48 Түркі халқының тар.Мәд ерекшелігі

Түркі халықтары Орталық Азия барлық түркітілдес, қандас халықтардың ежелгі Отаны. Оның бастысы Еуропа құрылығымен шектесіп жатыр. Осы ұлан байтақ Азияның бөлімінде: қазақтар, қырғыздар, монғолдар, түркімендер, өзбектер, қарақалпақтар т.б. ұлт өкілдері тұрады. Этникалық тұрғыдан қарағанда Батыс Сібірдегі түркітілдес халықтардың жерлері де осы Азия бөлігінің бір ажырамас бөлігі деп қараған жөн.  Ұлттық киімдер сол халықтың ерекшелігін , тұрмысын, болмысын сәулелендіреді. Орталық Азияның тағамдарыда көп түрлі. Сүттен, діннен, еттен дайындаоып жасалатын тағамдар басым. болғанымен, тағамдар жасауда пайдаланылатын заттар бір болғанымен жалпы алғанда өзіндік ерешеліктері бар. Отырықшы аудандарда дәнді дақылдардан тағам түрлері мол болса, көшпенді аймақтарда мал өнімдерін көбірек пайдаланады. Әр аймақтың ауа - райы, жер жағдайына байланыста алатын тағам құнарлылықтары әр түрлі. Мысалы, өзбектер палауды Сырдария бойында өсірілген күріштен басұанды ұнатса қазақтар Сарыарқаны жайлаған жылқының сүті менен етін ардақтайды. Орталық Азия халықтарының жақын және шет елдермен байланысы күшейген сайын, олардың тағамдарыда елімізде кең таралып, кеткен. Ендігі жерде ұлттық болмыс пен салт - сананы ардақтаумен бірге ұлттық тағамдарымыздың асыл шипаларын құрметтегеніміз жөн. Әр халықтың өзіне тін қайталанбас рухани пәдениеті, дүниесі болатыны анық. Орта Азияны мекендеген түркі халықтарының мәдениеті бір бірімен біте қайнасқан. Ол өзінің сағасын ерте заманна алады. Батырлар жыры, ертегілер, қисса - дастандар және т.б. Керек десеңіз бір батыр жыры бірнеше халықта сол атпен жырланады. Мысалы, "Алпамыс" жыры қазақтарды, өзбектерде, қарақалпақтарда бар. Ноғайлы халқының "Қырық батыры" жырын қазақ халқы да жыр еткен. ХІХ ғасырда Мұрын жыраудың баласы Мұрат жырау ноғайлының осы дастанын алты ай бойы жырлапты деген әңгіме бар. Халық жырларындағы Қобыланды, Едіге, Ертарған, Алпамыс сияқты батырлардың бейнесі арқылы патриоттық сезім, тәрбие берілген. Түркі бабаларымыздың бізге өалдырған асыл мұраларының бірі- Орхон - Енесей жазуы, яғни Күлтегін жазуы. Ортағасырда түрктердің рухани мәденеиеті жаңа сатыға көтерілді,. Олардың жазуы араб жазуымен алмасты. Осы кезеңде өмір сүрген ұлы дана - ғұламалар ғалымдар өз шығармаларын түрк, араб, парсы тілдерінде жазған.

49 Қытай халқы этно.Этн тарихы

шығыс Азияда қалыптасты Қытайлықтардың ата-бабалары Хуанхэ өзенінің төменгі ағысын мекендеп б.з.д. 3 мж. Солт. Қытайдың аборигендері ретінде егіншілік кәсіппен б.з.д 2 мж. олар өз мемлекеттерін ұйымдастырған оның ең ірісі Шань-Инь мемлекеті. Шань- Инь мемлекеті кейін б.з.д 11- 8 ғ.да Чжоу мемлекеті болып өзгерген. Чжоу мемлекеті өзінің ішіндегі қарама- қайшылықтың нәтижесінде сол дәуірдің ғасырларында Лего деп аталған Чаньцю мемлекетке айналған. Өзінің ішкі қайшылықтарының нәтижесінде әлсіреген Чжоу мемлекетінің орнына Батыс Қытайда осы күнгі Шэньси, Сычуань провинцияларының жерінде Цинь патшалығы құрылды. Цинь әулеті алғашқы әулетке жатқызылады.Көтерілістен кейін Хань династиясының негізі қаланды. Бұл династия б.з.д 3 ғасырдың басына дейін өмір сүрді. Хань империясының гүлденген кезеңі б.з.д 2 аяғы б.з.д 1 ғасырдың бас кездеріне тура келеді.жер аумағы бойынша Ресей және Канададан кейінгі 3-ші орында. 1949 жылы Қытай Халық Республикасы жарияланғаннан бері елді Ресми түрде Қытайда 56 ұлт бар.  Қытайда 236 тіл - 235 тірі тіл және 1 өлі чжурчжен тілі. .Әр жылдардағы санақтарда ресми ұлттардың саны әртүрлі болды. 1953жылғы санақта 41 аз санды ұлт көрсетелді. Ал 1964 жылы 183 тіркелген ұлттың үкімет тек 54 таныды. Қалған 129 халықтың 74-і танылған 54 халыққа қосылды, ал 23-і "басқа" , 32-і "күдікті" деп сналды. Гонконг және Макао арнайы әкімшілік аудандары да көптеген ұлттарды айырмайды. Қытайлықтардың отбасылық тұрысына келсек, ерте замандардан бері олар ру бойынша топ- топ болып тіршілік еткен. Ондай бөлшектерді «цзун», «чзу» деп әке бойынша бірнеше туысқан қандас жақындықпен топтасып ауылдық қоғамды құрған. Қытайлықтардың отбасылық тұрмысы көп ғасырлар бойғы патриархалдық қоғамның тәртібі бойынша құрылған. Өзара туычқандық жақындары «оң жақ» және «сол жақ» болып екі жаққа бөліну бойынша аталады.

50 Оңт.шығыс азия хал.шаруа.мәдениеті Оңтүстік-шығыс А́зия — Қытай, Үндістан және Австралияның орталарында орналасқан континеналды аралдар тобы. Үндіқытай түбегі де кіреді. Континенталды бөлігінде Вьетнам, Камбоджа, Лаос, Мьянма, Тайланд, аралды бөлігінде — Бруней, Шығыс Тимор, Индонезия,Сингапур, Филиппиндер. Малай түбегінде Малайзия орын тепкен. Вьетнам, Камбоджа және Лаос елдерін Үндіқытай мемлекеттері деп те атайды, Территорияда 599 млн адам өмір сүреді, бұл әлемнің тұрғандарының 8 %. Әсіресе Ява аралында адамдар тығыз орналасқан.Үндіқытай халықтарының шаруашылығына қысқаша шолу жасасақ, вьетнамдықтардың 80 пайызынан астамы ауыл шаруашылығыменайналысады. Оңт.дегі егістік жердің 40 пайызына, солт.дегі жердің 60 пайызына күріш егіледі. Кейінгі кездерде Вьетнамда ауыр қнеркәсіптің дами бастауының арқасында органикалық, химиялық тыңайтқыштар көптеп шығарылатын болды. Мұндай шаралар күріш өнімін көбейтуге жәрдемдеседі. Вьетнамдықтар күрішті екі түрлі жолмен егеді: егістік көлемі көбірек болған жерде тұқымды себсе, көлемі шағын егістікке көшетте көгеріп өскен күрішті әр сабағын қолмен отырғызып шығады. Мұндай тәсілмен егудің бейнеті көбірек болғанымен, өнімді мол береді жалпы Үндіқытайда күріш ежелден егіліп келе жатқан дақылдың бірі. Вьетнамда қолөнер кәсібі ертеден дамыған. Олар үй тұрмысына, шаруашылыққа қажетті бұйымдарды, киімді, құрал – жабдықтарды және басқа да заттарды жаса, оны базарға шығарып сатқан. Камбоджа тұрғындары – кхмерлердің шаруашылығы да вьетнамдықтарға өте ұқсас. Олар суармалы күріш, қант құрағын, жаңғақ және бұрыш өсіреді. Кхмерлер алғашқы жер жыртуды мерекелейді. Дін басшылары ғибадатхананың алдынан қызыл соқаға жегілген өгізді жетелеп өтеді де жерг бірінші болып сол кісі соқа түсіреді. Индонезияның 96 пайызындай халқы ауыл шаруашылығымен айналысады. Бұл елдің де Үндіқытай елдерінен айырмашылығы жоқ. Негізінен күріш, жүгері, кофе, шай, темекі, мақта, бұрыш өсіреді. Индонезия аралдарға орналасқандықтан балық аулау кәсібі де белгілі орын алады. Әсіресе, отаршылық жылдары сауда күшейген себепті, елде Сингапур сияқты портты қалалар көбейген. Өз алдына дербес ел болғандықтан ірі өндірісті күшейтуге көп көңіл бөлінуде. Оңт.Шығыс Азия халықтарыныңзаттай мәдениеті өте бай келеді. Вьетнамдықтардың 15 пайызы қалаларды мекендейді.

51 Славян халық.ның орналасуы мен мәд.і Славяндар (укр. слов'яни, болг. славяни, пол. Słowianie) — тайпалар тобы, қазіргі Солтүстік-шығыс, Орталық және Оңтүстік-шығыс Еуропахалықтарының арғы тегі. Славяндар туралы ежелгі тарихи деректер б.з. 1 — 2 ғ-ларына жатады, ол Балтық түбегі мен Карпат аралығын мекендеген венедтердің есімімен байланысты. Птолемейдің дерегі бойынша 2 ғ-да Венед тайпасының ішінде Суавен дегендер болғанБұлар б.з.б. 3 — 2-мыңжылдықтарда Қара т-дің солт. жағалауы, Карпат етегіндегі Орталық, Солтүстік-Шығыс Еуропаны мекен етті. Сол заманнан бастап олар осы өңірлердегі барлық этн. топтардың қалыптасуына ықпал етті. Б.з. 2 — 4 ғ-ларында герман тайпаларының (готтар, гепидтер) оңт-ке қоныс аударуына байланысты Славяндар жері тұтастығынан айырылып, 5 ғ-дың ақырына қарай анттар, склавиндер болып екі топқа бөлінді. 7 — 8 ғ-ларда Балқанға өткен Славяндар бірлестігіндегі драгувиттер, сагудаттар, верзиттер, северлер, т.б. тайпалар Балқан түбегіне қоныс аударды. Славяндар орналасуына қарай батыс (поляк, чех, словак, т.б. халықтардың арғы аталары), шығыс (орыс, украин, белорус), оңт. (болгар, серб, словен, т.б.) болып 3 топқа бөлінді. Олар көрші халықтармен (германдар, балтық халықтары, түркілер, фин-угор тайпалары, т.б.) тұтас мәдени байланыстар орнатты. Ежелгі славяндардың мәдениеті — орыс мәдениетінің қайнар бұлағы болып саналады. Оның басты мәдени құндылықтары — қасиетті жырлар, мифология, аңыз-ертегілер. Ғалымдардың пікірінше, олардың көпшілігінің тектері Христиан дінін қабылдағаннан кейін құрып кеткен. Ежелгі славяндар пұтқа табынушылықты бастан кешірген, сондықтан да болар Ресей топырағында пұтқа табынушылық мәдениетінің дамуы жоғары болды. жатқан Болгария, Сербия, Армения, Грузия сияқты елдердің мәдениетімен үндестік тапты.