34.Ауыр металл сынаптың токсикалық ерекшеліктерін сипаттаңыз, табиғи ортадағы мөлшерін, ластау көздерін көрсетіңіз

Сынап– күмістей жылтыраған, ақшыл түсті сұйық металл, химиялық элемент, судан 13,6 есе ауыр екендігін айтып жатудың қажеті жоқ. Ол манометр, термометр, вакуумды сорғылар жасауға пайдаланылады, заттың қаттылығын күшейту үшін оны басқа металдарға қосады. Сынап буы ауадан 7 есе ауыр. Алайда, осы сынаптың буы, оның басқа қосылыстары біз ойлағаннан улы екендігін естен шығармауымыз қажет. Сұйық сынап бәрінен бұрын өзінің ұшпалылығымен қауіпті: егер оны ғимаратта ашық күйінде сақтаса, ауада 0,001 мг./м3 тең сынаптың булы қысымы пайда болады. Өнеркәсіп ғимараттарындағы барынша жол берілетін сынап шоғырлануы 0,01 мг./м3 болу керектігін ескерсек, бұл – өте көп шама.

 Негізінен сынаптың өзі емес, адам ағзасына әсер ететін оның қосылысы зиянды

Сынаппен қатты улану іштің өтуімен, лоқсумен, жұтқыншақтың ауруымен 8-24 сағаттың ішінде байқала бастайды. Мұндай жағдайда алдымен зардап шегушіге сүт беріп, құстыру қажет. Сынап негізінен ағзадан бүйрек арқылы шығады. Осы затпен немесе оның қосылысымен уланған кезде ауыз темір татып, қол, тіл, қабақ дірілдей бастайды, ауыр жағдайда аяқ пен денені, жүйке жүйесін зақымдайды.

Бүгін сынап аз көлемде іс жүзінде барлық үйде кездеседі, әсіресе, медициналық термометрде. Термометр әйнектен жасалады және сынуға бейім келеді. Ондағы капсуладан ытқып шыққан сынап сәкіге шар түрінде жайылып, тесіктерді кеулеп кетеді. Сөйтіп, ол жылдам буға айналады да, оның уы барлық жерде жинақталып қалып, адам өміріне қауіп төндіре бастайды. Бұл үрдіс көзді ашып-жұмғанша орын алатындықтан, бір минутты да текке жіберуге болмайды. Жүгіріп жүрген шарларды мүмкіндігінше тез арада жинап алу қажет. Ол үшін балаларды бөлмеден шығарып, терезені барынша ашып қою керек. Одан кейін жиналған сынапты залалсыздандыру жолдарын белгілі талапқа сай ойластырған орынды. Жинап алу үшін күкіртті де, марганцовканы да, хлораминді де, тіпті шаңсорғышты да пайдалануға болады. 

Төгілген сынап қызуөлшегіштен көп болса, СҚО ТЖД-нің 112 телефонына немесе мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаментінің 52-14-37 телефонына жедел хабарлау қажет.

35.Ауыр металл кадмийдің токсикалық ерекшеліктерін сипаттаңыз, табиғи ортадағы мөлшерін, ластау көздерін көрсетіңіз

Кадмий –  сынап, мышьяк сияқты ауыр металдардың бірі болып табылады. Кейбір тәжірибелер бойынша оны өте улы металл деп атайды. Кадмийдің организмде жаксы бейімделу қасиеті бар. Адам организміндегі кадмидің басты орналасатын жері ол өкпе – 36-60℅,бүйрек – 20-25℅. Калғандары асқазанда, сілекейде және сүйектерде болады. Кадмий ерітінділері қанға еніп,бауыр,бүйрек,фосфорлы – қышқыл айналуын бұзады. Созылмалы улану қаны аздыққа және сүйектердің қирауына алып келеді. Кадмий тұздарымен улану симптомдары құсық және құрысулар болып табылады.

Кадмий атом энергетикасында оңай балқығыш,басқа  балқымада қолданылатын күмістей жалтыраған, ақ түсті жұмсақ, қорғайтын қабаты бар металл болғандықтан, бұл қауіпті  элемент мырыш кенін білдіретін грек сөзінен алынған. Ол мырыш кенінің  өңдеуінен алынатын қосымша өнім болып табылады. Кадмидің көп мөлшері  денсаулыққа зиян.

Адамдар кадмимен мұнай айыратын зауыттар мен металлургиялық кәсiпорындар маңайында орналасқан топырақтан өнген көкөністерді,астық дақылдарын,суды пайдаланғанда улану қаупі туады. Төзімсіз бұлшық ет ауруы (кадмий организмнен кальциді жуып шығарады) еріксіз мертігулер, жеңіл деформация,бүйректердің және тағы басқа органдардың функцияларын бұзады. Кадмий артық дамығыш ісікке алып келеді.

Никотиннің  канцерогендік әсері, темекі түтіндегі  кадмидің қатысуын көрсетеді. Үлкен  дәретпен және несеппен кадмий ыдырайды,бірақ  күніне тек 48 мг аспайды. Бәрінен артық  ол бауырда және бүйректе, аздап  қанда жинақталады.

Елдегі өнеркәсіп  дамыған сайын, өкінішке орай ол да көбейеді, бұл элементтің шоғырлануы топырақта. Суперфосфаттардың қатысуы  өсімдіктердің кадмиді жақсы  сіңіруіне алып келеді, егер суперфосфаттар аз болса кадмий денеге таралмайды немесе тек аз мөлшерде ғана болады.

Кадмий организмге темекі түтіні,бояудың кейбір түрлері, су, кофе,астық дақылдары, тазартылмаған  өнімдер арқылы түседі. Кадмий топырақта  әсіресе мырыштың табиғи шоғырланатын орындарда кездеседі. Бұл ауыр металл организдегі мырыштың айналуына,,иммунитетке, сүйекке кері әсерін тигізеді.

Кадмиға қатысты  негізгі мәселелер. Кадмий адамға орта және ауыр дәрежеде улы әсер етеді. Ол бүйректің шайқалуына және қан  қысымының бұзылуына сонымен  қатар гипертония дамуының бір факторына  әкеледі. Бұл ауыр металл қорғасын немесе сынап сияқты қатты улағыш емес, өйткені ол миға бармайды.

Ауыр жағдайда кадмимен уланғанда оны қалыпқа  келтіру үшін тамырға витамин  егу қажет. Сонымен қатар бұл  мақсатта құрамында мырыш,темір,мыс,селен болатын препараттар қолданылады. Темекі түтінінен тазартылмаған теңіз өнімдерінен бой жасырыңыз, сонымен бірге организмге мырышты жеткілікті деңгейде қолдануға тырысыңыз.

Кадмимен  өткір азық-түлік улану улауы (15-30мг) азығы бар дозалардың көп  мөлшерде түсуі немесе (13-15 мг) суда болумен басталады. Сонымен бiрге өткiр гастроэнтериттiң белгiлерi байқалады - құсық, ауру және эпигастралық облыстағы құрысуы. Уланудың ең қауіптісі ол кадмий буын жұту немесе құрамында кадмий бар шаңмен тыныс алу. Мұндай уланудың симптомдары өкпенің домбығуы,әлсіздік,диярея,қалтырау,құсу, бас ауру болып табылады. Мұндай уланулар нәтижесінде өлімге алып келу жағдайларыда кездеседі.

 Кадмий бүйректің зақымдалуын,еркектерде ұрық шашатын жүйкенің,әйелдерде аналық бездердің дамуын зақымдайды. Бұдан басқа ол қысымның жоғарылауына,канцерогеннің болуына мүмкіндік туғызады. Көп ұшырасатын жайт,ол әйелдердегі кадмий интоксикациясы,темір мен кальцийдің жетіспеуінен. Әдетте мұндай күйлер жүктілік кезінде,баланы кеудемен тамақтандырғанда,кризистік күндерде қанның көп шығындалғанында болады. Қатер еркектердің шылымшылар тобынан құрайды: 1 қорап темекі тартқан организм шамаман 1 мкг кадмиді сіңіреді. Кадмийді меңгеруге темір,кальций және мырыш кедергі келтіреді,бірақ ол металлдарды да ынталы мөлшерлеуге болады.