16. Инфляциялық таргеттеу тәжірибесі.

Мақсатты көрсеткіш ретінде инфляцияның әртүрлі көрсеткіштері, ал оперативті көрсеткіш ретінде қысқа мерзімді пайыздық қойылымдардың әрқилы түрлері таңдап алынатын ақша-несие саясатын жүргізі әдісі –инфляцияны таргеттеу деп аталады. Инфляцияны таргеттеу- инфляция жөнінде мейлінше дәл болжамдар алу үшін кең ақымды деректерді пайдалануды көздейтіндіктен, деректер базалары және болжам жасау жүйесі, бағдарлама жасаушылар тобының ұйымдық құрылымы, ақша-несие саясаты ережелерінің модельдері оның аса маңызды құрамдастары болып табылады.

Маңыздылығына қарай оларды инфляцияны таргеттеу инфрақұрылымы деген жалпы атпен біріктірейік. Мұнда инфляцияны таргетте инфрақұрылымының ағымдағы жай-күйіне талда жасалады және оны дамытдың бұдан былайғы бағыттары белгіленеді.

Ақша –несие саясатының негізгі құралдарын дамытудың жеткілікті деңгейі, ОБ құралдары мен инфляция арасындағы өзара байланысты түсіну, инфляцияны болжаудың тиісті әдістемесінің болуы инфляцияны таргеттедің маңызды аспектісі болып табылады. Оның қажеттілігін былай түсіндіруге болады:

• Баға тұрақтылығы- бұл қаржы жүйесі тұрақтылығының негізі

• Бірнеше мақсаттың болуы олардың арасындағы шиеленіске әкеліп соғуы мүмкін

• Бюджет тапшылығын инфляциялық қаржыландыру ОБ ақша базасына, тиісінші инфляцияға да ықпалының тиімділігін төмендетеді.

• Экономиканың өсу қарқынын қолдау жөніндегі кейбір қысқа мерзімді мақсаттар ұзағ мерзімді баға тұрақтылығын ұстау мақсаттарына қайшы келі мүмкін.

Инфляциялық таргеттеудің негізгі элементтері:

-ортамерзімдік көрсеткіштерді жария ету;

-ақша-кредит саясатының негізі ретінде баға тұрақтылығының институционалды келісімі;

-ортамерзімдік бағдар алудағы тәуелсіздік;

-ақша-кредит саясатының жоғары транспаренттілігі;

-қадағалау органдарының жоғарғы жауапкершілігі.

Инфляцияның Ұлттық Банк болжамының деңгейіне жақын болуы монетарлық сасаттың жеңісі болып табылады. Қазақстанда да болжамды деректер жасалынып, олар нақты деректермен салыстырылып жүр. Инфляция деңгейі көрсеткішінің қажеттілігі тек ақша нарығын көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар экономиканың бүкіл жағдайын көрсететіні екендігі тек екінші дүниежүзілік соғыстан кейін ғана ғылыми тұрғыдан дәлелденді.

17.Ақша-несиелік реттеу қатынастарының негізгі элементтерін болжау анрдің құралдарын жеке дара түрде қолдану мүмкін емесс. Себебі олардың әдетте 2 немесе одан да көп түрін пайдалану керсінше ол құралдардың тиімділігін 1-1і арқылы күшейтіп отырады. АНРдің құралдары ықпал ету объектісіне байланысты формулаларымен параметр сипатында және әсер ету мерзіміне бты бөлінеді. Ықпал ету субъектісіне бты нақты мақсаттарға бты ансаясатының несиелік эмиссияны ынталандыруға бағытталса, кейде шектеуге бағытталады.

Кейбір елдердің тәж/і көрсеткендей инфляцияның мақсатты көрсеткіштер жүйесін енгізгенде мынадай факторлар ықпал етуі мүмкін:

- бюдж. тұрақты жағдайы;

- қаржы жүйесінің тұрақ/ы;

- Орт. Банктің тәуелсіздігі;

- Елдегі демократия; т.б.

Жалпы инфляцияның болжанған деңгейі/ң шынайылығы эк/ғы процесстерге әсер ететінін ескерсек елдегі анс-ң дамыған елдердің Ортал/қ банктерінің қызметтерінің стандарттарына жақындатудың өзі дамудың сапалы деңгейіне көтерілгенімізді дәлелдейді. Мақсатты көрсеткіш ретінде ифляция, ал оперативті көрсеткіш ретінде қысқа мерзімді пайыздық қойылымдардың əрқилы түрлері таңдап алынатын ақша-несие саясатын жүргізу əдісін көрсетеді. ҚР-ң ҰБ жыл сайын 3 жылға арналған анс-ң негізгі бағыттарын әзірлейді. Онда инфл. б/ша мақсатты бағдарлар, сондай-ақ сол мақсатқа қол жеткізудегі шараларды айқындайды.Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Ұлттық Банктің және Қаржылық қадағалау агенттігінің экономиканы және қаржы жүйесін тұрақтандыру жөніндегі арналған бірлескен іс-қимылдарының жоспарын жүзеге асыру жөніндегі іс-шараларының мынандай бағыттары көзделген:

– теңестірілген ақша-несие саясатын жүргізу;

– төлем балансының мониторингі және оны бағалау;

– Ұлттық қордан қарыз алуды жүзеге асыруға жәрдем беру;

–акционерлік қоғамның қаржылық есептілігіне мүдделі тараптармен мәмілелер туралы ақпараттың айқындылығын арттыру.

Ұлттық Банк осы бағыттар бойынша Бірлескен іс-қимыл жоспарында айқындалған мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекеттік органдармен, даму институттарымен жан-жақты өзара іс-қимыл жасайтын болады. Ұлттық Банктің барлық іс-шаралары Іс-шаралар жоспарында белгіленген мерзімдерде жүзеге асыралатын болады.

18.Мультипликатор коэффициенті және оның мазмұны.Өндipic қарқынын жеделдетуге қол жеткізу үшін, Батыс елдерінің әртүрлі мектеп өкілдері экономикалық өсудің моделі мен формулаларын жасап, алдағы уақытқа болжау кұрады.Өсу формуласының негізінде «мультипликатор» теориясы жатыр. Ол кейінірек «акселерация» теориясымен толықтырылды.Мультипликатор — көбейткіш, ал акселератор — бұл дайын өнім сұранымының өсушілігіне деген интенсивті өсушілік коэффициенті. «Мультипликатор» ұғымын ағылшын экономиci Кан 1931-ші жылы енгізген, кейінірек Дж. М. Кейнс өзінің «Жұмыспен қамту, өciм және ақшаның жалпы қарқыы көзқарасын дамытты. Бұл ұғымды А. Хансен, Р. Харрод, Дж. Хикс, П. Самуэльсон, Н. Калдор және басқалар, өз еңбектерінде қарастырған. Мультипликатор қолда бар күрделі қаржының өcyі кезіндегі ұлттық табыстың қанша есеге өсетіндігін көрсетеді. Мысалы, жаңа жолды салуға күрделі қаржы 5 млн. долл. тең делік және орташа табыс жылына 1000 долл. болатын алғашқы кезде 1000 адамды жұмысқа тартады. Біpaқ жолды салуға белгілі көлемде ipi жабдықтар мен материалдар қажет және оларды өндіруге жұмыс атқаратын 1200 адам керек (сол бұрынғы жылдық табыс бойынша) болды. Жұмысты атқаратындардың (жұмыстылықтың) өcyi тұтыну заттарына сұранымды өcipe түседі. Сөйтіп келесі кезекте олардың өндірісінің ұлғаюына алып келеді және 800 адамды қосымша жұмысқа тартады.Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 жұмысшыны жалдау нәтижесінде, жұмысты атқаратын-дардын түпкі жиынтығы 3000 адам жалпы 15 млн. долл. табысты кұрайды немесе алғашқыдан 3 есе көп деген сөз. Бұл жағдайда мультипликатор 3-ке тең.Акселератордың ic-әpeкeті мультипликатармен байланысты: мультипликатор инвестицияның көбеюімен ұлттық табыстың өcyiн (оның өcyi еселенеді) қарастырады; акселератор (дайын өнім сұранымының өсушілігіне инвестициялық сұраным өсушілігінің коэффициенті) — ұлттық табыстың өcyi инвестицияның өсуіне алып келеді. Кезегінде бұл барлық жүйені қозғалысқа алып келеді. Экономикалық өсудің бipтeкті, бip бағытта ic-әрекет жасайтын мультипликациялық пpoцec пайда болады. Акселерация принципін алғаш рет 1913-ші жылы француз экономисі А. Афтальон (1874-1956) және 1919 жылы американ экономисі Дж. М. Кларк ұсынған. Кешірек ол Р. Харрод, Дж. Хикс, П. Самуэльсон еңбектерінде одан әpi дами түсті.