1 Ақпарат түсінігі және сипаттамасы

Басқару ақпараты деп сақтау, табыс ету, қайта құру обьектісі болатын мәліметтер түсіндіріледі.

Ақпарат басқару процесінде еңбектің обьектісі де, өнімі де болып табылады. Ол белгісіздікті жояды, обьектінің жағдайын, қызметтің пішіні мен әдістерін зерттейді. Оның жағдайы мен даму деңгейі жайлы ақпаратсыз басқару шешімі шығарылмайды, өз кезегінде, осы шешімнің өзі өндіріс саласындағы қызметкерлер үшін белгілі ақпараты болып табылады.

Ақпараттың екі жағы бар: сандық және мағыналық (семантикалық). Оның көлемінің ең кішкентай бірлігі - бит (екі түрлі тең ықтималдық нәтижесі бар белгілі бір ықтимал жағдайдың нәтижесі туралы хабарламадағы сандық ақпаратты білдіреді).

Басқаруда қолданылатын ақпарат түрлері келесі сипаттамалар бойынша сынапталады:

• мазмұны жағынан – саяси, директивті, құқықтық, ғылыми–техникалық; экономикалық, жоспарлы, әкімшіліктік, өндірістік, нормативті-анықтамалық, есепті-бухгалтерлік, статистикалық;

• қозғалыс бағыты бойынша – кіруші, шығушы;

• белгілеу мінездемесі бойынша – белгіленген, белгіленбеген;

• белгілену тәсілі бойынша – құжаттық, дыбыстық, аудиовизуалды;

• басқару субьектісіне қатынасы бойынша – ішкі және сыртқы;

• өндеу дәрежесі бойынша – алғашқы, өндірістік, қорытынды;

• тұрақтылық дәрежесі бойынша – тұрақты және өзгермелі;

• ұсыну формасы бойынша – әріптік, сандық, кодтық;

• өндеу мүмкіндігі бойынша – өндеуге берілетін және берілмейтін;

• сіңіруі бойынша – жеткілікті, жеткілікті емес, артықшылық;

• шыншылдық бойынша – дұрыс және жалған.

Менеджерлердің басқарушылық және кәсіпкерлік қызметіне ақпараттың мазмұны маңызды орын алады.

Саяси ақпарат әртүрлі шаруашылық формаларында әлеуметтік-экономикалық даму саласында мемлекеттің саясатын бейнелейді.

Барлық директивті ақпаратты жоғарғы органдар шығарады. Ол менеджерлердің шаруашылық құру стратегиясын анықтайды және басқару негізі болып табылады.

Құқықтық ақпарат әрбір жұмысшының алатын орнын, лауазымдық жағдайын анықтайды.

Оның көмегімен шаруашылық, әкімшілік құқық нормалары құрылады, заңның іске асуын қамтамасыз етеді.

Ғылыми-техникалық ақпарат ғылым мен техниканың жеткен жетістігі туралы мәліметтер арқылы береді.

Жұмысшыларды ғылыми зерттеу мекемелерінің жаңа зерттеулерімен, мінездемелерімен, алдыңғы қатарлы кәсіпорындар тәжірибесімен танысу үшін ғылыми-техникалық бюро жұмыс істейді.

Экономикалық ақпарат – басқару шешімдерін негіздеу, кәсіпорын дамуын басқару үшін қолданылатын ақпарат. Ол өзіне экономикалық көрсеткіш есебін, шаруашылық құру қызметін енгізеді.

Жоспарлы ақпарат тапсырмалармен, жұмыс кезеңінің жоспарымен, жоспар нарядтарымен белгіленеді.

Әкімшілік ақпарат мекемелер, азаматтар арасындағы іскерлік қарым- қатынасты дайындау, істен шығудың, құрал-жабдықтардың сынуын алдын-алуға көмектеседі, бұйрық, жарлық, тәртіп, жөн сілтеу түрінде беріледі.

Өндірістік ақпарат техника мен технологиялар, өндіріс жоспарының орындалуы, тауар өткізу туралы оперативті материалдар жинақтайды.

Бизнестік ақпарат өз кезегінде нарықтағы бағалар, олардың тенденциялары, бәкесекелестік деңгейге, өнім түсу мерзімі мен көлемі, қызмет көрсету мен өндіріп шығару, еңбекті төлеудің тарифтік құрылымын, лауазымдық жалақы туралы, еңбекті ұйымдастыру жайлы анықтамалық мәліметтердің нормаларын анықтайды.

Есептік-бухгалтерлік ақпараттар өндірістің жүру барысын және оның нәтижесіне құралдардың шығындалуын, алынған пайданы бақылауға мүмкіндік береді.

Ғылыми негізделген статистикалық ақпарат дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін, ғылыми негізделген заңдылықтарға алуға мүмкіндік береді.

Ақпарат мазмұны тұтынушы бөліктердің қажеттілігі мен шығарылған басқару шешімдерімен анықталады. Ақпаратқа белгілі талаптар қойылады: нақтылық және шыншылдық, алғашқы мәліметтердің дұрыс өңделуі, құрылымдаудың оптималдығы, толықтық, басқарушылардың сұранымын толық қанағаттандыру және жеткізілуінің уақытқа сай болуы. Түскен ақпараттың анықтығы, шыншылдығымен, дұрыстығымен, тіркелудің бір реттілігімен, берілудің туралығымен анықталады. Егер ақпарат 3-4 тасымалдан, түрлі бөліктен өтсе, оның шыншылдығы 8-10-ға азаяды, өйткені ақпарат ескіреді, бұрмаланады.

Ақпарат толық болуы керек, яғни оның саны нақты іс-әрекетті бейнелеу керек. Мынаны есте сақтау керек: ақпарат жеткіліксіздігі сарапсыз шешімдерге келеді, ал шектен тыс ақпарат шешімнің күрделенуіне және оның қымбаттауына әкеледі. Қандай ақпаратты, қай уақытта және кім беретінін белгілеу қажет.

Ақпаратқа қол жеткізу мүмкіндігі дегеніміз - оны оңай қабылдап, қолдану мүмкіндігі. Хабарлама тілі алушыға түсінікті болу керек. Ақпарттың график, планшет, жарық табло, слайд түрлерінде берілуі де өте маңызды.

Ақпарат менеджерлерге уақытысында түсуі керек. Егер ол кешіксе, онда ол экономикалық шығын болып есептеледі. Керісінше, ақпараттың оперативті түрде берілмеуінен техника тұрып қалады, өндіріс ақсайды.