
- •2.Металлдардын кристаллдық кұрылымы, Кристаллдық тордын түрлері.
- •3.Нақты металлдардын кұрылымы. Кристаллдық тордын ақаулары.
- •4.Түйірдын өсу және кристаллдау процессы.
- •5.Құйманың құрылымы. Химиялық құрылымын анықтау.
- •6.Металлдардын пластикалық деформациясы.Төменгі температурада жұмыс істейтін болаттар.
- •7.Деформацияланған металлдын текстурасы. Наклеп
- •8.Деформацияланған металлдын қыздырған кезде тәртібі
- •9.Суық және ыстық пластикалық деформациясы
- •10.Құйманың сипаттамасы. Күй диаграммасы. Гиббс ережесі
- •11.Құйма және алу әдістері тұралы түсінік. Құйма теориясында негізгі түсініктер
- •12.Механикалық аралас, қатты ертінді, химиялық қоспалардын құрылымынын, кристаллдану және қасиеттерінін ерекшелегі.
- •13.Қатты ертінділердін классификациясы. Құйма кристаллдануы
- •14.Қатты күйінде ерігіштік шексіз компонентердін құймалардын күй диаграммасы.
- •15.Қатты күйінде ерігіштігі жоқ компонентердін құймалардын күй диаграммасы.
- •16.Қатты күйінде ерігіштігішегі бар компонентердін құймалардынкүй диаграммасы.
- •17. Химиялық қоспалардын күй диаграммасы
- •18. Қатты күйінде фазалық ауысу бар құймалардын күй диаграммасы.
- •19.Күй диаграммасы түрі және құйманын қасиеттеріменбайланысы.
- •20.Үш компонентті жүйелердін күй диаграммасы
- •21. Металлдардын деформациясынын физикалық табиғаты. Металлдардын бұзылуы.
- •22.Механикалық қасиеттері және олардын сандық сипаттамалардын анықтауәдістері: қаттылық, тұтқырлық, шаршау,беріктік.
- •23.Бринелль бойынша қаттылық. Роквелл жәнеВиккерс әдістеріТырнауәдісі. Динамикалық әдіс (Шор бойынша)
- •24.Тұтқырлықты анықтау әдістері. Сынықтынтүрі бойыншатұтқырлықты бағалау.
- •25.Технологиялық және пайдалану қасиеттері.
- •26.Деформацияланган металдын құрылымына және қасиеттеріне қыздыруынын әсері: қайтару және рекристаллдау.
- •27.Темір-көміртегі құймалардын құрылымдары, компонентері және фазалары.
- •28.Темір-көміртегі құймалардын құрылымпайда болу процесстері.
- •29.Көміртегінін және қоспалардын болаттын қасиеттеріне әсері.
- •30.Легирлеу элементтердін тағайындауы. Болатта легирлеу элементтердін үлестірімі.
- •31. Болаттын классификациясы және маркировка.
- •32. Металлдардын термиялықөндеуінін түрлері.
- •33.Қыздырған және суытқан кезде болаттын құрылымында пайда болатын ауысылар.
- •34.Нормалдау, босаңдату, суару және жұмсарту процесстердін технологиялық мүмкіншіліктері.
- •35.Босаңдату және нормалдау. Тағайындау және режим.
- •36.Суару. Әдістері.
- •37.Жұмсарту. Жұмсартылған морттық.
- •39.Химия-термиялық өндеу: цементтеу, азоттау, нитроцементтеу, және диффузиялық металлдау. Тағайындау және технологиясы.
- •40.Азоттау. Циандау және нитроцементтеу.
- •41.Диффузиялық металлдау.
- •42. Болаттын термомеханикалық өндеуі. Болаттық бөлшекткрдін
- •43. Болатты суықпен өндеу. Пластикалық деформация әдісімен беріктеу. Болатты суықпен өңдеу
- •45. Легирленген болаттар. Классификациясы.
- •46. Элементтердін темірдін полиморфизіне әсері. Легирле уэлементтердін болаттын ішінде ауысыларға әсері.
- •47.Конструкциялық болаттардын классификациясы. Цементілетін және жақсартылған болаттар.
- •48.Жоғары берікті, пружиналық, шарик подшипниктік, төзімді және автоматты болаттар.
- •49.Кескіш инстументтерге арналған болаттар.Штамптық болаттар.
- •50.Көміртекті инстументалдықболаттар. Легирленген инструменталдық болаттар.
- •51. Тез кескіш болаттар. Өлшеу инстументтерге арналған болаттар.
- •52. Қатты ертінділер. Инструмент жасау үшін материал – алмас
- •53. Электрохимиялық және химиялық коррозия.
- •55.Жоғары температураға шыдамды боллаттардың және құймалардың классификациясы
- •56.Мыс және оның құймалары. Жез. Қола.
- •57.Титан және оның құймалары
- •58.Алюминий және оның құймалары
- •59.Магний және оның құймалары
- •60.Композиттік материалдар.
- •61.Ұнтақты металлургиянын материалдары.
- •62.Ұсақ тесік ұнтақты материалдар
- •63.Конструкциялық үнтақты материалдары
- •64.Электротехникалық үнтақты материалдар
- •65.Магниттік үнтақты материалдар
- •66.Алюминий күймалардын термиялық өндеуі.
- •67.Коміртектіболаттар. Fe-c күйдиаграммасы.
- •68.Шойыннын классификациясы.
- •69.Темір-графит күй диаграммасы. Графиттеу процесі.
- •70.Сүр шойыннын құрылымы, қасиеттері, классификациясы және маркировкасы
- •71.Графиттеу процесіне шойыннын құрылымынын әсері
- •72.Күйманын механикалық қасиеттеріне графиттын әсері.
- •73.Сүршойын.Соғылатын шойын.
- •74.Шар тәрізді графитпен жоғары берікті шойын.
- •75.Ағартылған және тағы басқа шойындар.
- •76.Контакттік материалдар. Резистивтік материалдар
- •77.Аморфтық материалдар. Нанокристалдық материалдар.
- •78.Ақш, Японияда, Германияда болаттын маркировкасы.
- •79.Электроизоляциялық органикалық емес қабыршақтар
- •80.Лактар, эмальдпр, компундар.
33.Қыздырған және суытқан кезде болаттын құрылымында пайда болатын ауысылар.
Әрбір
термиялық өндеу төрт негізгі комбинациялық
өзгеристерден тұрады, осының негізінде
жүйенің минималды бос энергияға ұмтылысы
жатыр.
1.Перлиттің аустенитке айналуы (П→А), А1 критикалық нүктесінен жоғары қыздырғанда болады,аустенит минимальды бос энергиядан тұрады.
Feα(C)+Fe3C→Feγ(C)
2.Аустениттің перлитке айналуы (А→П), А1 нүктесін төмен температурада салқындату жүргізіледі,минималды бос энергия перлитте болады.
Feγ(C)→FeαC+Fe3(C)
3.Аустениттің мартенситке айналуы жүреді (А→М), тұрақсыз тепе-тендік температурадан төмен тез салқындату кезінде жүреді.
Feγ(C)→Feα(C)
4.Мартенситтің перлитке айналуы (М→П), әр бір температурада жүре береді, себебі мартенситтің бос энергиясы, перлиттің бос энергиясына қарағанда көп болады.
Feα(C) → Feα(C) + Fe3C
34.Нормалдау, босаңдату, суару және жұмсарту процесстердін технологиялық мүмкіншіліктері.
Технология өндіргенде міндетті қондыру керек:
● детальды қыздыру режимі (температура және қыздыру уақыты)
●орта сипаттамасы, қыздыру өткізілетін және оның болат материалға әсер етуі
● салқындату шарты.
Термиялық өңдеудің режимін диаграмманың күйіне және диаграмманың изотермиялық ыдырауының сәйкестігіне белгілейді. Қыздыру пешінде, отындық немесе электрлік, тұзды ваннада немесе балқыған металы бар ваннада және индукционды қыздыру нәтижесінде қыздыру жүзеге асырылады. Қыздыру жылдамдығы жоғары болса, болаттын лигерленуіде төмен, құрылымы біртекті болса, конфигурациясыда қарапайым болады. Қыздыру жылдамдығы 0,8.....1 мин аралығында 1мм қимаға қолданады. Қыздыру уақытын 20% ұстау уақыты болып табылады. Қыздыру ортасы қыздырғанда пештегі газды ортамен құрамдастар болатқа әр түрлі әсер тигізуі мүмкін:
● тотықтандырғыш ( О , СО , СH )
●тотықсыздандырғыш ( СО, CH )
●күкірттендіргіш ( СО, CH )
●күкіртсіздендіргіш ( О , H )
●нейтральды( N инертті газдар )
35.Босаңдату және нормалдау. Тағайындау және режим.
Жасыту- қаттылықты төмендетіп және пластикалығын, тұтқырлығын жоғарлата отырып тепе-тең ұсақ дәнді құрылым алады, және мүмкіндік береді:
●дайындамалардын қысыммен және кесумен өнімділігін арттыру
●дәнекер тігіннің құрылымын түзейту, қысыммен өңдегенде және болатты құйғанда
●құрылымды келесі термиялық өңдеуге дайындау.
1.Диффузиялық жасыту. Ликвацияны залалсыздандыруға, қорытпаның химиялық құрамын түзетуге қолданады. Оның негізі- диффузия негіздік және лигерленген болаттар үшін қолданылады.Қыздыру температурасы балқу температурасына байланысты.Тн=0,8Тпл. Ұстау уақыт ұзақтығы τ=8....20 сағат.
2.Қайыра кристалдану(рекристализация) жасытуды салқын деформациядан кейіп кедергіні азайту үшін қолданады. Қыздыру температурасы балқу температурасына байланысты Тн=0,4 Тпл
3.Ыстық өңдеуден кейін кедергіні жою үшін жасыту қолданылады(
құйма,дәнекерлеу,кесумен өңдеу,егерде жоғары дәлдік талап етілсе).Қыздыру температурасы үлкен диапазонда болады: Тн=-160…700°С.Бұйымның ұзақтылығы көлеміне байланысты.
Жасытудың екінші типі фазалық құрамын өзгеруіне негізделген.Қыздыру температурасы және ұстау уақыты керекті құрылымды өгеруді қамтамасыз етеді. Салқындату жылдамдығы осындай бояу болу керек, кері диффузионды фазалық өзгерулер үлгеру үшін қажет.Дайындық операциясына құю, прокат жатады. Күйдіру қаттылығымен беріктігін төмендетеді орташа және жоғарғы коміртекті кесуін жақсартады. Дәнді ұсақтатып,ішкі кернеуін төмендетіп біртексіз құрылымын азайтып пластикалығы мен тұтқырлығын
арттырады. Қыздыру температурасына байланысты жасытуды бірнеше түрге бөледі:
1.Толық, қыздыру температурасы 30...50°С критикалық температурасынан жоғары А3
Тн= А3+ ( 30...50 ) °С Осындай қыздыру температурада аустенит ұсақ дәнді, және суытқаннан кейін болат ұзақ дәнді құрылым түзеді.
2.Толық емес, қыздыру температурасы 30..50°С, критикалық температурасы жоғары Аì
Тн= Аì+ ( 30...50)°С Осындай қыздыру кезінде құрылымда екінші реттік цементит сақталады, жасыту
нәтижесінде цементит сфералық форма құрайды. Кейде толық емес жасыту эвтектоидқа дейінгі болаттар үшін қолданылады, егер құрылымның өзгеруін талап етілмесе (болат ұсақ дәнді ) кескіштігін жоғарлату үшін қаттылығын төмендету қажет.
3.Циклдік және маятниктік жасытуды қолданады, егер толық емес жасытуды өткізген соң цементит майысқақ болса. Бұл жағдайда қыздыру температурасынан жоғары Аì кейін 680°С дейін суыту керек және тағы (750...760 °С) қыздырып тағы салқындатамыз. Нәтижесінде дәнді цементит алынады.
4.Изотермиялық жасыту- қажетті температураға дейін қыздырып , бұйымды тез суытады 50...100°С температураға дейн салқындатады қыздыру температурасының төмен (А1) , толық аустенит пен перлит түзілгенше ұстайды, кейін қалыпты ауада салқындатады. Нәтижесінде, біртекті құрылым алынады, себебі өзгеріс бірдей дәрежеде болғандықтан. Оңтайлы процестен уақыты азаяды. Лигерленген болаттар үшін қолданылады.
5.Нормальдану-жасытудың түрлері. Термиялық өңдеуде, бұйымды аустениттік күйге дейін қыздырып , 30...50°С А3 және Аст нуктелеринен жоғары келесі ауадағы салқындатумен
Тн=А3+ ( 30...50 ) °С және Тн=Аст + ( 30...50 )°С
Нормальдаудың нәтижесінде өте жұқа эвтектоидтың құрылымды қабат алынады (жұқа перлит және сорбит) ішкі кедергісі азаяды, сол сияқты т.б. өңдеулер өткізіледі. Жасытудан қарағанда қаттылығы мен берікті бірнеше жоғары болады.