8.Деформацияланған металлдын қыздырған кезде тәртібі

Металл құрылымын жарықтық микроскоппен деформация деңгейінің артуы бойынша қарағанда, келесі өзгерістер анықталады. ε (~ 10 % дейін) кіші болғанда түйіршіктердің формасы өзгермейді: олар тең осьті болып қалады. Ығысу деформациясының ағуы, деформациялық із бойынша анықталады: жылжу жолақтарымен және (немесе) деформация егізімен. Жылжу жолақтары тура немесе қиыстырылған штрих түрінде болады, ол дислокацияның сырғанау кезінде қалай қозғалатынына байланысты. Егер қозғалу бір ғана жылжу жазықтығында орындалса, онда жолақ түзу болады (бұл ГЦК торы және ГП торы металдарға тән). Ал егер де, өзінің сырғанауы кезінде дислокация бір жылжу жолақтарынан екіншісіне өтсе, жылжу жолағы қиыстырылған болады (бұл ОЦК металдарға және алюминий қорытпаларына тән). Деформация орындалғаннан кейін жасалған, деформацияланған металдың микрошлифінде, ығысу жолақтарытек, егер құрылымды анықтау үшін қолданылған реактив, дислокацияларда ойықтардың пайда болуына алып келген жағдайда ғана орындалады. Сондықтан, осындай жазықтықтардың қиылысындағы ойықтар, бұйымның бетімен жиі орналасқан және улануы кезінде олар құйылып алынады. Деформация егізі, кристалдық торы, бастапқы түйіршіктің торына қатысты айналдырылған пластина түрінде болады. Осындай егіздер ГП және ОЦК металдардың деформациясы кезінде қалыптасады (деформацияның жоғары жылдамдығы кезінде). Егізденген пластиналар белгіленген жылжу жазықтықтардың бойымен жатады және ұштарында өзіне тән ерекше ұшы болады

Деформацияның орташа және үлкен деңгейлері созу кезіндегі ұзаруға жауап беретін түйіршіктер формасының өзгеруіне алып келеді. Сонымен бірге деформация деңгейінің жоғарылауы, түйіршік ішіндегі деформация іздерінің көбеюі мен тығыздалуымен бірге жүреді. Тіпті, деформацияның орташа деңгейлерінің өзінде, олар айырылмастай болады және түйіршіктердің ішіндегі шлифтің улануы тек қатты уландыратын рельефті шығарады . Деформацияның жоғары деңгейлерінде сырғанау іздерінің тығыздығының артуы, түйіршік денесінің реактивімен улануы, түйіршік шекарасындағыдай жоғары қарқынмен жүреді.

9.Суық және ыстық пластикалық деформациясы

Пластикалық немесе қалдықты деформация - дегеніміз кернеу тудыратын әрекеттер тоқтағаннан кейінгі деформация. Пластикалық деформация кезінде кернеудің бір бөлігі екіншісіне қатысты жанама кернеудің әсерінен орын ауыстырады. Жүкті алған кезде жылжу сақталады, яғни пластикалық деформация өтеді(6.4-сурет). Пластикалық деформация нәтижесінде жылжу аркылы тұткырлыкты бұзылу байкалуы мүмкін. Жоғары кернеуге қол жеткізген кезде деформация процесі бұзылумен аяқталады . Денелер қимамен бір уақытта емес ,үшіншісінің дамуы нәтижесінде бұзылады. Бұзылуы 3 сатыдан турады : жарықтың пайда болуы,оның қима арқылы таралуы,толығымен бұзылу. Әлсіз бұзылу-нормальды созу кернеуі арқылы атомдардың бір қабатын басқа қабаттарынан үзуі.Үзілуі алдына ала деформациямен жүргізілмейдi. Жарықтын пайда болу механизмі кедергілердін алдында бірдей қозғалысындағы дислокацияның жиналуына байланысты, осының салдарынан кернеу концентрациясына әкеліп соқтырады. Кернеуге белгілі бір мәнді иеленгенде ,жарықтардың молшері критикалық болады және келесі өсуі қалыпты болады. Әлсіз бұзылуға өткір, жиі тербелістегі жарық тән.Әлсіз бұзылуынын энергосыйымдылығы аз,жарық жұмысының таралуы нольге жакын. Транскристалдық бұзылуды айырады: жарық –дәннің аумағында таралады, интеркристаллды дән шекаралында таралады.Сынық кенестігі –қалыпты кернеуге перпендикуляр .Әртүрлі бұзылуы –жанасатын кернеудің әсерімен ,кесу жолымен орындалады. Оған белгілі пластикалық деформациясы әкеліп соғады. Жарықтын таралу жылдамдығы аз, энергосыйымдылық мәнді қуат бөлу бетінің пайда болуына және пластикалық деформацияға жұмсалады,көп жұмыс жарықтын таралуына жумсалады. Сынық беті тегіс емес жарық сәулесін таратады .Сынық арқылы бұзылудың сипаттамасын анықтауға болады. Бузылудын маңызды механикалық құрамдары болып мыналар табылады: беріктілік, қаттылық, тұтқырлық. Механикалық құрамды біле отырып конструктор қажетті материалды тандайды . Деформациялық жағдайда материалдын механикалық құрамы материалдың сыртқы әсерлерден бұзылуын анықтайды Жүктеу әсеріне байланысты механикалық құрамы мынадай түрлермен анықталады:

1.статикалық жүктеу -жүктелуі жай және қалыпты өседі

2.динамикалық жүктеу -жүктеу қарқынды жылдамдықпен өседі және өзіне тән сипаттамалары бар.

3.кайталама немесе циклды жүктеу-жүктеуі жұмыс кезінде көп ретті және бағыты бойынша жиі ауысып отырады.

Қатты денелердің пластикалық деформациялануы майысқақтық деп аталады. Майысқақтықтың көрсеткіштері: созылу кезінде – салыстырмалы түрде ұзаруы мен тарылуы, динамикалық созылу кезінде – шұғыл тұтқырлық, бұрау кезінде – сынғанға дейін бұрау, стаикалық созылу кезінде – тұтас бетінде, шөгу мен прокаттау кезінде – салыстырмалы түрде сығу. Қысыммен өңдеу кезінде дайындамаға сыртқы белсенді күштер әсер етеді. Сыртқы күштердің ішкі күшеюмен теңестірілуі, ондай қарқынды күшеюді күштену деп атайды. Қысыммен өңдеудің мінездемелік операциясында келесі түсініктер қолданылады: күштену жұмысы немесе қысым. Деформацияланған дененің және аспаптардың түйісу орындарында реактивті үйкеу күші пайда болады, олар дененің қозғалысына кедергі жасайды. Негізгі факторларға, металдарды қысыммен өңдеудің майысқақтығын анықтайды, оның химиялық құрамы және құрылымы, температурасы және өңдеу жылдамдығы, және де күшейту кұші. Қысыммен өңдеудің әрбір әдісі созылу әрекеті және сығу ынтасын сүйемелдейді. Пластикалық дефориацияға үлкен бейімділікпен әсер етуі кезінде, созылу маңызды роль ойнамайды. Пластикалық деформацияланудың орнығуы, металдардың пластикалық деформациялануына кедергісін жоғарылатады. Аққыштық шегі болып деформациялану мінездемесіне кедергісін айтады. Сонымен қатар қажеттісін белгілеп қою, деформациялануға кедергісі пластикалық металдардың жоғарғы деңгейдегі факторларымен анықталады. Металдардың пластикалық деформациясының мінездемесі металл температурасымен анықталады. Егер оның температурасы кристаллизацияланудан төмен болса, онда қысыммен өңдеу суық болады, ал жоғарғысы ыстық. Созылған деформацияның бағыттары металл дәндерін суықтай өңдеуде және бағытталған деформацияның сығылуы кезінде олардың өлшемдерінің кішіреюіне алып келеді. Металл талшықты құрылымға ие болады да, анизотропты болады. Қанау жағдайларымен сәйкес бұл өңдеудің бұйым талшықтарын қысыммен өңдеу кезінде басқаруға болады. Металл және қоспалардың суықтай деформациялануы кезінде электрөткізгіштік, коррозия тұрақтылығын және де басқа қасиеттерін өзгертеді. Және де ыстық қысыммен өңдеуде макроқұрылымды материал талшықты қатарға ие болады ерімейтін қосылулардың есесінен, созылу бағыттарының деформацияға сығылуы. Металдарды қыздырып өңдеу кезіндегі қасиеттері: құйылған құрылымы жойылады, ал рекристаллизация теңосьті дәндердің кіші өлшемдерін береді; сондықтан металдың нығыздануын бос орындарда пісіру арқылы; беріктілік және пластикалық қасиеті жоғарылайды.