Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
тарих 2012 гос.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
338.94 Кб
Скачать

40) Абылай ханның Қазақ хандығын нығайту жолындағы қызметі.

Абылайдың негізгі мақсаты қазақ жерін жоңғарлардан азат ету, қазақ жерін қайтарып алумен қатар елдің тыныштығын сақтау еді және қазақ хандығының тәуелсіздігін нығайту, үш жүздің басын біріктіру еді. Орта жүз ханы Әбілмамбет дәне Абылай сұлтан Орынборға келіп, Ресей империясына аудан болуға ант береді. Бұл тек қауіпсіздік үшін жасалған шара еді. 1741ж аң аулап жүргенде жоңғарлардың тұтқылында ұсталып, 1943ж босайды. 1743ж Абылай хан жоңғарларға қарсы соғысты бастайды. 1745ж Қалдан-Серен қайтыс болып билік үшін тартыстар нәтижесінде жоңғар мемлекеті әлсірейді. Билікке таласқан ақсүйектердің бірі қазақ хандығына қашып келіп Абылайды паналайды. 1752ж Әмірсананы қуғындаған жоңғарлар қазақтардың орта жүз жеріне кіріп жеңіліс табады. 1753ж Абылай 3 жүздің әскерін бағындырып жоңғарларға қарсы шешуші кезеңге шығады. Қарсы шыққан Әмірсана Цинь империясының әскерлерінен жоңғарларға шабуыл жасайды. Осы жолы Цинь қарулы күштері жоңғарияны басып алады. Цинь империясының түпкі мақсатын сезген Манчжур әскерлеріне қарсы шығады. Манчжур қолынан женілген Әмірсана тағы да Абылайды паналайды. Цинб империясы Әмірсананы ұстап беруі туралы қойған талабы Абылай орындамағандықтан 1757ж Манчжур қарулы күштері қахақстан жеріне басып кіріп мықты қаруланған саны жағынан өте көп Цинь империясына қарсы тұру мүмкін емес еді. Осы орайды ең алдымен Әмірсана қазақ жерінен шығарылып, Сібірге Тобольскіге жіберіледі. Осыдан Цинь империясымен арадағы кекілжінді Абылай келіссөз арқыды шешті. Қазақ хандарының тәуелсідігін сақтап қалу үшін, яғни қос саясатты жүзеге асыру барысында Абылай осы көрші елмен Ресей патшалығы және Цинь империясы шебер дипломатиялық қатынас жасай берді. Бұрыңғы жоңғар еліндегі қазақ жерлерін қалпына келтіру үшін байланыс жасады. Себебі, 1760ж Цинь әскерлері Алтай, тарбағатай маңындағы қазақ ауылдарын кері қуған еді. 1770-1771ж Абылай Ходжинг, Қоқан әмірлеріне, Ташкент билеушісіне, қырғыз манаптарына әскери соққы беріп, қазақ хандығының билігін мойындатады. Қазақстанның Оңт. Көптеген қалалар қазақ билігіне көшеді. 1771ж Орта жүз ханы Әбілмамбет қайтыс болып, оның орнына Абылайды хан тағына отырғызады. Абылай хан хандардың тұғырын мықты ұстап, ел билеу ісінде билерге, сұлтандар мен халық батырларына көбірек арқа сүйеді. Жоңғарларға манчжур-Цинь әскеріне Қоқан, Хиуа, Қырғыз манаптарына қарсы күресті. Қабанбай, Бөгенбай, Малайсары, Наурызбай, Баян, Жәнібек , Райымбек сияқты батырлардың қолдауымен женіске жетіп отырады. Билер қызметін шектеген Абылай ел билеу ісіне Шыңғыс тұқымынан сұлтандарды тағайындады. Абылай хан қазақ халқының шаруашылығына өзгертулер еңгізу үшін біршама істер тындырды. Қазақ елінің саяси экономикалық жағдайын жақсарту мақсатында Ресей мен Қытай сияқты көршілермен үнемі дипломатиялық байланыс жасап, Абылай ықпалының арқасында Қытайдың Шыңжан өлкесінде қазақтарға арнап сауда орталығы ашылды. Ол кезінде Үрімші, Құлжа, Шәуешек қалалары қазақтың сауда орталығына айналып, бұл қалалар бірте-бірте өсіп, саяси, шаруашылық және мәдени орталығы болды. Орта Азия хандықтарыменде, орыс мемлекетіменде қарым-қатынас жасап, мәдениет, сауда, экономиканы өркендетуге көңіл бөлді.