79 Татар халқының тарихи-мәдени ерекшеліктерін талдаңыз

Татарлар – түркі тілдес ұлт , Ресей Федерациясы құрамындағы Татарстан Республикасының байырғы тұрғындары. Татарлардың жалпы саны жөнінде ғалымдар арасында әр түрлі пікірлер бар. Кейбір ғалымдар оларды бөліп (Қазан Татарлары, Қырым Татарлары, Сібір Татарлары, ноғайбақтар, т.б.) қарастырса, қалғандары оларды біртұтас ұлт санайды. Дүние жүзіндегі Татарлардың жалпы саны 8 млн. шамасында, ал кейбір татар ғалымдарының пікірінше (акад. А.Каримуллин және И.Тагиров) 15 млн-ға жуық. 2002 жылғы санақ бойыншаРесейде 5,6 млн., оның ішінде Татарстанда 1,9 млн-нан астам, Башқортостанда 1,2 млн. Татарлар тұрады. Бұған қоса татар диаспорасы Орталық Азияда (Қазақстан, Өзбекстан), Түркияда, Батыс Еуропа елдерінде, т.б. жерлерде тұрады. Татар этнонимі Байкалдың оңт.-шығыс жағын мекендеген көшпелі түркі-моңғол тайпаларының арасында 5 – 9 ғ-ларда белгілі болған. 13 ғ-да моңғол шапқыншылығы кезінде Татарлар Еуропаға еніп, 13 – 14 ғ-ларда олардың шағын тобы Алтын Орда құрамындағы түркі халықтарына сіңіп кетті. 16 – 19 ғ-лардағы орыс жазбаларында Кавказды, Еділ мен Орал өңірін, Орт. Азияны мекендеген түркі тайпалары Татарлар деп жалпылама аталып келген. Ертеректе Еділ бойы Татарлары өздерін болгәр, қазан кешесе, қазанлы деп әрқалай атаған. 20 ғ-ға дейін марилер Қазан Татарларын сюас деп, удмурттар бигер деп, қазақтар ноғай деп атаған. Татарлар ислам дінінің сүннит тармағын, аз бөлігі христиан дінінің православие тармағын ұстанады. Антропол. жағынан Татарлар еур. нәсілге жатады. Сібір Т-ы ғана (15 мың адам) тұран аралас нәсілге жатады.

80 Сібірдегі түркі тілдес халықтардың тарихи-мәдени ерекшеліктерін саралаңыз

. Сібір мәдениетінің көне қалдықтары

және палеолит пен неолит дәуіріндегі неғұрлым көне тұрақтар. Сібір мен Қиыр

Шығыс даласындағы, тайгасы мен тундрасындағы алғашқы

қоныстанушыларының, тілі жағынан палеоазиат, орал және алтайдықтардың

этногенезі мен этникалық мәдениетінің дереккөздері.

Тарих ғылымындағы Сібірде алғашқы қоныстанушылардың пайда болу

мәселелері. Б.з.д. II-I мыңжылдықтарда Сібір халқының этномәдени дамуына

сыртқы қоныстанушылар мен шаруашылық-тұрмыстық араласулардың әсері.

Эскимостар -Беринг теңізі жағалауының ежелгі қоныстанушылары. Солтүстік

шығыс палеоазиаттарының бастапқы орналасу және қалыптасу аймағы (чукча,

коряк, ителмен). Б.з. I мыңжылдығынан бастап Шығыс Сібірді эвенкалардың басып алуы. Батыс Сібірдің орта орман белдігінде угор және самоди

тайпаларының бастапқы қалыптасуы.

Біздің заманымыздың басында Байкал көлі мен Оңтүстік Сібірге түркі

тайпаларының, Амур мен Примор жағалауларына тунгус тілді тайпалардың

қоныстана бастауы. Алғашқы мемлекеттердің құрылуы (VI-VII ғғ. Бохай, XII ғ.

тунгус тілді чжурчжендердің «алтын империясы»). XIII ғ. монғол татар

шапқыншылығының этникалық үрдістерге ықпалы.

Якуттердің этникалық қауымдастығының қалыптаса бастауы. XVII-XIX ғғ.

біртіндеп ненец халқының, гундр энцтарының, иганастардың, юкагирлердің,

чукчалардың, долгандардың және т.б. этностардың қалыптасуы. Туыстық-

тайпалық құрылымның үстемдігі.