Қысымды және тітіркенуді өлшеу тәсілдері.

Қысым (орыс. давление ) бір дене екінші дене бетіне (мысалы, ғимарат іргетасының грунтқа, сұйықтықтың ыдыс қабырғасына, қозғалтқыш цилиндріндегі газдың піспекке, т.б.) әсер еткенде пайда болатын қалыпты күштің (дене бетіне перпендикуляр) қарқындылығын сипаттайтын физикалық шама. Егер денеге әсер ететін күш оның бетіне біркелкі таралса, онда қысым (р) былай өрнектеледі: 

ХБЖ жүйесінде қысымның өлшем бірлігі Паскаль (Па). Яғни (Па= 1 Н/м²).

Өлшеу кезінде вакуумды, абсолютті және артық қысым түрлері ажыратылады. Абсолютті қысым – толық қысым болып табылады. Ол артық және атмосфералық қысымның қосындысына тең: Р_абс=Р + Р_атм. Вакуумдық қысым атмосфералық қысымнан төмен болады: Р_В=Р_атм — Р_абс.

Өлшеу шамасына қарай қысымды өлшеу құралдары манометрлер, барометрлер және вакуумметрлер болып бөлінеді.

Манометр (гр. manos — сирек, тығыз емес) — сұйықтық пен газ қысымын өлшеуге арналған прибор. Манометр қысым шамасын нөлден (вакуумнан) бастап есептелетін абсолюттік қысымды өлшейтін манометр және артық, яғни абсолют қысым мен атмосфералық қысым айырмасын өлшейтін манометр (абсолют қысым атмосфералық қысымнан артық болған жағдайда) және екі түрлі (атмосфералық қысымға тең емес) қысымның айырмасын (төмендеуін) өлшейтін дифманометр (дифференциалдық манометр) болып ажыратылады. Атмосфералық қысым барометрмен, нөлге жуық қысым вакуумметрмен өлшенеді. Жұмыс істеу принципі мен сезімтал элементінің (алғашқы түрлендіргіштің) құралымына байланысты манометрлер сұйықтық, піспектік (поршенді), деформациянемесе серіппелі (түтікті, мембраналық, сильфондық) болады. Сондай-ақ, көрсетуі тікелей саналатын немесе тіркелетін, жұмысы әр түрлі заттардың физикалық қасиеттерінің қысым әсерінен өзгеруін өлшеуге негізделген манометрлер де қолданылады.

Барометр (грекше ауырлық өлшеу) — атмосфералық қысымды өлшейтін аспап. Сынапты барометр, анероид және дифференциалды барометрлер деп бөледі. Құрылысы бойынша сынапты барометр шыны аяқты және сифондық болып бөледі. Атмосфералық қысымды өлшеуге арналған құрал. Ең көп таралғаны — сынапты барометрлер. Олар ыдыстарының пішініне қарай табақшалы , сифонды  және сифонды-табақшалы болып ажыратылады. Сынапты барометрдің жұмыс әрекеті атмосфералық қысымның барометрлік түтіктегі сынап бағанасы қысымымен теңгерілуіне негізделген. Барометрдің сезгіштігі — 1 Па. Атмосфералық қысымның өзгерісін жазу үшін барограф қолданылады.

МММ

Металлургиялық өндірісінің автоматтандырудағы нысандар.

Металлургиялық процестері күрделі процес саналады, сондықтанда оларды бір қатар элементарлы буындарына бөлу керек-қарапайым объектілеріне. Мысалы, пештегі металдын температурасы отынды жағу арқылы реттеуге болады, кеністік пен уақыт бойынша тізбектелініп қосылып әсер беретін аэродинамика процестерінен (отын мен ауанын беру және араластыруынан), жанудын химиялық реациясынан , жылуалмастырудан (сәулелену, конвекция және жылуөткізгіштігінен) тәуелді. Сондықтанда күрделі объектілер бірқатар тізбектелінген немесе параллельді жалғанған элементарлы буындарынын жүйелері ретінде келтіруге болады. Мүндай күрделі объектілерін қарапайым элементарлы буындарына бөлу, олардын физикалық және динамикалық қасиеттері бойынша дәл түспеуі болуы мүмкін. Металдын температурасын реттеу жағдайында объектіні бір тұтас динамикалық жүйе ретінде қабылдауға болады: кіру шамасы-отын шығыны, ал шығу-металдын температурасы болатын, немесе екі тізбектелініп жалғанған буындары ретінде: бірінші буыннын кіру шамасы отын шығыны, ал шығу-пештін жұмыс кеністігінін температурасы, екінші буыннын кіру шамасы- пештін жұмыс кеністігінін температурасы, ал шығу шамасы-металдын температурасы. Бақылау объектісінін реттеуінін және физикалық, динамикалық құрылымынын күрделігі туралы дұрыс түсінігі болса, жүйенін тиімді автоматты бақылау жүйесін жасауына қажетті жағдайы болып табылады. Екінші металлургиялық процестерінін ерекшелігі-физикалық күрделігі мен процестердін (қорыту және металдардын өндеу процестері) көпфакторлығы, металлургиялық агрегеттарын көпбайланысты объетілеріне әкелетін. Осы объектілерінін жұмыс істеу жағдайы бір қатар кіру және шығу шамаларымен іске асырылады. Мысалы, пешке берілетін ауа шығынынын өзгеруі, пештегі температураны,пештінкеністігін толтыратын газ құрамын және қысымын бірдей өзгертуіне әкеледі. Металлургиялық объектілерін көбісі үлестіру параметрлері бар жүйелеріне жатады немесе физикалық қасиеттері кеністікте таратылып және х,у,z координаталарынын функциялары болатын.