52 Грузиндер мен армяндар.Ң мат.Рух мәд.І

Армян халқы – дүние жүзіндегі ежелгі халықтардың бірі. Тас дәуірінен біздің дәуірімізге дейінгі Армян халықтарында мәдени ескерткіштері жайлы материалдары әлі күнге дейін сақталған. Әлемде 10 млн мен 12 млн арасында деп есептеледі. Өз атаулары – хай. Тілі – армян, үндіевропалық тілдердің дербес тармағы болып табылады. Екі үлгісі бар: батыс және шығыс, оны қазіргі Армения Республикасының халқы қолданады. Діні – монофизиттік бағыттағы христиандық. Армения әлемде христиандықты мемлекеттік дін ретінде қабылдаған бірінші ел Армян музыкасы Бізге қазір ежелгі және ортағасырлық армян музыкасының мазмұнын елестету қиын. Алайда сақталып қалған жанама құжаттар ол кезеңнің музыкасы еркін ырғақты және әуенді болғандығы жөнінде дерек береді.

Бірақ бастысы – тондирде лаваш пісіреді. Оны дайындау үшін үлкен қамыр дөңгелектерін қалыңдығы 2-3 см-ге дейін жайып, тонирдің қабырғасына жапсырады. Бұл өте дәмді нан. Армяндық таулы өлкенің тұрғындары тас-қола ғасыры дәуірінің өзінде ошақ жағып, онда үй және жабайы аңдардың етін қуыратын болған.Грузия, кейде Гүржістан, Грузия Республикасы (Сакартвело) - Еуропа құрлығының оңтүстік-шығысында, Кавказ тауыныңоңтүстік бөлігінде орналасқан мемлекет. Халқының көпшілік бөлігі - христиан дінінің православие тармағын ұстанады, қалғандары мұсылмандар мен католиктер. Ресми тілі - грузин тілі. Гүржі мәдениеті шығыс халықтары және грек-рим мәдениеттерімен араласу нәтижесінде қалыптасты. Елдің ежелгі жазба мәдениеті сақталып қалған1860 жылдан бастап гүржі әдебиеті жаңа классикалық сатыға көтерілді. Гүржі әдебиетінің классиктері: И.Г. Чавчавадзе (1837-1907), А.Р. Церетели (1840 — 1915), Н.Я. Николадзе (1843 — 1928). Кеңес заманында да Гүржістан әдебиетінде әлемге танымал көркем шығармалар жазылды. Бұл кезеңдегі көрнекті ақын-жазушылар: И.В. Абашидзе, К.С. Гамсахурдиа, В.Ш. Авалиани, О.Р. Чхендзе, Н. Думбадзе, т.б. болды.

53 Алдыңғы Азиядағы араб елдері шару.Мәд.Типі

Таяу Шығыс - Алдыңғы Азия және Солтүстік Африкада орналасқан аймақтың атауы. Атауды еуропалықтар өздеріне жақын жатқан шығыс аумақ болғандықтан осылай атаған.Негізгі халық: арабтар, парсылар, түріктер,күрдтер, еврейлер, армяндар, грузиндер және әзірбайжандар болып табылады. Халқының ауқымды бөлігінің діни наным сенімі —ислам, сондай-ақ бұл жерде индуизм мен христиандықта таралған. Таяу Шығыс арқылы Еуропа мен Африкадан Азияға бағытталған негізгі жол бар. Таяу Шығыс жерінде үлкенді – кішіл 20 – ға жуық мемлекет орналасқан. Олардың ішінен ірілері: Түркия, иран – Ислам Республикасы, Ауғанстан, Асуд Арабиясы, Ирка, Иемен, Сирия, Ливан, Иордания, Израиль, Оман және тағы басқалар. Таяу Шығыстағы мемлекеттерді ұлт жағынан бір ұлтты және көп ұлтты деп екіге бөлуге болады. Бірінші топқа Араб және Түркия, Израиль елдеріне жатқызамыз. Бұл мемлекеттің халықтары, негізінен, өз ұлтынан құрылған. Түркияның негізгі халқы – түріктер. Олар өз елдерінің тұрғындарының 88 процентін құраса, Израильдің 90 процентін еврейлер тұрады. Бұл құрылықта араб мемлекеттің тұрғындары да, негізінен, өз халықтарынан құрылған. Екінші топқа, Иран, Ауғанстан және т.б. елдері жатады. Иранның негізгі халқы парсылар, олар өз мемлекетінің тұрғындарының 50 процентін.Сауд Арабиясының малшылары мен бәдәуйлер түйе мен араб арғымақтарын өсірді. ХІХ ғ. мал шаруашылығының маңызы нашарлай бастады. 1920 жылдан бастап, бәдәуйлер бірлескен отырықшылыққа айналды. Бірақ оларды түгелдей отырықшы етіге жағдай тумай келеді,. Жартылай көшпелілер Арабия жарты аралында, Түркияның, Ираның таулы аймақтарында мекендейді. Олар жаз бойы, малды жаз бойы биік таудағы жайылымдарға жайса, қыста ықтасын, шуаақты тау етегіне жайған. Күш көлітері ретінде жылқы, түйе, есек малдары пайдаланған. Сиырдың мал мен сүтін қолданған. Таяу Шығыстағы елдердің өсіретін малдары біркелкі емес. Себебі, бұл құррлықтың табиғи – географиялық жағдайы әртүрлі. Сондықтан таулы, әсресе, шөлді жерлерде қой, ешкі және түйе малдары кең өсіріліп, жылқының өсіп - өнуінен қолайлы болды. Бұл елдерде қоғамдық құрылыс әр түрлі. Түркия, Ливан, Сирия, Израииль, капиталистіа жолмен дамыса, Сауд Арабиясында феодалдық қатынас басым кееледі. Израильде кейінгі жылдары капитализм күшті дамыған. Ауылда «кибуц» деген кооператив құрылып оны қуатты шаруалар билей бастады. Көшпелі, жартылай көшпелі қауым үнемі бір – біріне көмектесіп отырды. Қанға – қан, кегін қалау тайпаның ақсақалға бағыну салттары түгел қамтыған.

54 Мұхиттық аралдар халық.ң тар-мәд ерекшелігі Мұхит Аралдары – Тының мұхиттың орталығы және оңтүстік-батыс бөлігіндегі аралдары тобы (10 мыңдай). Ең ірі аралдары Жаңа Гвинея мен Жаңа Зеландия мұхит аралдары жерінің 80%-ын қамтиды. Бүкіл құрлықты дүние бөліктеріне бөлгенде мұхит аралдары Австралиямен қосылып айтылады. Халқы (Австралиясыз) 8 млн-дай Океания үшке бөлінеді:Мелонезия және Жаңа Гвинея, Полинезия және жаңа Зеландия, Микронезия аймағынан құрылған. Мелонезия (гректің «мелас» - қара, «несос» - арал) – қара арал деген сөзінен шыққан. Еуропалықтар осы жердегі тұрғындардың сыртқы түсіне қарап, олардың мекендеген аралдарына да «қара» деп ат қойған.Мелонезияда папуастар мен милонезиялықтар тіршілік етеді.Олар өздерінң нәсілдік белгілері бойынша австронегроидтыққа жатады. Полинезия - грекше «поли» - «көп», яғни көп аралдан құрылған ел деген мағына береді.Олардың ең ірілері Жаңа Зеландия, Самоа, Гавай, Тонга және т.б. жатады.Отаршылар келгенге дейін бұл жерлерде 1,1 млн. адам тұрған болса, қазір не барі 450 мың тұрғын қалған. Микронезия – грекше «микро» «кішкентай, кішігірім» көптеген аралдар жиынтығы.океанияның солтүстігінде орналасқан.Бұл аралдардың тұрғындары – полинезиялықтардың, милонезиялықтардың қосылуынан шыққан будандар.Сөйтіп, Океания халықтарының этникалық құрамы жергілікті тұрғындармен бірге Еуропа,Азия, Америка және т.б. жерлерден келген адамдардан құралған. Мелонезиялықтардың антропологиялық ерекшелігіне қарай отырып, оларды төрт бөлуге болады: 1) аласа бойлы негроидтық (олар Жаңа Гвинеяның ішкі аудандарының тұрғындары); 2) негізгі меланезиялықтар; 3) Жаңа Каледондықтар; 4)Папуастар. Мелонезиялықтардың этникалық дамуына ру-тайпалық тұрмыс өзінің қолайсыз әсерін тигізген.Мелонезия аборигендерінің тілін екіге бөлуге болады. Олар мелонезия мен папуас тілері. Мелонезилықтардың тілдері – полинезиялықтардың, микронезиялықтардың және индонезиялықтардың тілдерімен туысқан тіл. Мелонезия аборигендері егіншілікпен өте жақсы айналыса білген.Олар егін егуге жарайтын алақандай бос жер қалдырмайды.Аборигендердің пікірі бойынша, жер шарындағы жалықтардың ішінде егіншілікпен айналыса алмайтын ел жоқ.Бұлардың өсімдік өсіретін плантациялары еуропалықтарды таң қалдырған. Мелонезия аралдарында жабайы жануарлар жоқтың қасы. Тек ірі аралдарда жабайы шошқа мен жабайыланған иттер ғана болды. Еуропалықтар келгенге дейін мелонезиялықтар адамды елітетін есірткілік сусындарды ішпеген. Мелонезилықтар барлық жерде үйлерді біркелкі етіп салады. Жуан ағаштардан тіреулер қойып, төбесін бамбук және пальма ағашының жапыр ақтарымен су өтпейтін етіп жабады. Мелонезилықтардың тұрмысына кең пайдаланылатын басты көліктері – қайық. . Қайықты ірі ағаштардың қабығынан да, ағашты ойып та істеген.Оның жарылған және бір-бірімен қосылатын жерін тіккен. Мелонезилықтар киімнен гөрі денелерін әсемдеуге көбірек көңіл бөледі. Мұрын желбезегіне қыстыратын шыбық, иттің тісінен тізіп істеген моншақтар, бамбук ағашын жасалған тарақ, теңіз малюскасының қабыршағынан жасалған білезіктер,сырғалар т.б. сол сияқты көптеген әсемдік заттарын пайдаланады