74.Шар тәрізді графитпен жоғары берікті шойын.

Беріктігі жоғары шойындар ферритті (ВЧ 35), феррит – перлитті (ВЧ 45) және перлитті (ВЧ 80) металдық негізге ие бола алады. Бұл шойындарды сұр шойындардан, яғни оны магний және цериймен модифирлеу арқылы алады(құю массасынан 0,03-0,07% қосылады). Сұр шойындарға қарағанда оның механикалық қасиеті жоғарырақ болады, бұл графиттің шарлы формасынан күштеудің тарауы біртекті болуымен түсіндіріледі. Перлитті металдық негізді шойындардың пластикалығы аз болғанмен, төзімділігі жоғары. Ферритті шойындардың пластикалылық пен төзімділік арақатынасы-керісінше. Жоғары төзімді

шойындар жоғары аққыштыққа ие болады,σт = 300...420МПа, яғни болат құймаларының аққыштығынан жоғары. Сонымен қатар жоғары екпінді жабысқақтық пен беріктік тән. σ-1 =230...250МПа, перлитті негіз кезінде.

Жоғары төзімді шойындардың құрамында: 3,2...3,8% көміртегі, 1,9...2,6% кремний,

0,6...0,8% марганец, 0,12% дейін фосфор , 0,3% дейін күкірт болады. Бұл шойындар жоғары сұйық аққыштыққа ие, ұзындық отырғызуы(усадка) 1% шамасында. Құймадағы сызықтық күштеуі сұр шойындігіне қарағанда көбірек. Серпімділік модулі жоғары болғандықтан, өңдеп кесуі де қиынырақ. Жақсы пісірілуге ие. Жоғары төзімді шойындардан жұқа қабатты құймалар (поршеньді сақиналар), станиналар, пресс және прокатты стандардың рамаларын, изложницалар,кескіш ұстағыштар жасайды. Массасы 2,3т дейін жететін буынды білік құймалары жоғары циклды жабысқақтыққа ие, сыртқы күштеу концентраттарына төмен сезімтал, ең жақсы антифрикциялық қасиеттерге ие және әлдеқайда арзан болады.

Белгіленуі: индекс ВЧ (высокопрочный чугун) және 10-1 ВЧ 100 көбейтілген беріктік шегін көрсететін сан.

75.Ағартылған және тағы басқа шойындар.

Ағартылған құймалар – беткі қабаты ақ шойыннан, ал іші сұр немесе жоғары төзімді шойыннан құралған шойын. Шойын құрамына 2,8...3,6% көміртек және аздаған мөлшерде 0,5...0,8% кремний болуы қажет. Беттік қаттылығы жоғары (950...1000 НВ) және тозуға төзімділігі жоғары болады. Прокатты валдар, вагон дөңгелектерін, шарлы диірмендерге шарлар жасау үшін қолданылады. Қайрақты тозу жағдайларында жұмыс істейтін детальдар жасау үшін хроммен, хром және марганецпен, хром және никельмен легирленген ақ шойын қолданылады. Бұндай

шойын құймалары жоғары төзімділігімен және беріктігімен ерекшеленеді.Жоғары

температурада тозу жағдайында жұмыс істейтін детальдар жасау үшін жоғары хромды және хром-никельді шойын қолданылады. Ыстыққа төзімділігін жоғарылату үшін бұл шойынды кремниймен (5...6%), алюминиймен (1...2%) легирлейді. Коррозияға төзімділігі хроммен, никельмен, кремниймен легирлеу арқылы жоғарлайды. Шойындарға термиялық өңдеуді қолдануға болады.

76.Контакттік материалдар. Резистивтік материалдар

контактілі материалдар / electric contact material – электрлік байланыстарды дайындауға арналған материалдар; тӛмен контактілік және кӛлемді электр кедергісі бар, каррозияға тӛзімділігі жоғары, электр доғаларының әсерінен kэррозияға тӛзімді, ыстыққа шыдамды және берік.

Варистор (Varistor, vari (alle) - айнымалы және (rcsi) stor — резистор) — берілген кернеу өзгерісіне сәйкес кедергісі өзгеретін шалаөткізгіш резистор. Осы өзгеріс нәтижесінде оның вольт-амперлік сипаттамасы сызықты болмайды. Конструктивтік жағынан варистор дискілер, моншақтар, үлдірлер түрінде жасалады. Варистор байланыстырғыш заттары (балшық, сұйық шыны, шайырлар және т.б.) мен ұнтақ тәріздес резистивтік материалдар жогары температуралық қыздыру жолымен жасалады. Варистор негізгі көрсеткіштеріне жұмыстық кернеу мен ток; ɑ сызықтық емес коэффициенті (берілген кернеудегі дифференциалдық кедергінің тұрақты ток кедергісіне қатынасы); температуралық коэффициенттері (кедергі, кернеу, ток бойынша) жатады Құрылыс материалдары – үйлерді, ғимараттарды салу мен жөндеуде пайдаланылатын табиғи және жасанды материалдар мен бұйымдар. Негізгі құрылыс материалдарының түрлері: табиғи тау жыныстарынан жасалған құрылыс материалдары (дара тастар, қиыршық тастар, т.б.); органикалық (битум, қарамай, синтетикалық шайыр, т.б.) және бейорганикалық (цемент, әктас, гипс, т.б.) байланыстырғыш материалдар; жасанды құрылыс материалдары және құрастырмалы құралымдар мен бұйымдар (құрылыстық керамика, бетон, темір-бетон, асбест-цемент, темір, шыны және силикаттан жасалған бұйымдар); ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдар (есік және терезе блоктары, ағаш талшықты және ағаш үгінділерінен жасалған тақталар, т.б.); металдан жасалған бұйымдар (көтергіш және қоршау құралымдары, құбырлар, рельстер, т.б.); синтетикалық шайырлар мен пластмассалар (линолеум, пенопласт, т.б.). Әр түрлі табиғи тау жыныстарынан іргетастар, қабырғалық әшекейлік, т.б. құрылыс материалдары жасалынады. Органикалық байланыстырғыш заттардан жол құрылысына қажетті жабын, ылғал өткізбейтін заттар дайындалады. Ағаш жаңқасынан жұқа әшекейлік тақталар жасау үшін байланыстырғыш заттар ретінде синтетикалық шайырлар пайдаланылады. Бейорганикалық заттардың ішіндегі ең негізгісі – цемент. Одан бетон, темір-бетон, асбест-цемент, құрылыс қоспалары сияқты құрылыс материалдары жасалады. Әктастан бу қысымымен алынатын силикаттық бетон, кірпіш әрі құрылыстық қоспалар дайындалады. Жасанды құрылыс материалдары жасалу технологиясына қарай байланыстырғыш заттар көмегімен жасалатын бетон, темір-бетон, асбест-бетон, асбест-цемент, силикаттық бетондар мен кірпіш, құрылыс қоспалары; саз топырақтан (балшықтан) күйдіру арқылы алынатын керамикалық құрылыс материалдары; құмды түрлі қоспалар қосып балқыту арқылы алынатын кеуек материалдар, ситалдар, минералдық мақталар болып бөлінеді. Жасанды құрылыс материалдарының негізгі бір түрі – металдар. Олар құрылыста әр түрлі құралымдар (көпірлер, өндірістік құрылыстар, жер сілкінісіне шыдамды құрылыстық қаңқалар және темір-бетон арматуралар, т.б.) жасауға пайдаланылады. Ағаш материалдары және олардан жасалған бұйымдарға ағашты механикалық өңдеу барысында алынатын материалдар (бөренелер, кесілмелі материалдар, паркет, фанера, т.б.) кіреді. Металдардан, негізінен, болат илемі құрылыста кеңінен қолданылады. Олардан темір-бетондарға қажетті арматуралар, ғимараттың каркастары, көпірдің құрылыстық өткіндері, жылыту жүйелері, жабын материалдары, т.б. жасалады. Әлемдік практикада ең алғаш Қазақстанда жаңа керамикикалық “золокерам” материалдары жасалып, өндіріске енгізілді.