Қоректік орталар(дайындау, сұйық және тығыз қ.О)

Қоректік орталар құрамы жағынан реттелген,еріген заттың концентрациясы тұрақты, ылғалды, оптимальды, тотығу тотықсздану потенциалы реттелген болуы керек.

Микроағзаларға арналған қоректік ортаны дайындауда олардың қорек қажеттілігін білудің маңызы зор. Қоректік орталар табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді. Табиғи орталарға өсімдік текті (жеміс жидектер,көкөністер олардың қайнатпасы) және жануар текті (сүт,ет ,тауық жұмыртқасы) өнімдер жатқызылады. Табиғи орта жануарлар мен өсімдіктер өнімдерінен алынған күрделі және құрамы тұрақсыз заттардан алынады. Бұндай орта микробтарды өсіру үшін биомассаны жинақтау, таза дақылдарды сақтау және диагностикалық мақсатта қолданылады, бірақ бұндай орталар физиологиясын зерттеп білуге жарамсыз. Мысалы: Ет пептонды бульон, ет пептонды агар, сусло, ашытқы суы. Жасанды орта белгіленген бейорганикалық неорганикалық қосындылардан тұратын концентрациясы дәл берілген заттардан тұрады (аминқышқылдары, витаминдер, минералды тұздар).

Олар екіге бөлінеді: 1) Күрделі – сүт қышқылы бактерияларын өсіру үшін.

2)Жай - автотрофтық микроорганизмдер үшін. Мысалы Чапек Докс қоректік ортасы (саңырауқұлақтар үшін). Ридер ортасы ашытқылар үшін.

Қолданылуына қарай қоректік орталарды: әмбебап, элективті, дифференциалды диагностикалық деп бөлінеді.

С.Н.Виноградский микробиология практикасына кейбір микроағзалар тобына арналған элективті (таңдаулы) қорктік ортаны енгізді. Микробтар тобының физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес (қоректік орта құрамы, оның қышқылдығы, аэрация жағдайы, температура және т.б.) осы ағзалар тобы ғана өсе алатын жағдайды таңдап алуға болады. Бұл зертхана және өндірістік жағдайда қоректік ортаны алдын-ала зарасыздандырмай-ақ әртүрлі микробиологиялық процестерді жүргізуге мүмкіндік береді.

1. Әмбебап (негізгі немесе стандарттық) - бұл орталар микроорганизмдердің көп топтарын өсіруге қолайлы. Мысалы: ет пептонды спора, сыра сусласы.

2. Элективті (таңдаулы) - бұл орта микроорганизмнің белгілі бір түрін өсіру үшін керек, оларды микробтардың табиғи тіршілік ететін ортасынан дақыл жинау үшін қолданылады.

3. Дифференциалды-диагностикалық (индикатор) оларды микроорганизмдердің түрлерін топтастыруға және таза дақылдарды бөлуге қолданылады.

Қоректік орталар консистенциясына қарай 3 топқа жіктеледі: сұйық, жартылай сұйық, тығыз және ұнтақ. Тығыз қоректік ортада микроағзалардың санын санау үшін, олардың таза культурасын бөліп алу үшін және т.б. мақсаттарға қолданылады. Мұндай орталарды сұйық етіп дайындап, 1,5-2,5% агар-агар немесе 10-15% желатин қосу арқылы қатырады. Жартылай сұйық ортаға агар агардың 0,1-0,2% мөлшері ғана қосылады. Әртүрлі объектілерінің микрофлорасын, таза дақылдарды бөлуге, жекелеген колонийларды бөлуге, дақылдық қасиеттерін оқып үйретуге, клетка санын санауға, таза дақылдарды сақтауға, заводтарға оларды тасымалдауға қолданады.

Сұйық орталар биомассаны жинқтауға, зат алмасу өнімдерін, клеткалардың активті күйін сақтауға, микроорганиздердің биохимиялық қасиеттерін зерттеп білуге және сақтауға қолданылады. Азоттың органикалық формасын пайдаланатын микроағзаларды өсіру үшін ет пептонды орталар қолданылады: ет-пептонды сорпа, ет-пептонды агар және ет-пептонды желатин.

Ұнтақ орталар музейлік дақылдарды сақтауға, алғашқы материалды дайындауға қолданылады. Мысалы: кебек, құм, тары, топырақ,ұн.

Қоректік орталарды тығыздағыштар: агар агар, желатин, кремний қышқылды гель.

Агар - агар бұл теңіз балдырларынан қайнату арқылы экстракция жолымен алынған күрделі полисахарид немесе өсімдік тектіикаллоид. Талшық, пластина және ұнтақ түрінде пайда болады. Агар суда жұмсарып, ісініп гель түзеді. Балқу температурасы 100 градус, қату -40градус. Қатты тығыз ортада алу үшін 1,5-3,0 дейін, ал жартылай қатты ортаға 0,15-0,7% дейін агар қосылады.

Агар - агар кейбір теңіз балдырларынан алынатын.Оның құрамына негізінен полисахарид кіреді, ал азоттың заттардың мөлшері өте аз болады.

Желатин - сүйек пен шеміршекті қайнату арқылы алынатын қышқыл азоты бар өнім (белок). Ашық қоңыр түсті, дәмсіз, иіссіз жапырақ тәрізді. Балқу температурасы 22-26,5 градус. Желатинмен тығыздалған орталарды өте үлкен колонияларды алуға және ашытқылардың түрін анықтау үшін пайдаланады.

Қатты қоректік ортаны алу үшін кейде С.Н. Виноградский микробиология практикасына енгізілген гельді пластинкалар да қолданылады. Кремний қышқылды гель синтетикалық орталарды тығыздауға қолданылады. Бұл НСІ мен сұйық әйнектің тең қоспасы. Дайындалған соң алдымен ағынды сумен жақсылап шаяды, соңынан хлоридтерден босату үшін, ыстық дистелгенген сумен шаяды.

Қоректік ортаны дайындау үшін таза шыны ыдыстар болу керек. Оны жуғаннан кейін 8-10 сағат бойы 1-2% тұз және күкірт қышқылы ерітіндісіне ұстайды. Қиғаш агар алу үшін пробиркаға бөлігіне жарты етіп қоректік орта құйып, қиғаш күйінде қатырады. Бұл себуге және сақтауға қолайлы. Қоректік ортаны шыны ыдысқа құйғаннан кейін автоклавта стерильдейді. Петри табақша және пробиркаға құю, бокс бөлмесінде жүреді, сақтау тоңазытқышта болады. Әрбір ыдысқа қоректік ортаның құрамын, мерзімін белгілеп, этикетка жасайды.

Ет сорпасын дайындау. Ет-пепетонды қоректік орталарды дайындау үшін ет сорпасын пайдаланады. Оны былай дайындайды: 500г ұсақтап тұралған, майсыз және шыдырғайсыз (сухожилий), сүйексіз етті эмаль кастрюлге салып,50градусқа дейін жылытылған 1л құбырдағы суды құйып, бөлме температурасында 12 сағатқа қояды немесе 1 сағат бойы 50-55градуста бұқтырады. Етті мақталы дәкемен сүзіп, 30 минут каллоидты ақуыздарын іріту үшін қайнатады және сорпаны екі рет: алдымен мақталы дәкемен, екінші рет сүзгіш қағазбен сүзеді.Фильтраттың мөлшерін сумен 1л жеткізеді де клбаларға құйып, мақталы тығынмен жауып, 120градус температурада 20мин залалсыздандырады. Сорпаның сапасын арттыру үшін оған аздап пепсин немесе ортаны қышқылдау мақсатында тұз кышқылын қосуға болады. Пепсин ерітіндегі ақуыздың іріп, микроағзаларға сіңімді болуына жағдай жасайды. Еттің орнына дайын ет экстрактын пайдалануға болады. Ол үшін 1л 5г ет экстрактын пайдаланады. Ет-пептонды сорпаны дайындау үшін 1л ет сорпасына калориясын арттыру мақсатында 5-10г пептон мен осмостық белсенділігін арттыру үшін 5г ас тұзын қосады. Пептон ерігенше сорпаны үнемі араластыра отырып, аздап қыздырады. Сонан соң ортаның рН-ын бейтарап немесе 20% Иа2CО3 ерітіндісін қосып әлсіз сілтілі етеді. Ортаның рН ын қойған соң сорпаның 5-10минут қайта қайнатады. Құрамындағы іріген ақуызды қағаз сүзгіден сүзіп, мөлдір ет пептонды сорпаны пробиркаға құйып, мақталы тығынмен жауып, 120 градус температурада 20 минут зарарсыздандырады.

Ет-пептонды агар 1л ет-пептонды сорпага 15-20г агар-агар қосады. Қоретік ортаны агар ерігенше қыздырады (агардың еру температурасы 100градус, қату температурасы 40 градус), ортаның рН әлсіз сілтілі болу үшін 20% Иа2СО3 ерітіндісін қосады. Воронка арқылы пробиркаға құйып, 120 градус температура 20 минут зарасыздандырады.