Вирустар жайлы жалпы түсінік, олардың көбею жолдары

Вирус деген лат у деген мағынаны білд.1882ж орыс ғал Ивановскй ең бірінші рет темекі теңбіл вир-н ашқан.

ВИР-Ң ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.Басқа микр-н ұсақ ультрамикроб-р.Бұның ішінде нанометрмен өлш.1 нм-ден 0,0001нм-ге дейн.Өте ұсағы 10-нан 12 нм ге дейн.Олар аусыл,полимилит ауруын туғызатын вир.Ал ірі түрлері 200-300нм оспа,ұшық аур туғызады.Оптикалық микроскоп-н көрінбейді тек эл-қ мик-н көрінеді.Бактериялық сүзгіден өтіп кетеді.

2.Кристалл түзе алады.Кейбір табиғи деректер бойынша вир-р крис-ы нуклеин қышқ ж/е ақуыздан тұрады.Вир-р тірі орг-м екені дәлелі бар.

1.көбейе алатндығында

2.өзгере ал/да

3.ауру қоздыра ал/да

4.сыртқы орт бейімделе ал/да

3.Вир-ң жасушалық құрылымы жоқ құр/да 1 нукл қышқ ж/е сырты ақуызбен қапталған яғни капсид.ал кейбірінде липедттер мен көмірсулар кездеседі.Піш әртүрлі шар,таяқша,жіпше цилиндр т.б.

4.Жасанды қор ортада өспейді.Олар тірі жас/да н/е ұлпаларда өседі.Сонд. оларды өс/ң мен жан/ң обсалютті паразиттері д.а.Олар/ң ішінде микроорг-ді зақымдайтыны бар.Олар фаг.яғни бакт зақымд бактериофаг.Актиномицет/ді зақ актинофаг.Саң/ды микофаг.

Тәжірбиелік мақ/н вир/ы өсіру үшін тауық эмбрионы н/се жұм/ы алынады.Вир-ға ұқс/н рикетциялар бар.Олар өте ұсақ бөліну арқ көбейетін қозғалм/н спора түзб/н гр теріс ауру қоздырғыштар.Көбеюі бакт-ға ұқсайды.

5.Ерекше көбею жолы. Басқа микр-ге ұқсамайтын өзін-өзі көбейту.Вир/ң бөлшегі вириондар қоректік қоректік заттармен жасуша жанына жиналып ішіне түседі. Солкезде нукл қышқ нәруыз қабатынан босанып жас/ң ядролық апарат құрамына кіріп зат алмасуын өзгертеді.оның нәт/де зақымданған жасуша вирус нукл қышқ/н ақуызын вириондар синтездей баст/ды.Соның нәт/де жаңа вир/р п/да болады.Олар жасушаның талқандап сыртқа шығады.Бұл үдеріс өте шапшаң жүреді.1 мин ішінде 50-ден 100-ге шейн вериондар бөлініп шығады.Осы жағдай вир-тық инфекцияның таралуын түсіндіреді.Вир-тар топырықта көбеймейді.Бірақ ұзақ уақыт сақталады.Сыртқы қолайсыз ортаға төзімді.Төменгі темп-та тіршілігін жоймайды.90*С ыстыққа төзімді.Бірақ ультра сәулелерге төзімсіз және бірқатар хим-лық заттар соның ішінде спирт ,хлороформ вирустарды қырып жібереді.Фактар технологиялық өндірісте зиянын келтіреді.Мысалы:сүт өндірісінде сүт қышқылды стрептококкалардың өмір шеңдігін жояды.Антибиотик өндірісінде актинофактар зиянын келтіреді алайда медецинада ветеринарияда кейбір пайдалы қасиеті бар.Мысалы:бактериофактар дезентерия ауруын емдеуге қолданылады.

Залалсыздандыру дегеніміз не және оның түрлері

Залалсыздандыру әдістері: хим-қ, мех-қ, физикалық болып бөлінеді. Жоғарғы темп-мен залалсыздандыру кезінде мына жұмыс фазаларына бөледі:қыздыру уақыты; тепе-теңдік уақыты; жою уақыты.

Залалсыздандырудың сенімділігі 50% жою уақытының ұзақтығына байл.

Ыстық бу қысымымен залалсыздандыру жылу өткізуші. Ол объектілерге ыстық ауаға қарағанда интенсивті әсер етеді

Құрғақ ыстық ауамен зал-ру арнайы шкафтарда жүзеге асады. Оның темп.160-200С болу керек

Сәулемен зал-ру йонмен сәулелендіру арқылы жүргізіледі.

Ультрадыбыспен зал-ру индекс 4және 8 жылдамдығына дейін механикалық тербеліс, адам құлағы тербелісті бір секунд ішінде қабылдамауы ультрадыбыс д.а.

Ультракүлгін сәулесімен зал-ру-100жыл бұрын шамасында ультракүлгін сәулелерінің бактерицидті әсері байқалған. Қысқа толқынды ультрак сәулелерінің әсерінің нәт дәлелденген. Максимум бактерицидтік әсері 2540-2570гр

Ауа мен мекеме дезинфекциясына арналған ультракүлгін сәулелерінің бірнеше әдістері қолд:

1) тура емес сәулелену

2) тура сәулелену

3) ветиляция құбырлары арқ өтетін ауаны зал-ру

4) ультракүлгін құрылғылары

5) рецикуляция құрылғылыры

Инфрақызыл сәулелермен зал-ру арнайы аппараттарда жүреді.

Химиялық зал-ру иммунобиологиялық препараттар мен қорктік орталардың бактериямен ластанбауының алдын алатын стерилизация түрі

Биологиялық зал-ру антибиотиктерді қолдануға негізделген. Вирусты дақылдандыруда қолданылады.

Газды қолданып зал-ру. МСБ-532 газды стерилизаторлар, көлемі-2,3л.

Зооантропоноздық инфекция

Зооантропоноздық инфекция-бұл жан-лар мен адамдарға ортақ ауру болы табылады, яғни бұл ауруды адам жан-лардан жұқтыртады. Зооантропоноздық инфекцияның 100-ден астам түрі белгілі. оларға жатаындар арасында құтырма, бруцеллез, туберкулез, орнитоз, және т.б. бұл зооантрооноздық инфекция қала жан-дан адамға жұқса, тура солай адамнан жануарға жұғады.

зооантропоноздық инфекция классификациясы: 1) ауыл - шаруа-қ 2) природно-очаговые

Иммунитет жөніндегі ілім

Иммунитет — организмнің зиянды әсерді немесе уды қабылдамау қасиеті. Мүндай қасиет организмнің жеке ба-сының тіршілік ортасына бейімделуіне, сол ортадағы зиян-ды микроорганшмдер, вирустар және олар бөлетін түрлі бүлдіруші әсері бар заттарға қарсы түра алатьщдығына тікелей байланысты. Осындай өзара байланыстың, дәлірек айтканда, күрестің нәтижесінде аса күрделі биологиялык процестер басталады. Сөйтіп, организмде қорғаныштык қасиет арта түседі, оның түрлі зиянды микроорганизм-дерді, вирустарды құртатьш және улы заттардың уытын жойып, ыдырататын қабілеті күшейеді.

Иммунитет түзуге бүкіл организм қатысады, мүвда ор-талық нерв жүйесі басқарушы және бағыттаушы кызмет атқарады.

Ауру қоздырушылар немесе вакциналар нерв жүйесінің үштары арқылы сарысу гамма-глобулиндерін түзетін тиісті мүшелерге әсер етеді. Ал бұлар жауап ретіңде тиісте анти-телалар бөледі. Бүл кезде клетка ішінде қандай процестер орын алатыны жөнінде толық мағлүмат жок.

Иммунитеттің пайда болуьша сыртқы орта жағдайлары көп әсер етеді Шамадан тыс қызу, салкьгадау немесе орга-низмнің аса шаршауы корғаныш заттарынын түзілуін на-шарлатады.

Сонымен бірге иммунитеттін организмде жақсы түзілуін тамақтың нашарлығы, соның ішінде А және С ви-таминдерінің, фосфор және кальций түздарының жетіспеуі тежейді. Бүдан зиянды әсерге карсы күресте арнаулы ша-ралармен қатар (вакциналар егу т. б.), малды және адам-ды толық бағалы қоректік заттармен қамтамасыз ету кажет деген қорытындыга келесіз. Иммунитетті бірнеше түрге ажыратады. Жасанды иммунитет құра-мында антителалар бар са-рысуды енгізуден пайда болған

Табиғи немесе туа пайда болған иммунитет — адамға және жануарлардың белгілі бір түріне тән, Ол түқым қуалайды. Бүдан ірі қараның — жылқының маңқасымен, жылқьшъщ, иттің обасымен, адамның ит пен шошқа оба-сымен ауырмауы мысал бола алады. Түрлі иммунитет бір мезгілде бірнеше зияңды әсерге қарсы әсер ете алады.

Жасанды иммунитет адам мен жануарларда жүқпалы аурулардың әсерінен пайда болады және оны тибиғи

жағдайда қабылдаған иммунитет деп те атайды. Егер им-мунитет организмге түрлі биологиялық препараттарды енгізгенде (егу, вакцина, сарысу енгізу) пайда болса, оны жасанды жолмен түзілген иммунитет деп атайды. Мүнда организмде түзілген иммунитет зиянды микробтың бір ғана түріне арналады.

Табиғи жолмен түзілген иммунитет әдеттегіше ұзақ бо-лады. Ал кейбір ауруларға қарсы түзілген иммунитет орга-низмде бүкіл тіршілік барысында сақталады. Мәселен, адам шешек, обамен бір рет ауырса, ол екінші рет ауыр-майды. Тіршілік барысында түзілген иммунитетті актив және пассив деп .екіге бөлуге боладылМүнда организм зи-янды әсерге өзі иммунитет құрайды. Жасанды жолмен күралған активу иммунитет түрақсыздау. Мәселен, пара-тифке қарсы бүзауларда түзілген иммунитет алты ай бой-ына ғана сақталады. Күйдіргіге қарсы түзілген иммунитет бір-ақ жылға жетеді. Актив иммунитет организмге вакци-на енгізілгеннен кейін 2—10 күн өткен соң түзіледі. Ал пассив сарысу иммунитеті организмге дайын қорғаныш за-ттарды енгізгеңде түзіледі. Түрлі аурулармен ауырған ор-ганизмнің сарысуында осы ауруға қарсы иммунитет күраушы заттар пайда болады. Оларды арнаулы фабрикада өндіреді. Бұл үшін малға ауру қоздырғыш микробтардан жасалган вакцинаны енгізеді. Сонда мал қаньшың сарысу-ында корғаныш заттар — антителалар түзіледі. Осыңдай сарысуды алып, басқа малға енгізгенде, оларда осы ауруға қарасы түра алатындай иммунитет түзіледі, бірак бүл түраксыз иммунитет, онын ұзақтығы 2—3 жүма-ақ.

Табиги пассив иммунитет организмге, онын әсіресе дүниеге келер кезіңде анасының сүтімен немесе жатыр арқылы беріледі.

ИММУНИТЕТТІҢ ТАБИҒИ ФИЗИОЛОГИЯЛЫК ФАКТОРЛАРЫ

Организмнің зиявды микробтардың енуіне қарсы түра алатындай ерекше қорғаныш бейімделушіліктері бар. Бүларды организмнің табиғи төзімділігі деп атауға болады. Ол кез келген дені сау адамда, жануарлар мен өсімдіктерде кезедеседі және олардың болуы сырқаттануға, зақымдануға, түрлі вакциналар енгізуге байланысты емес. Мүндай қорғаныштық қасиет организмнің микробтармен өне бойы кездесуімен пайда болуы ықтимал.

Закымдалмаған, сау теріден организмге микробтар ене алмайды. Тері микробтарды енгізбейтін механикалық фак-тор ғана емес, сонымен бірге ол ауру коздыратьш микро-бтарды кырып жіберетін бактерицидтік заттарды да бөліп отырады. Тері неғүрлым таза, ластанбаған болса, сол-ғүрлым оның бүл касиеті күшті болады. Сондықтан адам-ның, малдың организмін таза үстау, түрлі аурулармен күресте айта қаларлықтай шара болып табылады. Мәселен, тіпті көзден бөлінетін жастың өзінде микробтарды кырып жіберетін лизоцим деген зат болады. Танаудан бөлінетін түрлі секрециялар да түмау вирустарьш қыра алады. Осы-мен қатар организмде түрлі микробтар ферменттерін ыды-рататын арнаулы аитиферменттер де түзіледі. Мәселен, антииалуронидаза микроб ферментін ыдыратады. Соның арқасында ауру қоздырушы микробтардың таралуы теже-леді.

Қарьш сөлінің микробтарды күрта алатын қасиеті бар. Ондағы түз қышқылының әсерІ күшті. Ішек-карында бола-тын сапрофит микробтар ауру коздырушы микробтармен күресте айта каларлықтай рөл атқарады. Егер ауру коздырушы микробтар организмге ене калса, сол жердін қабьшатыны белгілі. И. И. Мечников бүл процесс организ-мге пайдалы деп көрсетгі, өйткені дәл осы жерге фагоцит-тер көп жиналады да, зиявды микробтарды "жалмайды".

Ауру коздырғыш микробтарға организмдегі сүйықтар, соның ішінде қаи сарысуы жойкьш әсер етеді, Егер проби-каға жаңадан алынған қан сарысуьш құйып, оған коздырғыш микробтарды жіберсе, олар шаптез кырылады. Ал егер осы сарысуды +56°-та 20—30 минут қыздырып, одан соң зиянды микробтарды жіберсе, олар тіршілігін жоймайды. Сарысуда микробтарды жоятын а л е к с и н немесе комплемент деп аталатын ерекше заттар бар.

И. И. Мечников фагозитоз жөнінде және оның орга-низмнін ауруды қабыддамайтын қасиетіндегі рөлІ жөнінде ілім жасады. Егер организге ерімейтін басқа бір затты енгізсе, оның айналасында мезодермалық клеткалар, ен алдымен, лейкоциттер шоғырлана бастайды. Бұдан ол осы клеткалардың организмде қорғаныш рөлін аткаратыны ту-ралы пікір айтты. Жасалган бірнеше тәжірибелерден кейін И. И. Мечников организМге басқа ауру қоздыратын мик-ркбтар еегенДе( онда сол микржбтарды жоюшы.

Антитела мен антигендердің үштарындағы топтар өзара байланысады да, нәтижесінде түрлі комплекстер түзеді. Сырты сарысу белогымен қапталған осындай комплементтер түрлі клет-калар сыртына, соның ішінде фагоциттер сыртына адсорб-цияланады. Сонда фагоциттер оларды жойып, ерітіп жібе-реді.

Сөйтіп, иммунитет реакциясы нәтижесінде организм тіршілігіне аса колайлы жағдай туады.

ПАТОГЕН МИКРОБТАР ЖАЙЛЫ ТҮСІНІК

Жүкпалы аурулардың коздырғышы — патоген микро-бтар. Әрине жүқпалы ауру адамға немесе жануарларға та-ралуы үшін белгілі бір жагдай кажет. Оларға адам және мал организмдерінің осы ауруларға беііімділігі, яғни кабыл алғыш қасиеті жатады. Моселен, топалаңнан өлген малдын етінен бөлініп алынған микробтардын сау организмді тез арада қатты ауруға шалдықтыратын қасиеті бар, Осьшдай микробтардың болмашы мөлшері үй қоянына сеспей катырады. Ал осы микробты лаборатория жағдайында бірнеше уақыт бір коректік ортада сактағаннан кейін коянға жүқтырса, ол ауруға шалдықпайды, өйткені қолайсыз жағдайда топалаң микробы езгеріп, әлсізденіп қалады.

Жүқпалы аурулардың таралуы адам мен жануарлар организмінің беріктігіне, яғни сол ауруға қарсы түра ала-тындык қасиетіне байланысты. Мәселен, тауық топалаңмен мүлде ауырмайды, тіпті оларға топалаң микробы колдан жүктырсаңыз да ауырмайды. Егер Л. Пастер жасағандай етіп, тауық аяғын салқын суда үзақ үстап, содан кейін то-палаң микробьш жүктырсаңыз, ол тез арада ауыра бастай-ды. Мүнда тауықтын топалаң микробына төзімділігі нашарлайды. Мәселен, адам өкпесіне туберкулез микробы енді делік, бірақ денсаулық күшті болса, бүл адам ол аурумен мүдде ауырмайды. Егер басқа бір аурумен ауырып, адам организмі нашарласа, онда туберкулез мик-робына организмнің қарсы түрарлык касиеті әлсірейді де адам туберкулезбен ауырады.

Жүкпалы ауру қоздырғыштары біздің организмге түрліше зиянды әсер етеді. Зиянды микробтардың көпшілігі организмді уландырып, нерв жүйесін, жүрек кызметін, кан тамырларын және ішкі мүшелердің бар-лығын зақымдайтын түрлі улы заттар беліп шығарады,

Ауру қоздырушы, яғни патоген микробтар бір адамнан екінші адамға тікелей жүғуы мүмкін. Мәселен, мерез ауруьш коздырушы гонококк микробы, әсіресе әйел мен еркектің жыныстық қатынасы кезінде, ал әр түрлі іш аурулары кір кол немесе заттар арқылы таралады. Мәселен, оба және іш сүзегімен ауырган адамдардың төсек-орны және баска да заттары арқылы сау адамдарға жүғады. Көптеген зиявды микробтар науқас адамдар ты-ныс алғанда ауаға тарайды. Осы ауамен дем алған сау адамнын науқастануы да ықтимал.

Әрбір патоген микробтар тек бір ауруды ғана қоздыруы мүмкін, яғни олардың атқаратьш кызметі жеке-леген болады. Кейде адамдарда белгілі бір аурулар тек жануарлардын бір түрінен жүғады. Мәселен, маңқа ауруы адамға жылқы немесе мысыктан жүғады. Ал кейбір ауру адамға қауіпсіз.