2.5 Қоғамның әлеуметтік құрлымы.

Қоғамның әлеуметтік қүрылымы әлеуметтік жүйенің бөлімі және екі компоненттен түрады: әлеуметтік байланыс жөне әлеуметтік қүрам. Әлеуметтік қүрам - әлеуметтік құрылымды қүрайтын элементтердің жиынтығы. "Структура" (қүрылым) термині - structura латын тілінеп алынған - ол, жалпы алғанда, белгілі бір заттың, қүбылыстың элементтері арасындағы байланыстардың айтарлықтай бір түтастығын білдіретін термин. "Әлеуметтік қүрылым" үғымы сөздің кең және тар мағанасында қодданылады. Кең мағынасында әлеуметтік қүрылым дегенде қоғамның жалпы қүрылысьга, оның демографиялық, таптық, территориялық (латын тілінен аударғанда "жер кеңістігі" деген), этникалық, кәсіби, діни, т.о. күрылымын түсінеді. Тар магынада әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік қүрылым дегенде таптарға, әлеуметтік жіктер мен топтарға бөлу түсініледі. Сонымен, әлеуметтік күрыльш - әлеуметтік жүйедегі элементтердің түрақты байланысы. Қоғамның әлеуметтік қүрылымының негізі - белгілі хмортебесі бар және белгілі әлеуметтік қызмет атқаратын жеке адамдар, ал жеке адамдар - мәртебелік белгілеріне сәйкес топқа бірігеді. Әлеуметтік қүрылым қоғамның бірліктерге, тапқа, тоща жікке бөлінуін көрсетеді, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасыньщ да көптеген критерияларына сәйкес әртүрлілігін корсетеді.

14. Қазіргі замандағы әлеуметтанудың негізгі парадигмалары.

Социология шығу кезінен бастап бірнеше теорияға негізделетін. Ал ХХ ғасырда олардың саны көбейе берді. Қазіргі әлеуметтанудың ерекше қасиеті – бірнеше парадигманы бірдей қабылдауы. Неғұрлым парадигмалар әлеуметтік әлеуметтік шындыққа әркелкі түсіндірме берсе, соғұрлым ақиқатын тереңірек ұғынуға жақындай түсеміз және интегралды парадигманың бейнесін жасай аламыз, себебі жеке парадигмалар бәрін қамти алатын қоғамға талдау беруі мүмкін емес. Олар қоғамды көрсетуде өзінің тек қана нақты бірен-саран үлесін қосады. Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды талдаудың негізгі тәсілнамалық амалдарының сипаты бойынша екі үлкен топқа бөледі. Біріншісіне құрылымдық парадигмалар жатады. Олар қоғамның ұйымдастырылуын, қызмет етуін және дамуын әрі макро деңгейде қарастырады. Екіншісін пайымдаушы парадигмалар құрады. Олар адамдардың жүріс-тұрысын макродеңгейде зерттейді. Негізгі макросоциологиялық парадигмаларға марксизм және құрылымдық функционализм жатады. Функционализмді жақтаушылар қоғамды біртұтас жүйе ретінде, оның өзара байланысты бөлшектерден тұратынын көрсетеді.

41. Қазақстандағы демографиялық саясат және отбасының әлеуметтік дамуы. Әлеуметтанумен демографияда балалар санына байланысты отбасыларын іүрге бөледі: бірінші - аз балалы отбасылар, мүнда әлеуметті -и. имшогиялык көзқарас жағынан балалар саны аз. Отбасының құрылымьшың ідуан түрлілігі отбасы классификациясыи шешу кезінде пайда болады және отбасыньщ уакыт отуіне байланысты отбасылық өмірдің басталуынан. бастап I сқталуына дейінгі өзгеруін қамтиды.

Біздің мемлекетіміздегі мынандай күлдыраған экономикасы бар, дағдарыстағы белгілі бағыт-бағдары жоқ ісезде отбасылары үлкен ауыртпалық, күштердің әсерін котеруде, бүл отбасыньқүлдырауына ғана әкен соғады, сондыктан отбасыньщ ішкі күштері: махаббат, өзара түсіністік және сыйлаушылық, бір-біріне және балаларына деген жауапкершілікке ғана үміт артамыз. Бірак, өкінішке орай сырттан эсер ететін күштер, мысалы туыстардың, кершілердің, еңбек үжымының, коғамдық орынaдардың әсері өз ықпалын тигізуде. Ал, сылтаулар саны отбасы ушін өте көп. Ажырасулар саны жыл сайын азакЬда. Егер 1992 жылы олар республика халқының 33% күраса, былтыр тек қана 32,2% -ін құрайды. Отбасылар саны да елеулі азайды, үшінші баланы дүниеге әкелу. 1991 жылы әр 1000 адамға 21 нәресте туылса, ал 1993 жылы тек қана 18,6 бала. Бір жасқа дейінгі аралықтағы балалар өлімі көбеюде. Мысалы, 1991 жылы ол 27,4 болса, 1996 ж. 28,4 болды. Ауру балалар дүниеге өте көп туыяуда.

некеге отыру мен ажырасудың себептери

Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты – неке деп түсінуіміз қажет. Егер неке тіркелмесе де, бірақ еркек пен әйел бірге тұрып, балаларын тәрбиелеумен айналысып жатса, мұны да отбасы деп айтуға болады (қараңыз азаматтық неке). Егер кәмелетке толған балалары ата – анасымен бірге тұрып, оларға қамқорлық жасап, материалдық көмек көрсетсе – бұл да отбасы. Егер кәмелетке толған ағалары мен қарындастары ата – анасыз бірге тұрып, бір – біріне қамқорлық жасайтын болса – бұл да отбасы. Адамдар арасында некеден, туыстықтан, бала асырап алудан, отбасына тәрбиелеу үшін бала алудан туындайын қатынастар отбасылық қатынастар деп аталады. Бірақ отбасындағы қатынастардың бәрі бірдей құқық жөнімен реттеле бермейді. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік, ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі. Бұл өзара құрмет, сүйіспеншілік, қамқорлық және имандылық қолдаудың көрінісі. Отбасылық өмір қалыбы, көбінесе ұлттық дәстүрлер мен әдет – ғұрыптарға сүйенеді (үлкендерді қадірлеу, отбасын қамтамасыз ету оның басшысы ретінде толықтай ер адамға жүктеледі, туысқандарды қадірлеп, құрметтеу).

Мемлекеттің тарихи түрлері

Мемлекет — белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік ұйымы. Егемендікке, заңдастырылған зорлықты пайдалануға монополияға ие және қоғамды басқаруды арнайы механизмдер (аппарат) арқылы жүзеге асыратын қоғамдағы саяси билікті ұйымдастырудың еркеше түрі, саяси жүйенің орталық институты.

Мемлекеттің тарихи түрлері - қоғамның тарихи дамуы кезеңіндегі барлық мемлекеттерге тән қасиеттерді білдіретін ұғым. Бұл жіктеудің алғышарты болған мемлекет жайлы марксистік ереже еді. Оған сәйкес, бір тарихи кезеңде өмір сүретін әртүрлі мемлекет түрлеріне ортақ мәнді белгілер бар. Осы көзқарасқа сүйеніп мемлекеттің Құлиеленуші мемлекетте үстемдік құрушы тап өзіне бағыныштылардың еңбегімен өндірілген бүкіл өнімді өзі иеленеді. Құлдар қандай да бір саяси, заңдық құқықтардан жұрдай. Оларды затқа ұқсатып сатуға, еш сұраусыз өлтіруге, азаптап қинауға болады. Мемлекет осы жағдайда ұзақ уақыт бойына тек құлиеленушілердің мүддесін қорғап келді. Феодалдық мемлекетте ірі жер иеленушілерінің, феодалдардың, помещиктердің шексіз билігі үстемдік құрды. Бұл мемлекетте бай тап шаруаларға жерді пайдалануға беріп, одан түскен пайданың бір бөлігін алып, еңбегін қанайды. Құлдардан айырмашылығы, феодалды мемлекетте шаруалар еңбек құралдары мен өз үйлеріне иелік етеді. Буржуазиялық мемлекет өндіріс дамуының индустриалды кезеңінде пайда болады. Мұнда ресми түрде заң алдына барлығының теңдігі жарияланады, сословиелік артықшылықтар жойылады. Ол азаматтарға жұмысшыларды жалдауға немесе жалдануға құқық береді.