігінің теориялық суық өнімділігінен айырмашылығы тоңазытқыш агенттің берілу коэффициентін ескереді. Тоңазыту өнімділігінің өрнегінегны кіргізсек компрессордың нақты тоңазыту өнімділігі шығады Q0T = Vc q . мұнда Vc – поршеннің сығылу кеңістігінің көлемі, q - тоңазыту агентінің компрессорға сорылған кездегі күйіне сәйкес келетін көлемдік меншікті өнімділігі;Фреонды сальникті ашық компрессорлар. Қазіргі кезде ашық фреонды тікелей айдамайтын /непрямоточный/ компрессорлардың мына маркаларын қолданады: 2ФВ-4/4,5; ФВ4; ФВ6; ФУ12; ФВ20; ФУ40; ФУУ80.Компрессорларды машинаның басқа элементтерімен бірге шығарады. 2ФВ-4/4,5 маркалы компрессор қосцилиндрлі, фреонды, тік/вертикальный/, маркасында белгіленгендей 2 саны мен Ф және В. Мұнда 2 – қосцилиндрлі, ф – фреонды, В – тік /вертикальный/. Бөшектің бөліміндегі 4 саны цилиндрдің диаметрін, алымындағы 4,5 поршень жүрісі /сантиметрмен/Компрессор жұмысы үш түрлі айналу жиілігіне есептелген: 450,650, 1000 айн/мин немесе 7,5; 10,8; 16,8 с-1, осыған сәйкес тоңазыту өнімділігі 800, 1280, 1750 Вт немесе 700, 1100, 1500 ккал/сағ. Компрессор білігінің айналу жиілігін әртүрлі диаметрдегі шкив салу арқылы өзгертеді.

№ 38 емтихан билеті

1. Буландырғыштар және олардың қызметі мен классификациясы

2. Суыту машиналарын агрегаттандыру

3. Тамақ өнімдерін тоңазытып консервілеу.

1. Буландырғыштар олардың қызметі мен классификациясы

Буландырғыш-суытылатын ғимарат,камера немесе тоңазыту машиналарына орнатылған газ тәрізді немесе сұйық орта болатын жылу алмастырушы аппарат.Суылтылатын орта жылуын қабылдау арқылы буландырғыштың ішкі көлемінде төменгі температурада хладагент қайнайды.

Буландырғыштардың классификациясы

Суытылатын негізгі ортаға байланысты:
-технологиялық өнім мен сұйық суықтасушыларды суытуға арналған
-Ауа және газ тәрізді технологиялық өнімдерді суытуға арналған
-қатты технологиялық өнімдерді суытуға арналған
-буландырғыш-конденсатор

Суытылатын сұйықтың циркуляциясына байланысты:

1.системасы жабық циркуляциялы(кожухотрубные,кожухозмеиковые)
2.системасы ашық циркуляциялы(вертикальді-трубалы,панельді буландырғыш)

Суыту агентінің қай бөлікте қайнайтынына байланысты1)суыту агенті трубалық кеңістікте қайнайтын2) суыту агенті труба ішінде немесе каналда қайнайтын

2 Суыту машиналарын агрегаттандыру

Қазіргі заманғы суыту машиналарын өндіруші зауыттарда әр түрлі агрегаттар өндіреді.себебі суыту машиналарының агрегатты қондырғылары тоңазытқыштарды монтаждауды жеңілдетеді және қысқыартады.Элементтерді дайындау және қондырғылардың жұмысшы заттарын,төзімділікке сынау,автоматика приборларын монтаждау,системаны кептіру,электродвигательді комрессормен қосу сияқты жұмыстарды жеңілдеуге агрегаттау көп жеңілдік тигізеді.

Тоңазыту жабдықтарын агрегат түрде өндіру,агрегаттың унификациялық элементінің талаптарын алға жылжыту өндірістің шығындарын қысқыртады.Қосымша бөлшектердің номенклатурасын төмендетеді.Көмекші элементтердің көмегімен ғана агрегаттауда минималды габариттік өлшемдер арқылы типтік компоновка жасауға болады.

Суыту агрегаты қосылған тоңазыту машинасының көлеміне байланысты агрегаттарды 5 топқа бөлуге болады:

1.компрессорлық агрегаттар
2.компрессорлы- конденсаторлы агрегаттар
3.компрессорлы-буландырғыш агрегаттар
4.аппаратты агрегаттар
5.комплексты агрегаттар

3. Тамақ өнімдерін тоңазытып консервілеу.

қатар өнімді мұздатқанда судың қатты күйге өтуі - клеткалардың сусыздануы әсер етеді. Дегенмен су микроорганизмдердің дамуының маңызды факторларының бірі болсада, мұздату кезінде ол толығымен қатпайды. Судың өнім құрамындағы бөлігі қатты заттармен тығыз байланыста болғандықтан, ол өте төмен температураларда қатпайды. Микроорганизмдердің суыққа төзімділігі әр түрлі болып келеді. Кейбір микроорганизмдер төмен температураға шыдамды келеді. Сондықтан тоңазыту технологиялық жабдықтарының тиімді режимін тағамның түріне қарап тағайындау қажет.

№ 39 емтихан билеті

1. Аса сұйылтқыштардың қызметі,құрылысы және қосылу нобайы.

2. Поршенді компрессорлардың құрылымы, бөліктері мен бөлшектері.

3. Буландырғыштар және олардың қызметі мен классификациясы

1. Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

2. Поршендік компрессорлардың құрылымы, бөліктері мен бөлшектері.

Картер. Машинаның жеке бөліктерін біріктіретін құрылымдық негізін құрайтын, ішіне май құйылатын қорап құрылымды торабы /. Картердің қатынасу түтіктері қақпақпен жабылады. Маховик орналасқан тұстан тікқайырмалы білік өтетін қақпағы артқы, ал оған қарама-қарсы орналасқан алдыңғы қақпақ деп аталады. Төмен қуатты компрессорларда картерлер әдетте бірқақпақты болып келеді. Картердің ішіндегі майдың деңгейін бақылау үшін қабырғасының біріне бақылау әйнегі орнатылады. Картерді шойыннан құяды.Цилиндрлер. Цилиндрде жұмысшы процесстер /сору, сығымдау, айдау/ орындалады. Қозғалыстағы массаның есебінен түсетін күштің бірқалыпты таралуы үшін барлық тік құрылымды компрессорлар бір блокқа біріктірілген қосцилиндрлі болып келеді .Цилиндрлер шойыннан құйылады. Цилиндрлерді салқындату үшін тоңазытқыш агенттері аммиак, фреон-22 150оС температурамен айдалынатын орташа және ірі қуатты компрессорлардың бүйір беттері қосқабырғалы болып келеді: қабырғааралық кеңістік арқылы салқын су циркуляцияланады. 90оС температурамен айдалатын фреон-12 тоңазыту агентімен жұмыс істейтін компрессорлардың цилиндрлеріндегі қабырғааралық кеңістік ауамен салқындатуға есептелінген. Блок-картерлер. Тік құрылымды компрессорлардың көбісі блок-картерлі болып келеді, яғни олардың цилиндрлерін құйып, біртұтас бөлшек түрінде жасап шығарады /6.1 сурет, г/. Әр цилиндрге ауыспалы гильза сығымдалып орнатылады: гильзаларды үйкелістен желінгенде ауыстыру мүмкіндігі – блок-картердің қабылданған құрылымының артықшылығы болып табылады. Сонымен қатар әдеттегі компрессорлар мен салыстырғанда блок-картерлі машиналардың құрылымы ықшам, қарапайым, өңдеу және жинау дәлдігі жоғары, жасап шығару шығындары төмен, фланецті байланыстары көп емес.

3 Буландырғыштар олардың қызметі мен классификациясы

Буландырғыштардың классификациясы

Суытылатын негізгі ортаға байланысты:

-технологиялық өнім мен сұйық суықтасушыларды суытуға арналған

-Ауа және газ тәрізді технологиялық өнімдерді суытуға арналған

-қатты технологиялық өнімдерді суытуға арналған

-буландырғыш-конденсатор

Суытылатын сұйықтың циркуляциясына байланысты:

1.системасы жабық циркуляциялы(кожухотрубные,кожухозмеиковые)

2.системасы ашық циркуляциялы(вертикальді-трубалы,панельді буландырғыш)

Суыту агентінің қай бөлікте қайнайтынына байланысты

1)суыту агенті трубалық кеңістікте қайнайтын

2) суыту агенті труба ішінде немесе каналда қайнайтын

№ 40 емтихан билеті

1. Тоңазытқыш техника және технологияның даму тарихы

2. Суыту машиналарын автоматтандыру.

3. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

1. Тоңазытқыш техника және технологияның даму тарихы

Жасанды жолмен салқындатуды адамдар ерте заманнан пайдалана бастаған. Салқындату тамақ өнімдерін сақтауға тікелей қатысты болды. Салқандату көзі ретінде алғашқыда қар, мұз пайдаланылды. Мысалы, терең қазылған шұңқырға мұз салып, өнімді салқындату, салқын суға салып салқындату т.с.с. 11 ғасырдан бастап тоңазытқыш агенті ретінде тұз қосылған суды қатыру жолымен тұзды мұз пайдаланылды. 1834 жылы Лондонда тоңазытқыш құрылғысы Джекоба Перкинстің жобасы бойынша құрастырылды. Салқындату агенті ретінде этил эфирі пайдаланылатындықтан бұл құрылғы кеңінен қолданылмады. 1871 жылы француз Шарль Телье метил эфирімен жұмыс істейтін құрылғы ойлап тапты. 1872 жылы ағылшын Бойль амиакты тоңазытқышты ұсынды. Х1Х ғасырдың ортасында абсорбциялық тоңазытқыш пайда болды. 1880 жылдары Карл Линде амиакпен жұмыс істейтін өндірістік тоңазытқыш құрасытрып шықты. Мұндай машиналар етті тоңазытып, Австралиядан еуропа елдеріне рефрижератльді кемелермен тасымалдап жеткізу үшін қолданылды. Осыдан бастап сыра, кондитер өндірістері мен сүт өнімдерін қайта өңдеу салаларында тоңазытқыштар енгізіле бастады. Жасанды салқындату өндірістің басқа да салаларына енгізілді: химия, металлургия, тау-кен, тоқыма, құрылыс материалдары, мұнайды қайта өңдеу, медицина салаларында, тұрмыста т.б.

2. Суыту машиналарын автоматтандыру

6.каскадты машиналы

3. Бу суыту машиналарының классификациясы және жалпы жұмыс істеу принциптері /т-s және I –Id/.

3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. T диаграммадағы жұмыс циклы.

№ 41 емтихан билеті

1. Азеотропты қосылыстар, фреон-502.

2. Булы тоңазытқыш машинаның жұмыс циклы мен нобайы

3. Суытқыш шкафының сығымдағыш агрегатынын негізгі сипаттамасын анықтау

1Соңғы жылдары тоңазыту агенті ретінде құрамы әртүрлі екі құрамдастардан тұратын қоспалар қолданылуда. Қасиеттері бойынша бұл қоспалар өз құрамдастарынан өзгеше болып келеді. Фреон–22 тоңазыту агентіне фреоен-12 (массасы бойынша 10–15 %) қосқанда бұдан негізінен фреон–22 тоңазыту агентінің қаиеттерін қайталайтын және техникалық майларды айтарлықтай көп мөлшерде ерітіп жіберетін қоспа алынады. Азеотропты қоспалар өз құрамдастарымен салыстырғанда өте төмен температурада қайнайды. Фреон–12, фреон–152 тоңазыту агенттерінің қайнау температуралары: –29,8^оС, – 25,0⁰С құрағанда массасы бойынша 74,2 %-ы фреон–12, ал 25,8 %-ы фреон–152 (C₂H₄F₂) тоңазыту агенттерінің қоспасының қайнау температурасы –33,5 ⁰С құрайды.

Массасы бойынша 48,8%-ы фреон–22, ал 51,2%-ы фреон–115 (C₂F₅CL) азеотропты қоспасы былай таңбаланады: фреон–502.

Фреон–502 тоңазыту агентінің сипаттамасы:

жарылыс қаупі жоқ;
денсаулыққа зиянсыз;
улылығы /токсичность/ жағынан фреонмен–12 агентімен бірдей;
термодинамикалық, физикалық қассиеттері жоғары;
орташа қайнау температурасы –45,6 ⁰С;
қайнау температурасы жоғары;
төмен температурада жұмыс істейтін поршеньді машиналар үшін пайдалану өте тиімді саналады.

2 Булы компрессорлы тоңазытқыш машинаның принциптік схемасы және термодинамикалық циклы s, T- диаграммасында 4, 5 суреттерде көрсетілген. Машинаның негізгі элементтеріне: компрессор 1, конденсатор 2, реттегіш вентиль 3, буландырғыш 4, осы элементтерді өзара жалғауға арналған құбырлар жиынтығынан тұрады.

Компрессор буландырғыштағы тоңазыту агентінің буын сорып алып, қайнау қысымынан р₀конденсация қысымына р дейін 1^’– 2’ адиабатасы бойынша сығымдайды да, конденсаторға айдайды. Конденсаторда тоңазытқыш агенттің энегиясы ауаның немесе судың көмегімен әкетіліп, сығымдалған будың температурасымен Т қысымы р тұрақты жағдайда конденсацияланады (изотерма 2’ – 3’ ). Сұйық тоңазытқыш агент реттегіш вентильдің көмегімен конденсатордан буландырғышқа бағытталады. Реттегіш вентильден өтіп жатқан тоңазытқыш агент конденсация қысымынан р қайнау қысымына дейін дроссельденеді және температурасы Т дан Т₀ төмендейді.

3.1 сурет. Булы компрессорлы тоңазыту машинасының нобайы: 1-компрессор, 2 – конденсатор, 3 – реттегіш вентиль, 4 – буландырғыш, 5 – салқындатылатын орта.

Дросселдену процесі тұрақты энтальпияда жүреді деп қабылданады. Сондықтан реттегіш вентильдегі процесс қарастырылып отырған диаграммада 3’ – 4’ сызықтарымен бейнеленген, бұл сызық изоэнтальпаны көрсетеді. Буландырғыштағы тоңазытқыш агент тұрақты температурамен Т₀ қысымда р₀ қайнайды ( 4^’ – 1’ процесс).

Тоңазытқыш агенттің буының компрессормен сорылуы диаграммада 1’ нүктесімен сипатталған.

3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. Tдиаграммадағы жұмыс циклы.

Тоңазытқыш ортасы арқылы , тоңазыту агентінен алынған 1 кг жылу мөлшері q₀, 1кг тоңазыту агентінің жылу мөлшерін алуға жұмсалатын жұмысқа қатынасына тең. Диаграммада бұл мынадай аудандардың қатынасы ретінде көрсетілген: а –в -1’- 4’- а – жылу мөлшері q₀; 1’-2’-3’- с -1’ жұмыс L.

Тоңазыту агенті мына өрнек бойынша анықталады:

3Компрессор тоңазытқыш машиналарда буландырғыштан тоңазыту агентінің буын соруға, сығымдауға және конденсаторға айдауға арналған. Компрессорлар жұмыс принципі бойынша поршеньдік, турбиналық және ротациялық түрлерге бөлінеді. Бұл компрессорлардың ішінде кең қолданылатын түрі поршеньдік құрылымдысы.

Сығымдалатын тоңазыту агентіне байланысты компрессорлардың амиакты, фреонды т.б. түрлері бар.

Цилиндрлерінің санына байланысты компрессорлардың қос-, төрт-, алты- және сегізцилиндрлі түрлері белгілі.

Тоңазытқыш компрессорларда иірмойын-шатунь механизмінің екі жүйесі белгілі: сырғымалы, және сырғымасыз, яғни поршеньсіз, осыған байланысты компрессорлары крейцкопфалы, крейцкопфасыз түрлерге ажыратады.

Қозғалтқыш құрылғысының түріне байланысты компрессорларды таспал берілісті /ременные/, элктроқозғалтқышқа муфта арқылы жалғанған, электроқозғалтқыш роторы компрессор білігіне тікелей отырғызылған түрлерге бөледі.

Өндірістік мекемелерде кеңінен таралған түрлері – амиакты, немесе фреонды бірсатылы крейцкофсыз сальникті және сальниксіз қарапайым жұмыс істейтін тік құрылымды немесе У-тәрізді құрылымды, тікағынды немесе қарсыағынды түрлі компрессорлар болып табылады.

Соңғы жылдары фреонды нығыз құрылымды компрессорлар кең қолданыс табуда.

№ 42 емтихан билеті

1. Абсорбциялықсуыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

2. Тамақ өнімдерін консервілеудің негізгі тәсілдері

3.Суыту машиналарын автоматтандыру.

1. Абсорбциялық суыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

Абсорбциялық тоңазыту машиналарында екі жұмысшы орта циркуляцияға түседі: тоңазыту агенті және абсорбент – сіңіргіш. Сіңіргіш зат тоңазыту агентін ерітіп байланысады. Сіңіргіштер сұйық және қатты дене түрінде болып келеді. Қатты дене түріндегі сіңіргішті машинада тоңазыту агенті абсорбцияланбайды, адсорбцияланады. Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді. Үздіксіз принципті машиналарды насосты және насоссыз /диффузиялық/ түрлерге ажыратады. Абсорбциялық тоңазытқыштарды іске қосу үшін бу мен газды, электр энергиясын пайдаланады. Бу үшін жоғары қысым қажет емес, пайдаланылған бу жарайды. Сондықтан абсорбциялық машиналар әсіресе пайдаланылған жылу мөлшері жеткілікті мекемелер үшін тиімді. Абсорбциялық машиналарда тоңазыту агенті аммиак, сіңіргіш /абсорбент/ су, т.б. сұйықтарды пайдаланады. Мысалы, ауа кондиционері абсорбциялық машинаға жатады, сіңіргіш - бромды литий ерітіндісі, тоңазыту агенті – су.

2. Тамақ өнімдерін консервілеудің негізгі тәсілдері

Тамақ өнімдерін консервілеудің негізгі тәсілдері. Консервілеу - арнайы өңдеуден өткізу арқылы тамақ өнімдерінің бұзылмай ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.Өнімдер әртүрлі факторлардың әсерінен бұзылуы мүмкін: ауадағы оттектің, күн сәулесінің, ауаның өте төмен немесе аса жоғары ылғалдылықтары (құрғауы немесе ылғалдануы), т.с.с. Өнімдердің бұзылуына ең көп әсер ететін микробиологиялық, биохимиялық факторлар. Микроорганизмдермен клеткалардың ферменттері ақуыздың таралуына, майдың гидролизіне, көміртекке айналуына және басқа да өзгерістердің болуына өз әсерін тигізеді. Тамақ өнімдерін консервілеуде микроорганизмдердің және клетка ферменттерінің өнімнің бұзылуын болдырмау болып табылады.Консервілеудің көптеген тәсілдері кездеседі: кептіру, қаөтап кептіру, тұздау, ашыту, ыстау, арнайы антисептикалық заттарды қалдану, стерилдеу т.б. тәсілдер. Бұл аталған әдістердің барлығы консервіленетін өнімнің сапасына әсер етеді: сыртқы түрін, түсін, дәмдік қасиеттерін, кейде тағамдық құндылығы мен витаминдерге әсер етеді.Қазіргі кезде тамақ өнімдерінің сапасын өзгертпей ұзақ уаыт сақтауға болатын әдістер жоқ, бірақ кейбір процестерді уақытша тоқтататын заттар бар.Тез бұзылатын тамақ өнімдерін консервілеудің ең тиімдісі суықпен өңдеу боып табылады. Бұл әдіс өнімнің алғашқы қасиеттерін өзгерткенімен, басқа әдістермен салыстырмалы түрде алғанда оларды жақсартады.

3 Суыту машиналарын автоматтандыру

1.жылу тасымалдаушысы жоқ бір буландырғышты

2.аралық жылутасымалдаушысы бар

3.аралас

4.көп температуралы

5.компрессоры бар жоғары және төмен қысымды

6.каскадты машиналы

№ 43 емтихан билеті

1. Суытқыш қоймалардың қызметі мен типтері.

2. Төменгі температураны алудың термодинамикалық негіздері.

3. Тоңазытқыштардың изоляциялық құрылымдары

1. Суытқыш қоймалар

Температура режиміне байланысты бірнеше түрге бөлінеді:

1.t-сы орташа суыту қоймалары 10С-0С

2.t-сы төмен суыту қоймалары +0С- -10С

3.t-сы төмен мұздату камералары -10С- -30С

Жасалуы бойынша 2 түрге бөлінеді

1.бөлшектеліп жиналатын

2.көлеміне байланысты (индивидуалды размерлі)

2. Төменгі температураны алудың термодинамикалық негіздері

Жылу температурасы жоғары денеден төмен денеге табиғи жолмен тасымалданады. Машиналық тоңазыту принципі салқын ортадан жылуды жылы ортаға беруге негізделген, мысалы, қоршаған ортаға. Термодинамиканың 2 заңы бойынша жылу салқын ортадан жылы ортаға өту үшін сырттан механикалық немесе жылу энегиясы жұмсалады. Ол үшін арнайы термодинамикалық тоңазыту циклдары орындалады. Тоңазытқыш шкафтарда температура төменгі деңгейден жоғары деңгейге қандай да бір болмасын дененің көмегімен өтеді. Мұндай денелерді жұмысшы заттар деп атайды. Қысым р мен көлем координатасы арқылы тоңазыту циклы 1 суретте көрсетілген. 1 – а - 2 процесінде жұмысшы дене ұлғаяды. Жұмысшы дененің ұлғаюы қоршаған орта температурасынан төмен температурада орындалады, нәтижесінде қоршаған орта температурасы төмендейді, жұмысшы дене қызады да 2 – в – 1 процесінде сығылады. Сығылу кезінде жылу қоршаған ортаға бөлінеді /ауаға немесе суға/. Цикл орындалуы үшін жасалатын сыртқы механикалық жұмыс - р диаграммасындағы 1-а-2 және 2– в –1 қисықтықтарымен шектелген геометриялық ауданға тең. Осы жұмысқа теңесетін жылуды жұмысшы дене қабылдап, салқындатылған ортадан бөлінген жылумен бірге қоршаған ортаға береді. Цикл бойынша жұмысшы дене салқындаған ортадан qo жылуды қабылдаса, оны сығымдау үшін l жұмыс жасалады. Олай болса энергияның сақталу заңы бойынша денеден шығарылуға тиіс жылу мынаған тең болады: q = qo + l .

3. Тоңазытқыштардың изоляциялық құрылымдары Құрылыстық құрылымдарда құрылыс материалдарынан басқа жылулық және гидоризоляциялық қабаттар болады, оларды изоляциялық құрылымдар деп атайды. Тоңазытқыштардың изоляцлық құрылымдары белгілі бір тағайындалған есептік жылулық изолялық қабаты болады. Оны изоляциялық материалдың орнатылатын құрылыстық құрылымға қабаттастырып ылғалдан, механикалық бүлінуден, кеміргіштердің зақымдаунан сақтандырып бекітеді.Жылулық изоляциның ылғалдануы әртүрлі себептерге байланысты болады. Олардық негізгілері: сытқы ауаның су буының диффузиясы және жуын – шашынның әсері.Құрылымдарды ылғалдан қорғау үшін: а) материалдың жылуөткізгіштік коэффициентінің мәні жоғары болуы, тығыздығы жоғары, буөткізріштігі (бу изоляцының болуы) төмен материалдарды қоршаудың сыртына немесе жайдың неғұрлым жылы жағына, теплоизоляциялық материалды ішкі суық жағына орнату; б) гидроизиолялық қабатты жылу ағыны келетін жылуизолялық жағына орнатады. Гидроизоляциялық қабатқа жоғары тиімді орамалы гидроизиолялық материалдар немесе сәйкес келетін битумды мастиктермен полиэтилен түріндегі материалдар қолданылады; в) буизоляциялық қабат, жылуизоляциялық қабаттан қалың болмауы керек.Кеміргіштерден изоляцияны қорғау үшін болат торларды тоңазытылатын жайдың /охлаждаемое помещение/ еденінен 0,7м биікте, еденнің периметрі бойынша енін 0,5м етіп орнатады.Тоңазытқыштардың тоңазытылатын бөлігінің изоляциялық қоршауларын құрылымдағанда бөлініп қалмауын қадағалау керек. Мысалы, колонналармен балкалардан өткенде изоляция үзіліп қалса, ол жерде суық мостиктері пайда болады. Бұл өз кезегінде тоңазытылатын жайда ылғалмен тамшылардың пайда болуына әкеліп соқтырады..

№ 44 емтихан билеті

1. Кері циклдар. Суыту коэффициенті суық өнімділігі туралы түсініктер.

2. Көкөніс және жемістерді суыту.

3. Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналары.

1. Кері циклдар. Суыту коэффициенті суық өнімділігі туралы түсініктер.

Кері айналмалар жылуды температурасы төмен денеден алып оны температурасы жоғары денеге беру үшін қолданады. Кері айналмаларды жүзеге асыру үшін сырттан жұмыс істелуі шарт.Төменгі және жоғарғы температура деңгейіне байланысты кері айналмалар.1.Тоңазытқыш айналма.2.Жылу насосының айналмасы 3,Құрастырма айналма болып жіктеледі

Тоңазытқыш машиналары тоңазытқыш айналма бойынша жұмыс істейді.Мұндай айналма жылуды температурасы төмен денеден алып оны қоршаған ортаға беру үшін қолданады.Термодинамиканың 2ші заңы бойынша қоршаған ортаға суытылатын денеден алынған жылудан көп жылу беріледі.Артық жылу айналманы жүзеге асыру үшін сырттан келтірілген жұмысқа тең.Айналманы жүзеге асыруға жұмсалған жұмыс компрессорға келтірілген жұмыс пен детандерда алынған жұмыс айырмасына тең.

Карноның кері айнлмасы .Температура көздері тұрақты болған жағдайда тоңазытқыш айналмалардың ішіндегі жұмыс ең аз жұмсалатын айналма осы карноның кері айналмасы. Сондықтан карноның кері айналмасы эталон ретінде қолданылады. Ол өзара қайтымды 2 изотермиялық 2 адиабаталық процестерден тұрады. Бұл процесте тоңазытқыш затқа сырттан жұмыс келтіріледі. Процесс қоршаған ортамен жылу алмаспай өтетін болғандықтан тоңазытқыш заттың температурасы жоғарылайды.

2.1Сурет.Термодинамикалық кері цикл , р – диаграммасы.

Өнімдер қатты күйден сұйық күйге айналғанда (балқу және еру) қабылданатын жылу, молекулааралық байланысты өзгертуге және молекулалардың ілінісу күшін әлсіретуге жұмсалады. Заттар сұйық күйден бу күйіне ауысқанда (булану және қайнау) жылу сұйықтардың молекулалық ілінісу күшін жеңуге және оның ұлғайуына жұмсалады. Дене /мұз/ қатты күйден тікелей газға айналғанда (сублимация), жылу зат молекулаларының ілінісу күшін және осы процеске кедергі келтіретін сыртқы қысымды жеңуге жұмсалады.Мұз бен мұздытұз қоспаларының көмегімен мұздату денелердің балқығанда және ерігенде сыртқы жылуды сіңіру қасиетіне негізделген.Ұшпалы сұйықтар қайнағанда сыртқы жылудың жұтылуы тоңазытқыш машиналардың көмегімен орындалады. Сублимация кезінде дененің сыртқы жылуды жұту қабілеті құрғақ мұзбен салқындатуға тіреледі. Тоңазытқыш машиналардың жұмыс принципі осыған негізделген. Жасанды тоңазыту басқа да физикалық принциптерге сүйенеді, мысалы газдардың адиабаталық ұлғаюы, термоэлектрлік құбылыстар /Пельтье эффектісі/. Адиабаталық ұлғаю кезінде ұлғайған дененің жұмысы оның ішкі энергиясының төмендеуі есебінен орындалады, нәтижесінде дененің температурасы кілт төмендейді. Ауаның 0,4 МПа-дан 0,1 МПа-ға дейін адиабаталық ұлғаюы кезінде температурасы 20оС-тан –75оС-қа дейін төмендейді. Пельтье эффектісі әртүрлі өткізгіштер тармағынан тұратын тізбек арқылы электр тогін өткізгенде тармақтарды байланыстырған тұстарда температура айырымы пайда болады, яғни дәнекерлік қабаттың бірінің температурасы екіншісімен салыстырғанда жоғарылығы байқалады. Салқын дәнекерлік қабаттан ыстық қабатқа ауысатын энергия мөлшері ток күшіне тура тәуелділікте болады.

2. Көкөніс және жемістерді суыту

Жеміс, көкөні және жидек, ұзақ уақытқа сақтау немесе тасымалдау арақашықтығын ереже бойынша жинау кезінде суытады. Оны алдын ала суыту деп аталады. Оны өндірісте алдын ала суытуда немесе дайындау тоңазытқышының камерасында суытады. Жемістер және көкөністер тасымалдауға арналатын көп жағдайда изотермиялық вогондарда немесе авторефрижераторда оларды әрі қарай тасымалдайды. Жеміс пен көкөністі мұзды сумен, қармен, вакуумдық құралмен суытылады.Алдын ала суыту станционарлы және қозғалмалы болады. Станционарлы бөлімі бір қабатты ғимарат, көптеген суыту камерасымен сиымдылығы 10 – 20 т болады. Бұл камераларда суыту өткізіледі. Оларға жемістер мен көкөністер түседі. Камерада сақтау температурасы 0С , ылғалдылығы 90 - 95 пайыз болады.Мұндай жағдайда өнім бастапқы температурасы 25С –тан 4С температураға 20 – 24 сағат аралығында суытылады. Қозғалмалы станцияны алдын ала суыту какмераға өнімді тасымалдау үшін көп қолданылады.Жемістер мен көкөністерді мұзды сумен суытады. Швеция мен АҚШ – та практикаларда қолданылады. Арнайы аппаратпен, конвитерлі таспамен өндіреді. Вакуумдық вагонда көкөністі 25 – 30 минут терең суытады. Бұл вакуумдық вогонмен тек АҚШ кеңінен қолданылады, оны салатқа, шпинатқа, петрушканың жапырағын суытуға қолданылады.

3. Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналары.

Қоғамдық тамақтандыру, сауда мекемелерінде, тұрмыста осы машиналарды тоңазытқыш шкафтар мен сөрелерді салқындату мақсатында пайдаланады. 2 суретте абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машинасының нобайы көрсетілген. Абсорбент – су, тоңазыту агенті – аммиак. Машинада инертті газ – сутек бар, сондықтан жүйеде тұрақты қысым сақталады. Жұмыс кезінде аммиакты су ерітіндісі абсорбер 8 түтігінде, оның көлденең осінен сәл жоғары орналасады. Жылу берілгенде термосифон 1 түтігінде бу пайда болады. Бу көпіршіктерінен пайда болған ерітінді генератор 2 түтігіне беріледі, мұнда “әлсіз” ерітінді сұйықтық жылуалмастырғышқа төмен түседі, ал аммиак буы буды әкету түтігіне 3 сулы аммиак ерітіндісінің бағанасы арқылы өтіп, жолай аммиак су буынан ажыратылады. Белгілі бір мөлшерде су буынан ажыратылған аммиак буы бу әкету түтігі арқылы көтеріледі. Ректификаторда 4 су буы тағы да аммиактан ажыратылады. Су буы аммиак буымен салыстырғанда төмен температурада конденсацияланады, сондықтан бу қоспасын салқындатқанда бу әкету түтігінде ерітінді /флегма/ пайда болып, түтік қабырғасымен тамшы түрінде төмен қарай ағады. Конденсаторда аммиактың ыстық буы ауамен салқындатылып, сұйыққа айналады. Сұйық аммиак конденсатордан түтік 5 арқылы төмен парциаль қысыммен буландырғыштың жоғары бөлігіне келіп түседі, буландырғыштағы сутек конденсатор, аппараттың т.б. тораптарындағы қысымдарға тең қосынды қысымды қамтамасыз етеді. Буландырғышта сұйық аммиак буланады. Аммиак буланғанда бу сіңіріледі, нәтижесінде тоңазыту камерасында температура төмендейді. Буландырғыштағы аммиак буын булыгазды сутекті аммиактың әлсіз қоспасы диффузиялайды. Буланған аммиак пен сутектің қанық /”күшті” - крепкий/ қоспасы буландырғыштан газды жылуалмастырғыштың 6 сыртқы түтігі, сутек түтігі 7 арқылы абсорбер цилиндріне 8 өтіп, абсорбердің 9 иірқұбыры арқылы жоғарыға көтеріледі.

2 сурет Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машинасының нобайы

А – генератор, Б – конденсатор, В – буландырғыш, Г – абсорбер, Д – газы жылуалмастырғыш, Е – сұйыққа арналған жылуалмастырғыш: 1 – терсифон түтігі, 2 – генератор түтігі, 3 – бу әкету түтігі, 4- ректификатор, 5- сұйық аммиакты конденсатордан буландырғышқа жіберетін түтік, 6 – газды жылуалмастырғыштың сыртқы түтігі, 7 – сутекке арналған түтік, 8 – абсорбер цилиндрі, 9 – абсорберге арналған иірқұбыр, 10 – газға арналған жылуалмастырғыштыі ішкі түтігі, 11 – газды жылуалмастырғыштың ректификаторы, 12 – “әлсіз” ерітіндіні абсорберге жіберетін түтік, 13 – қиықтүтік, 14 – аборберден генераторға “күшті” ертіндіні босату түтігі, 15 – теңестіргіш түтік, 16 – электро, немесе газоқыздырғыш.

№ 45 емтихан билеті

1. Суыту машиналарының сығымдағыштары

2. Майжинақтар мен Сүзгілер..

3. Булы тоңазыту машиналарының жұмыс істеу принципі және классификациясы.

Суыту машиналарының сығымдағыштары

Компрессор тоңазытқыш машиналарда буландырғыштан тоңазыту агентінің буын соруға, сығымдауға және конденсаторға айдауға арналған. Компрессорлар жұмыс принципі бойынша поршеньдік, турбиналық және ротациялық түрлерге бөлінеді. Бұл компрессорлардың ішінде кең қолданылатын түрі поршеньдік құрылымдысы. Поршеньдік компрессорды сығымдалатын тоңазыту агентінің мөлшеріне, цилиндрлердің саны мен орналасу ретіне, цилиндрлерде будың қозғалу бағытына, поршеньнің жұмысшы жақтарының санына, иірмойын-шатунь жүйесіне, цилиндрлердің мен картердің құрылымдық орындалуына, қозғалтқыш құрылғының типі сияқты белгілеріне байланысты бір-бірінен ажыратады.Сығымдалатын тоңазыту агентіне байланысты компрессорлардың амиакты, фреонды т.б. түрлері бар. Тоң өндіру өнімділігіне байланысты компрессорлар мынадай түрлерге бөлінеді: аз өнімділікті: 14 000 Вт /12 000 ккал/сағ/; орташа – 14 000 – 105 000 Вт /12 000-90 000 ккал/сағ/; жоғары өнімділікті – 105 000 Вт-тан /90 000 ккал/сағ/ жоғары. Сығымдау сатыларының санына байланысты компрессорлар бірсатылы, қоссатылы және үшсатылы түрлерге бөлінеді. Цилиндрлерінің санына байланысты компрессорлардың қос-, төрт-, алты- және сегізцилиндрлі түрлері белгілі. Цилиндрде тоңазытқыш агент буының қозғалу бағытына байланысты компрессорлар буды тек бір бағытта қозғалтатын тірағынды /прямоточные/, буды ілгері-кейін қозғалтатын қарсы ағынды түрлерге ажыратылады. Өндірістік мекемелерде кеңінен таралған түрлері – амиакты, немесе фреонды бірсатылы крейцкофсыз сальникті және сальниксіз қарапайым жұмыс істейтін тік құрылымды немесе У-тәрізді құрылымды, тікағынды немесе қарсыағынды түрлі компрессорлар болып табылады. Компрессорларлың таңбалануы мемлекеттік стандарт бойынша әріптік және сандық таңбалаумен анықталады: әріппен тоңазыту агентінің түрі, сандар арқылы цилиндрлерінің саны және орналасу реті, картерді нығыздау құрылымы, сығымдау сатылары, температуралық жұмыс режимі мен тоң өндіру қуаты көрсетіледі.

2. Майжинақтар мен сүзгілер

Майжинақтар. Ауқымы мен өнімділігі жоғары аммиакты машиналарда қолданылады. Құрылымы бойынша аппарат тік орналасқан, жабық болат сиымдылық /сосуд/. Қабырғалық бұрыштарындағы вентильдердің екеуі оны майбөлгіш пен компрессордың сорғыш түтіктеріне жалғауға, ал үшіншісі маонметр орнатуға, төртіншісі – сиымдылықтың төменгі жағына тұндырылған май қабатын сыртқа шығаруға арналған. Сүзгілер. Тоңазытқыш машинаның монтаждау жұмыстарынан кейін қалып ккеткен таттар мен құм сияқты механикалық кірлерді тұтып қалуға арналған. Тоңазыту агенті циркуляцияланғанда құрамдас кірлер компрессор цилиндрінің клапанының төменгі жағына, вентильдерге түсіп кетіп, жұмыс ритміне кері әсер етуі мүмкін /желіну т.б./, әсіресе дроссельдеу автоматтары үшін айрықша тиімсіз. Сүзгілерді булы немесе сұйықты желілерге орнатады. Булы желіге орнатылған сүзгілерді бу сүзгісі, ал сұйықты желілер үшін сұйықтық сүзгілер орнатылады. Булы сүзгілерді компрессорға дейін, ал сұйықтық сүзгілерді ресивердің шығу түтігіне, реттегіш вентильге дейін орнатады. Сүзгінің материалы аммиакты машиналарда болат сымдардан тоқылған тордан, фреонды машиналарда мыс немесе латунь сымдарынан тоқылған тордан, асбест матасынан, сукнодан, фетрлік материалдан жасалады.

3.Булы тоңазыту машиналарының жалпы жұмыс істеу принципі, классификациясы.

3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. T диаграммадағы жұмыс циклы.

№ 46 емтихан билеті

1. Суыту агенті ретінде қолданылатын заттарға қойылатын жалпы талаптар.

2. Бұрандамалы, ротациялары ортадан тепкіш сығымдағыштарының құрылысы және жұмыс істеу принциптері.

3. Буландырғыштағы термодинамикалық процесстер.

Тоңазытқыш агенттерге көрсетілген талаптармен қатар мынадай қосымша талаптар қойылады:

тез тұтанбауы, жарылыс қаупі жоқ болуы;
химиялықәсергетегеуріндіболуы;
майлар мен металдарменәсерлеспеуі;
суды ерітутиімділігіжоғарыболуы;
бағасытөменболуы.

-айналмалы роторы бар компрессорлар

-қозғалмалы роторы бар компрессорлар

2.1Сурет.Термодинамикалық кері цикл , р – диаграммасы.

№ 47 емтихан билеті

1. Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы

2. Абсорбциялық суыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

3. Көкөніс және жемістерді суыту.

1 Сұйылтқыштар және олардың қызметі мен классификациясы.Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

2. Абсорбциялық суыту машиналарының классификациясы, жүмыс істеу принциптері және қолдану салалары.

3.Көкөніс және жемістерді суыту

<<< < Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1516 / 1616

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]

#
01.05.202590.1 Кб0Тесты экономика 300шт 2012г Резаева Т.В..docx
#
20.11.20191.49 Mб8УМК история Казахстана.doc
#
01.05.2025152.58 Кб0философия 19-30.doc
#
01.05.2025119.3 Кб0ФО орг 1-2 лекц.doc
#
30.09.2019820.22 Кб23Хенгирмен - Турецкий язык за 30 уроков.doc
#
01.05.20251.7 Mб0хол.тех.docx
#
01.03.20251.6 Mб0черновик.doc
#
01.05.2025344.58 Кб0Экз мат ОВМ ПО-22 (1сем).doc
#
01.05.202569.63 Кб0этика 5-6.doc