31. Баяндау, әңгіме тәсілдерін қолданып, сабақ берудің ерекшеліктері мысалын көрсетіңіз

Ой – Сөз – Іс ең басты өмірлік маңызы бар фактор. Өкінішке орай кейбір жағдайларда адам ойлағанымен, басқаша сөйлеп, басқа бірдеңені істейді. Осының салдарынан теріс әсерлер туындайды. Крыловтың аққу, шортан, шаян ертегісіндей. Адамдағы мұндай қасиет оның сауатсыздығы, тәрбиесінің төмендігі, мәдениетсіздігі.

Сөз сөйлеу әдісі монологтық түрінде (әңгіме, дәріс) және диалогтық түрінде (әңгіме (беседа), түсініктеме).

• Оқу материалын монолог түрінде мазмұндау тәсілі бойынша мұғалім баяндау және дәріс арқылы логикалық бірізділікпен, дәйектілікпен мазмұндап оған біртұтастық әсер беріп аяқтайды. Биологиялық құбылыстарды индуктивті немесе дедуктивті жолмен сипаттай отырып биологиялық процесстердің жолын анықтап, ашып көрсетеді.

• Баяндау дәріске қарағанда өзгешелеу. Ол ойды анық, жан-жақты, толық ашып көрсете алмайды. Баяндау көбінесе лабораториялық сабақ кезінде нұсқау берерде, тақырыпқа кіріспеде және материалды жалпы қорытындылауда қолданылады.

• Баяндаудың да әртүрі болады:

• Сюжеттілік (бір ғалымның өмірбаяны)

• Иллюстративтік (безендіру)

• Ақпараттық (бір жаңалық жайлы)

Баяндау тәсілінде әдістің басқада түрлері сияқты индуктивті жолмен (жеке фактілерден қорытынды шығарғанда) немесе дедуктивті жалпы қағиданы, ережелерді фактілермен толықтырғанда.

• Баяндау – монологтың, мазмұндаудың негізінің бір белгісі, оны барлық сыныптарда пайдалануға болады. Дидактикада «баяндау немесе рассказ» деген термин қолданылады, егер оқытушы бір оқиға немесе құбылыс жайлы ашып кеңінен түсіндіру кезінде.

Баяндау тәсілін қолдану оқушыларға өте керек, егер оқытушы бақылау, тәжірбие, тірі табиғат тұрысы жайлы сөз қозғаған кезде.

• Сөз сөйлеу тәсілінің қандай түрінде қолдансада ең бастысы мұғалімнің басты назары оқушылардың сөз сөйлеу мәдениетіне аса көңіл бөлінуі керек.

• Түсіндірудің әңгімеден (рассказ) айырмашылығы оның қысқа, нұсқа қатар тәртіппен, сұрақ-жауап арқылы, фактілерге сүйене отырып тұжырымдап айту. Бұл мектеп қабырғасында мұғалімдер арасындағы кең таралған оқыту практикасы. Түсіндірудің түрлері-нұсқау, кәдімгі жағдайда практикалық жұмыс орындау алдында қысқа, нақты айтылады. Оған 5 тен 8 минутқа дейін уақыт жұмсалады.

• Әңгіме, кеңес (беседа) – бұл тәсілмен мұғалім оқушылардың алған білім қырына байланысты жүргізеді. Осы тәсіл арқылы оқушысының логикалық ойлау қабілеттілігін дамытуға бағыттайды. Талдау, салыстыру, фактілерді жүйелеу, негізін ашып, басты қасиеттерін, белгілерін бөліп көрсетуге ықпал жасайды. Басқа әдістер іспеттес әңгімені де индуктивті, дедуктивті, традуктивті өткізуге болады.

• Әңгіме түрінде өткізу үшін оқушы сұрақтарды алдын ала дайындап қояды. Кейде әртүрлі жұмбақтар, биологиялық есептер т.б. жоғарыда айтылған артықшылықтармен қатар, әңгіме түрінде сабақ өткізудің кейбір кемшілік жақтары да кездеседі: оқушының ойын әржаққа бөліп, байланысты логикалық ойын қалыптастыруды төмендетеді. Оқушының еркін, өзбетінше ойлау қабілеттілігін тежейді, жеке-жеке сұрақтар деңгейінде шектеліп оқушыларға (нашар, орташа, өте жақсы) әртүрлі әсер етеді.

• Кіріспе әңгімелі тәсілді қолдану арқылы оқушылардың өткен материалды бойынша жаңа тақырып жаңа тақырып материалдарын байланыстырады, оқушының назарын жаңа тақырыпқа аударады

Сөз сөйлеу тәсілдеріне жүйелеу.