26.Деформацияланган металдын құрылымына және қасиеттеріне қыздыруынын әсері: қайтару және рекристаллдау.

Деформацияланған металл тепе-теңдік жағдайда болады.Тепе-теңдік жағдайға өту кристалдық тордағы бүлінудің төмендеуімен байланысты,кернеудін төмендеуі атомдардың орын ауыстыру мүмкіндігімен анықталады. Төменгі температурада атомдардың қозғалысы аз,сондықтан тойтарыс жағдайы шексіз ұзақ сақталуы мүмкін.Қыздыру процесіндегі металдың жоғары температурасында пластикалық деформациядан кейін атомдар диффузиясы артады,металды ең тепе-теңдік жағдайға - қайтымдылыққа және қайта кристалдануға әкелетін беріктіктің бұзылу процесіне әсер ете бастайды.

Қайтымдылық.Аз ғана қыздыру атомдар қозғалысының шапшаңдығын туғызады,дислокация тығыздығының төмендеуі – ішкі кернеудің және кристалдық торлардың түзілуін жояды.Беріктіктің шамалы бұзылу процесі және түзілу қасиеті тұрақтылық деп аталады.(қайтымдылықтың бірінші сатысы).Қайтымдылық кристалдық тордағы бүлінуді төмендетеді,бірақ түйіршік формасының өлшеміне әсер етпейді және деформация текстурасының пайда болуына кедергі жасамайды. Қайта кристалдаудағы анықталатын металл түйіршігіндегі басты шама температура:фрагменттер,сырғанаған және жорғалаған дислокациялар нәтижесіндегі полигондар пайда болады. Қабырғадағы дислокациялар тобы бірдей белгілермен қайтымдылық температурасында кіші бұрышты шекаралармен түйіршіктерге бөлінуі мүмкін. Полигонизацияланған жағдайда кристалл аз күшке ие болады,сондықтан полигондардың пайда болуы – энергетикалық тиімді процесс. Қыздыруда жеткілікті температураға дейін атомдар қозғалысы артады және қайта кристалдану басталады. Қайта кристалдану –жаңа деформацияланбаған түйіршіктер тудыру және өсуі процесі тойтарылған металды анықталған температураға дейінгі қыздыру кезінде.Қайта кристалдану температурасына дейін металды қыздыру микроқұрылымның және қасиеттің жылдам өзгерісімен жанасады.Қыздыру пластикалықтың бірдей уақытта жоғарлауынан беріктіктің жылдам төмендеуіне әкеледі.Сонымен қатар электр кедергі төмендейді және жылуөткізгіштік артады. 1 саты – біріншілік қайта кристалдану (өңдеу) кристалдану центрінің пайда болуымен және өлшемдегі жаңа тепе – тең бүлінбеген кристалдық тордағы түйіршіктермен қорытындыланады.Тор әбден бүлінген жерде бұрынғы түйіршіктердің шекарасында және блоктарда жаңа түйіршіктер туындайды.Жаңа түйіршіктердің саны үнемі өсіп отырады және құрылымда бұрынғы деформацияланған түйіршіктер қалмайды. Аккумулирленген тойтарылған металда біріншілік қайта кристалданудың қозғалыс күші энергия болып табылады.Жүйе бүлінбеген кристалдық тормен бірге тепе – теңдік жағдайға өтуге тырысады. 2 саты жинақталған қайта кристалдау өлшемдегі жаңа түйіршіктердің пайда болуымен қорытындыланады. Қозғалыс күші түйіршіктердің беттік энергиясы болып табылады.Майда түйіршіктерде беттік бөліну үлкен,өйткені артық беттік энергияға ие болады.Түйіршіктердің үлкеюінде шекараның жалпы ұзындығы қысқарады және жүйе тепе – теңдік жағдайға өтеді. Алғашқы қайта кристалдану температурасы(Трек)балқу температурасымен байланысты Трек = α Тбалқу Металл үшін α =0,4 Қатты ерітінді үшін α =0,5...0,8 Жоғары жиілікті металдар үшін α =0,1...0,2 Қайта кристалданудағы алынған түйіршік өлшемі металдың қасиетіне көп әсер етеді.Ірі түйіршіктердің пайда болуы нәтижесінен tf температурасына дейін қыздыруда беріктік және яғни ерекше металдың пластикалығы төмендей бастайды. Қайта кристалдаудағы анықталатын металл түйіршігіндегі басты шама температура,қыздырудағы төзімділіктің жалғасы және алдын ала қаралатын деформация дәрежесі болып табылады.