Сурет 1. Ішкі өзгерістердің байланысы

2. Ұйымның сыртқы ортасы

Кез-келген ұйым ашық жүйе болғандықтан, өзін ресурстар, энергия, кадрлармен қамтамасыз етумен тұтынушыларға қатысты сыртқы ортаға тәуелді болады. Сол себепті басшылар сыртқы орта жағдайын есепке алып отыруы қажет. Ұйымның өміршеңдігі басшыларға байланысты болғандықтан, менеджер ұйымға әсер ете алатын барлық факторларды дұрыс анықтай алуы шарт. Сонымен бірге, ол сыртқы орта өзгерістеріне бейімдеулу тәсілдерін де ұсына алуы қажет.

Сыртқы ортаға анықтама беру бұл айтарлықтай күрдклі мәселе, өйткені әлемдегі барлық факторларды бақылауға алу мүмкін емес. Сондықтан да сыртқы орта факторларын ұйымның табыстылығына тікелей әсер ететін аспектілермен ғана шектеген жөн. Джеральд Беллдің анықтамасы бойынша ұйымның сыртқы ортасына: тұтынушылар, бәсекелестер, үкімет мекемелері, жеткізіп берушілер, қаржы ұйымдары, еңбек ресурстары сияқты элементтер жатады.

Қоршаған ортаны анықтау жеңіл болуы үшін және оның ұйымға тигізетін әсерін есепке алу үшін сыртқы факторлар 2 негізгі топқа бөлінеді:

• тікелей әсер ету ортасы;

• жанама әсер ету ортасы.

Тікелей әсер ету факторлары ұйым операциясына тікелей түрде ықпалын тигізетін факторлар жатады. Бұған жабдықтаушылар, еңбек ресурстары, заңдар мен мемлекеттік реттеу мекемелері, тұтынушылар мен бәсекелестер жатады.

Жанама әсер ету ортасының факторлары операцияларға тікелей әсер ете алмағанымен біршама өзгерістер туғызуы мүмкін: экономиканың ахуалы, ғылыми техникалық прогресс, әлеуметтік, мәдени және саяси өзгерістер.

Сыртқы ортаның сипаттамасы

1. Сыртқы орта факторларының өзара байланыстылығы. Бұл бір фактор өзгерісінің басқа факторларға ықпал ету күшінің деңгейі, яғни сыртқы ортаның бір факторыныңөзгерісі басқаларының өзгерісін туғызады.

2. сыртқы орта күрделілігі. Бұл ұйымның есепке алатын факторлар саны. Сонымен бірге әрбір фактордың көп варианттылық немесе көптүрлілік деңгейі.

3. Сыртқы ортаның өзгермелілігі. Бұл ұйым ортасындағы өзгерістердің жылдамдылығы. Ортаның өзгерістерге бейімделгіш болуы жағдайында ұйымдар тиімді шешімдер қабылдау үшін түрлі ақпараттарға жауап бере алуы қажт. Бұл қабылдау процесін қиындатады.

Тікелей әсер ету ортасына келесілер жатады:

Жеткізіп берушілер- жүйелік көзқарас тұрғысынан ұйым бұл кірістің шығысқа айналдыру механизмі болып келеді. Кірістің негізгі түрлері материалдар, құрал-жабдықтар, энергия, капитал және жұмыс күші. Ұйым мен жоғарыда аталған ресурстардың қолданылуын қамтамасыз ететін жеткізіп берушілер арасындағы тәуелділік. Бұл ұйым қызметінің табыстылығы мен операцияларына сыртқы ортаның тікелей әсер етудің айқын мысалының бірі болып келеді. Кейбір жағдайда белгілі бір аймақ ұйымдары іс жүзінде бір жеткізіп берушімен ғана қарым-қатынас жүргізеді.. Сондықтан олардыңбарлығы жеткізіп берушінің тәуелділігіне тепе-тең дәрежеде түседі. Мыалы: энергиямен қамтамасыз ету барлық ұйымда энергияны мемлекет бекітіп қойған циклдар бойынша сатып алады және олардың баламалы жеткізіп берушіні табу мүмкіншілігі болмайды.

Материалдар – кейбір ұйымдар материалдардың үзіліссіз ағымына тәуелді болады. Әсіресе өндірістік және саудалық жеткізулрді мұндаймөлшерде қамтамасыз ету мүмкіншілігінің болмауы үлкен қиыншылықтарды туғызады. Жапонияда запастарды шектеу әдісі өте танымал. Фирмаларөндірістік процестің әрбір кезеңіне қажетті материалдар «дәл мерзімде» принципі бойынша жеткізілуі қажет деп санайды. Жеткізу қызметінің мұндай жүйесі өндіруші мен тұтнушының өзара тығыз қарым-қатынасын қажет етеді.Басқа елдерде запастарды үлкен көлемін қамтамасыз ету үшін баламаны жеткізіп берушілерді іздену қажеттілігі туындауы мүмкін. Алайда, запастарға және оларға сақтауға жұмсалатын қаржылар басқа қажеттіліктерге шығындалмай, байланып қалады.

Капитал - өсу мен гүлдену үшін фирмаға тек материалдарды жеткізулер ғана емес, капитал жеткізіп берушілер де қажет. Потенциалды инвесторлар қатарына банктер, зайомды беретін мемлекеттік мекемелер (инвестициялық қорлар), акционгерлермен жеке тұлғалар жатады. әдетте, компанияның жағдайы неғұрылым жақсы болса, соғұрылым оның инвесторлармен келісіп, қажетті қаржылар көлемін алу мүмкіндіктері де жоғары болады.

Еңбек ресурстары – арнайы мамандықтағы және квалификациялы жұмыс күшімен қамтамасыз ету ұйымның тиімді қызмет атқаруының қажетті шарты болып келеді.

Заң және мемлекеттік органдар – жекеменшік экономикада негізінен сатып алушы мен сатушылар арасындағы өзара байланыстар көп түрлі құқықтық шектеулер ықпалына түседі. Әрбір ұйым белгілі бір құқықтық статусқа ие болады (жеке меншік, компания, корпорация).Статус – кәсіпорын өз қызметін қалай жүргізуі қажет, қандай салық төлеу керек екенін анықтайды. Соңғы кезде бизнеске тікелей әсер етуін заңдардың саны мен күрделілігі күрт өсіп отыр. Бұл заңдарға деген кәсіпорынның көзқарасы қандай болса да, оларды орындау немесе заңды бұзғаны үшін айып пұл түріндегі санкцияларды төлеуге тура келеді.

Ұйымдар бекітілген заңды ғана емес, мемлекеттк реттеу органдарының талаптарын да орындауы шарт. Бұл органдар өз компетенциясындағы сфераларында заңдылықты күштеп орындалуын қамтамасыз етеді.

Тұтынушылар – ұйымның өміршеңдігі – тұтынушыларды тауып, оның қажеттілігін қанағаттандыру қабілеттігіне тәуелді болады. Тұтынушылар оларға қандай тауар мен қызметтер және қандай бағамен қажет екендігін шешуде, ұйым үшін барлық дерлік қызмет нәтижелерін анықтайды.

Бәсекелестер – көп жағдайда бәсекелестер ұйым өнімді қандай бағамен сатып алатынын анықтайды. Ұйымдар тұтынушылар үшін ғана емес, еңбек ресурстары, материалдар мен капиталдар белгілі бір техникалық жаңалықтарды пайдалану құқығы үшін де бәсекеге түсуі мүмкін. Бәсекеге жұмыс жағдайы, еңбек ақысы басшылардың бағыныштылығы мен қатынас сиапаты секілді ішкі факторлар тәуелді болады.

Жанама әсер ету факторлары

Жанама әсер ету ортасы әдетте тікелей әсер ету ортасына қарағанда күрделірек болады. Басшылық бұл ортаны талдауда толық емес ақпаратқа негізделеді. Жанама әсер ететін негізгі факторларға: технология, эконосикалық жағдай, әлеуметтік – мәдени және саяси факторлар, жергілікті факторлар өзара байланыста жатады.

Технология бір жағынан ішкі айналымды, екінші жағынан сыртқы факторларға жатады. Жоғары деңгейлі технологиямен тікелей қызмет ететін ұйымдар жаңалықтарды өздігінен жасап, оларды шапшаң игеру қабілетіне ие болу керек.

Экономикалық жағдай. Экономиканың ахуалы барлық енгізетін ресурстар құны мен тұтынушылардың сатып алу қабілеттіліктеріне әсер етеді. Экономикалық жағдай ұйымға өз қажеттілігіне қажет капитал алу мүмкіндіктеріне үлкен ықпал тигізуі мүмкін. Бұл үкіметтің экономиканы салықтар, ақша массасын, пайыз ставкасын реттеу жолымен жүзеге асырылуымен байланысты.

Әлеуметтік-мәдени фактор – құрамына өмірлік құндылықтар, дәстүрлер ережелер жатады. Мысалы, АҚШта контрактіге отыру үшін пара беру, бәсекелестерге кір келтіретін лақаптың таралуы заңға қарсы іс-әрекеттер деп саналады. Бұлай саналмағанның өзінде де бұл іс-әрекеттер этикалық емес алаяқтық деп танылады.

Саяси фактор. Саяси жағдайдың кейбір аспектілері басшылар үшін ерекше мәнге ие болады. Олардың қатарында бизнеске деген әкімшіліктің, заң органдарының соттардың көзқарасы. Мұндай көзқарастар табыстарға салық салу, салық жеңілдіктерін белгілеу, тұтынушыларды қорғау туралы заңдылық, қауіпсіздік және қоршаған ортаның стандарттары, бағалар мен еңбекақыныбақылау өкіметтің іс-әрекетіне әсер етеді.

Жергілікті халықпен қарым-қатынастар. Барлық ұйымдар үшін ұйым қызмет ететін жергілікті қауымдастықтың көзқарасы жанама әсер ету ортасының факторы ретінде бірінші дәрежелі мәнге ие болады. Әрбір қоғамда бизнеске қатысты нақты заңдылықтар мен ережелер болады. Көптеге ұйымдар өздері қызмет атқаратын қауымдастықтар мен жақсы қарым-қатынастарды сақтау үшін үлкен күш-жігер жұмсайды.

Әдебиеттер: 1, 3, 6, 8, 11, 15

5- тақырып. Басқарудың ұйымдастыру құрылымы мен басқару нормасы

1. Ұйымдастыру қызметінің қалыптасуы

2. Оның түрлері және өкілеттілігі

3. Орталықтандыру және орталықтандырмау

4. Корпоративті ұйым немесе корпорация