22.Механикалық қасиеттері және олардын сандық сипаттамалардын анықтауәдістері: қаттылық, тұтқырлық, шаршау,беріктік.

Қаттылық – бұл материалдың бетіне стандарттық денелі (индентордың) енуіне қарсылық көрсетуі, сынау кезінде деформацияланбайтын.Оның кең таралуы арнайы үлгілердің қажетсіздігімен түсіндіріледі. Бұзылмайтын тәсіл. Термиялық өңделген бұйымның сапасын тексерудің негізгі тәсілі. Қаттылықты не индентордың ену тереңдігі бойынша, не салмақ салған кезде қалған із бойынша бағаланады ( Бринелл, Виккерс тәсілдері, микроқаттылық)

Барлық жағдайларда материалдардың пластикалық деформациясы болады. Неғұрлым материалдардың пластикалық деформациясының қарсылығы көп болса, соғұрлым қаттылығы көбірек болады. Тұтқырлық – пластикалық деформация арқылы материалдың ішкі күштегі механикалық энергиясын тұтынуы болып табылады. Шыдам шегі σ-1 – жүктеудің симметриялық өзгерісі кезінде, жүктеудің симметриялық емес өзгересі кезінде– салмақ салудың үлкен циклы кезіндегі материал шыдай алатын максималды жиктеу.

Шектеулі шыдам шегі – салмақ салудың немесе уақыттың белгілі бір сандық мәнінің циклы кезіндегі материалдың шыдай алатын максималды жиктеу. Өміршеңділік ( живучесть) – бұл, алғашқы жарықшалардың пайда болу цикл саны мен толықтай бұзылу цикл санының арасындағы айырмашылық. Тозу - жүктеудің белгілі өзгерткіш қайталану кезіндегі материалдың бұзылуы, яғни шамасы

аққыштық шегінен аспайды.

23.Бринелль бойынша қаттылық. Роквелл жәнеВиккерс әдістеріТырнауәдісі. Динамикалық әдіс (Шор бойынша)

Бринелл бойынша Бұйымның қалыңдығы бойынша индентор ретінде диаметрі 2,5; 5, 10 мм болат шаригі қолданылады. Қүші Р, өлшенетін қаттылықтың шаригінің диаметріне байланысты, термиялық өңделген болат және шойын үшін Р=30 D2, құйылған қола және жез Р-10 D2,

алюминий және басқа да жұмсақ металдар үшін Р-2,5 D2. “Ұстап қалу ұзақтығы”: болат пен шойын үшін – 10с, жез және қола үшін 30с. Берілген таңба Бринелл үлкейткіш шыны көмегімен бойынша екі бағытта өлшенеді.

Қаттылық берілген қүштің сфералық таңбалы бетімен анықталады. HB= Стандарттық жағдайлар болып D-10мм, Р-3000кгс, т-10с. Бұл жағдайда Бринелл қаттылығы НВ 250 болып белгіленеді, ал басқа жағдайларда былай болады: НВ D / Р / т, НВ 5 / 250 / 30-80.

Роквелл әдісі

Жұмсақ материалдар үшін индентор (НВ-230 дейін) диаметрі 1/16 (0,16мм) болат шаригі қаттырақ материалдар үшін – алмазды конус.

Жүктелуі 2 кезеңінен іске асырылады. Біріншіден, ұштықтың тығыз жанасуы алдын- ала күшімен қолданылады. Содан соң негізгі қүш қолданылады, бір қатар уақыт ішінде ортақ күш жұмыс жасайды, негізгі күш алынған соң қаттылығын анықтайды. Материалдың жаратылысына байланысты 3 қаттылық шкаласы қолданылады.

Виккерс әдісі

Қаттылық түскен таңбаның мөлшерімен анықталады(рис.7.1 в).Индентор ретінде алмазды төрт қырлы пирамиданы қолданылады, бұрышының ұшы 136°тең. Қаттылық күштің Р түскен таңбасының аумағының F қатынасымен есептеледі. HV= = 1,8544

P салмақ құрайды 5...10кгс. Таңбаның диагоналі d микроскоп көмегімен өлшенеді,қондырғыда орнатылған. Бұл амалдың артықшылығы әр материалдың қаттылығын анықтауға болады, жұқа бұйымның, беттік қабығың. Ең жоғарғы дәлдік және сезімталдық әдіс болып келеді. Микроқаттылық әдісі –қорытпаның құрлымының құраушылар мен фазаларды,өте жіңішке беттік қабығын анықтауға арналған. Сондай-ақ Виккерс әдісіне ұқсас, индентор – пирамида аз өлшемді, қысу кезінде Р

салмақты құрайды 5 ден 500 кгс. Н200= 1,854 Р/ d2

Тырнау әдісі

Алмаздық конуспен, пирамида мен немесе шарикпен тырнау жүргізіледі, ол өлшеу болып табылады. Басқа материалдарда тырналау кезінде олардың қаттылығы салыстырылады. Тырнауды ені бойынша жүргізуге болады және де салмақ түсіру арқылы. Енін берген кезде салмақтың мөлшерін анықтаймыз,.

Динамикалық әдіс.

Жоғарыдан шарикті белгілі қабаттан лақтырады, ол бір мөлшерге жылжиды. Жылжу мөлшері неғұрлым жоғары болса, соғұрлым материал қатты болады. Нәтижесінде динамикалық тәжірибе кезінде, айналма соққы арқылы кесілген арнайы үлгілермен (ГОСТ 9454) материалдардың тұтқырлық күйден сынғыш күйге өтуі анықталады.