45. Инвестициялық жоба тәуекелдерін сактандыруды бағалау

Тәуекелді сактандыру экспортерді сатып алушыга тасымалдауды жеткізуді жузеге асыруга мумкідік бермейтін сактандыру жагдайынан корғайды. Экспортер үшін бул сактандырудың артыкшылыгы I тәуекелдердің негізгі улесін сактандырушыга беру және сактандыру жағдайы туындаган кездегі мумкін болатын залалдарды болдырмау аркылы тауарларды дайындауга шыгарылган шыгындардың өтемін алудың кепілдігі болып табылады.

Жеткізушінің тауарлык несиелерін сактандыру төлемінің мерзімін ұзарту шартгарында экспорттык сату көлемін ұлғайтуға, сондай-ак бәсекелестікке қабілеттілікті көтеруге мумкіндік береди. Сактандырудың бул турінің көмегімен кeлiciм-шapт міндеттемелерін орындау шетелдік контрагентке байланысты болмаган жагдайдагы залалдардың алдын- алуга болады. Бул жаңа нарыктарга «Kaуіпсіз жолмен шыгу» стратегиясы ушін тиімді құрал. Факторинг ушін артыкшылыгы колдан шыгып кеткен пайданы коса залалдардың орнын толтыру кепілдігі болып та­былады. Экспортер yшін артыкшылыгы тауар жеткізілімі көрсетіле салысымен экспорттык келісім-шарт бойынша төлемнің 90%-іне дейін алу болып табылады. Соманың қалған 10%-i шетелдік контрагент берешегін өтегеннен кейін Факторинг комиссиясын шегерумен төленеді. Сактандырудың бұл тypi «Экспорттык несиелерді және инвестицияларды сактандыру бойынша мемлекеттік сактандыру корпорациясының» сактандыру ережелерімен реттеледі

Факторингті сактандыру - банкке немесе факторинг компаниясын (каржы агеті) экспортер беретін тауарлық несие бойын­ша коммерциялык немесе саяси тәуекелдер салдарынан шетелдік контрагент тарапынан каржылык міндеттемелердің орындалмауы тәуекелдігінен коргайды.

Бұл сактандыру экспорттық келісімм-шартқа отырған сәттен бас- тап сактандыру жагдайы туындаган кезде сакгандыру төлемін жузеге асырганга дейінгі шараларды сипаттайды.

6. Экспортер шетелдік контрагентпен төлемінің мерімін ұзарту шарттарында экспорттық келісім-шартқа отырады.

7. Әpi карай экспортер қаржы агентімен факторинг шартына кол кояды.

8. Каржы агенті корпорациямен сактандыру шартына отырады.

9. Экспортер келісімм-шартта белгіленген міндеттемелерін орын- дайды.

10. Экспортер каржы агентіне тиелген тауарга, орындалган жумыска, көрсетілен кызметке құжаттарды береді

11. Факторинг экспортерге тауардың жеткізілгені, жумыстың орындалғаны, кызметтің көрсетілгені үшін 90%-ке дейінгі соманы төлейді.

12. Егер шетелдік контрагент каржы агенті алдындағы өзінің каржылык міндеттемелерін орындамайтын болса, онда корпорация каржы агентінің пайдасына сактандыру төлемін жузеге асырады.

Факторингті сактандыруға барлық факторингтік компаниялар және шикізаттық емес тауарларды, жумыстарды, кызметтерді жеткізуге катысты жасалган экспорттық келісімм-шарттармен жумыс істейтін банктер қол жеткізе алады.

Коммерциялық тәуекелдер:

• Шетелддік контрагенттің банкроттығы;

• Шетелдік контрагенттің келісім-шартқа сэйкес каржылык мі­деттемелерін орындамауы тәуекелдердің орнын толтырады.

Саяси тәуекелдер:

• транзит елінің немесе қазакстандык тауар жеткізілуі тиісті елдің, немесе шетелдік контрагент мемлекеттік органының экспроприациялау, тәркілеу, экспортталатын тауарга, экспортердің меншік кукығы бойынша иелігіндегі орындалган жумыс нәтижесіне меншік құқығын шектеу бойынша әрекеті;

• белгіленген елдің мемлекеттік органының Казакстандык тауарды жеткізуге, жумысты орындауга, кызмет көрсетуге шек коятын немесе тыйым салатын кутпеген әрекеті;

сактандырылған келісім-шарт бойынша міндеттемелерді| орындауға кедергі келтірітін Казакстан Республикасынан тыс жерлердегі соғыс, азаматтық толқулар, бұқаралық сипаттагы тәртіп бұзушылықтары;

• шетелдік контрагент елінің мемлекеттік органының еркін айырбасталатын валютаға айырбастауды жэне төлем аударуды жузеге асыруға шектеу қоятын немесе тыйым салатын кутпеген әрекетті тәуекелдердің орнын толтырады.

Сақтандырумен орнын толтыру үлесі - Саяси тәуекелдер бойынша - келтірілген залалдар сомасының 90%-не дейін. Коммерциялық тәуекелдер бойынша - келтірілген залалдар сомасыныц 80%-не дейін тең болады.

Сактандыру сыйақысы жеке негізінде - ел тәуекелдігін, шетелдік кон­трагентке байланысты тәуекелдерді және төлемнің мерзімін ұзарту шарттарын бағалау нгізінде белгіленеді. Нақты жоба ушін сақтандыру құнын калькуляторды пайдаланып индикативті баға беруге болады.

Бұл сақтандыру өнімі экспортерге толемнің мерзімін узарту шарт- тарында өз тауарын, жумысын, қызметтерін іске асыру кезінде шетелдік контрагенттің каржылык, мідеттемелерінің орындамауы тәуекелдігінен қорғайды.

Сактандырудың бул кезеңінде экспорттық келісім-шартқа отырған сәттен бастап келесідей шаралар сипатталады:

1. Экспортер шетелдік контрагентпен толемнің мерзімін ұзарту шарттарында экспорттық келісім-шартқа отырады.

2. Экспортер корпорациямен сақтандыру шартына отырады.

3. Экспортер келісм-шартта белгіленген міндеттемелерге сәйкес тауарды жеткізу шарасын жузеге асырады.

4. Егер шетелдік контрагент саяси және коммерциялық тәуекел­дердің салдарынан алынған тауар ушін төлем жасамаса, онда корпорация экспортердің пайдасына сақтандыру төлемін жузеге асырады.

Жеткізушінің несиесін сақтандыруға шикізаттық емес тауарларды, жұмыстарды, кызметтердің барлык турлеріне Қазакстандық экспортер- лер қол жеткізе алады.

Сақтандыру сыйақысы жеке негізде - ел тәуекелдігін, шетелдік кон­трагентке байланысты тәуекелдерді және төлемнің мерзімін ұзарту шарттарын бағалау негізінде белгіленеді.

Тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді экспорттау кезінде саұтандыру құны 0,3%-тен 5%-ке дейін соманы құрайды. Белгілі кезеңге экспорттаудың барлык жоспарланған көлемін сақтандыру кезінде белгілі жеңілдіктер қолданылады.

Инвестицияларды сақтандыру дегеніміз - бұл инвестициялау еліндегі саяси тәуекелдердің салдарынан болатын залалдар тәуекелдігінен инвесторды сақтандыру. Корпорацияда сақтандыру шарасы өте оңай.

Клиент өтінішін жібереді, корпорация сақтандырумен қорғау нұсқаларын карастырып, клиентке өз ұсынысын жібереді. Екқ жакты келісім болған жағдайда сақтандыру шарты жасалады. Сақтандырудың бұл турі Корпорацияның сақтандыру ережелерімен реттеледі.

Бұл сақтандыру өнімi инвесторды инвестициялау еліндегі саяси тәукелдерден сактандырады. Сақтандыру объектісі инвестициялардың келесі турлеріне қатысты инвестордың муліктік муддесі болып табылады:

• Тікелей инвестициялар - шетелдік компаниянынң акциялары (катысушылардың салымдарын) тқлеуге акша, бағалы қағаздар, муліктер, муліктік құқықтар, ақыл-ой шығармашылық қызмет нәтижелеріне құқықтар және басқа да муліктер салымы; нэтижесінде осындай салымдарды жузеге асыратын Казакстан Республикасының заңды тұлғасы шетелдік компанияның дауыс беруші акцияларының 10 және одан асатын процентін (қатысушылар дауыстарының жалпы санының 10 және одан көп процентін) иеленетін болады;

• жарғылык капиталында Казакстан Республикасының тікелей инвестициялары бар шетелдік компанияга беретін ңарыздар.

Сактандырудын бұл кезеңінде сақтандыру шартына отырған сәттен бастап сақтандыру жағдайы туындаған кезде сактандыру төлемін алуға дейінгі шетелге инвестициялау шараларын сипаттайды.

1. Инвестор корпорациямен сақтандыру шартына отырады.

2. әpi карай инвестор шетелге тікелей инвестициялауды жузеге асырады.

3. Егер сақтандыру жағдайы туындаса (саяси тәуекелдер салдңрынан залалдардыц болуы), онда корпорация инвестордың пайдасына сақтандыру төлемін жузеге асырады.

Саяси тәуекелдер:

• Экспроприация - инвестициялау елінің мемлекеттік органының сақтандыру объектісіне қатысты сактандырылушының меншіктік құқығын шектейтін немесе одан айыратын заңды және әкімшілік әрекеті, соның ішінде экспроприациялау, ұлттандыру, 6 айдан кем емес мерзімге тәркәлеу, егер сақтандыру шартында басқа мерзім белгіленбесе, меншік құқыгын шектеу aктілері;

• Инвестициялау eлiндeгі соғыс, азаматтық толқулар, бұқаралык сипаттағы тәртіп бұзушылықтар;

• Инвестициялау елінің мемлекеттік органының 6 айдан кем емес мерзім бойы, егер сақтандыру шартында баска мерзім белгіленбесе, еркін айырбастау валютасына айырбастау және инвесторға инвестициялау елінен инвестицияланған капитал мен ол бойынша табысты трансферттеуге кедергі жасауға байланысты күтпеген іс-әрекеттері.

Сақтандырудың артықшылықтары:

- Инвесторлар ушін артыкшылығы саяси тәуекелдер салдарынан болған залалдардың орнын толтыру кепілдігі болып табылады,бұл негізгі қызметке көбірек көңіл аударуға мүмкіндік береді

Шетелдік сатып алушыдан тауарды төлемінің мерзімін ұзартумен оған сату туралы ұсынысты алып, келісім-шартты төлемеу тәуекелдігн сақтандыру туралы шешім қабылдауы керек. Ол ушін корпорацияға өтініш беріледі.

1. Өтініш берігеннен кейін Корпорация қайтарып алусыз негізіде мәміле бойынша тэуекелдерге талдау жасайды, өтінішті қарау үшін ішкі тарифтеріне сәйкес клиенттерден төлем алатын коммерциялық банктер- ден айырмашылығы осындай.

2. Қорғау туралы ұсыныс алады, онда осы келісім-шарт бойын­ша ұсынылатын шарттар мен тарифтер көрсетіледі, тәуекел шамасына өарай тариф келісім-шарт сомасыныц 0,5%-нен 7%-не дейін көлемінде түрленуі мумкін.

3. ¥сыныстарды кабылдаған жағдайда бұл жөнінде корпорацияға хабарлайды. Корпорация мен компания арасында сақтандыру шарты жасалады. Сақтандыру сыйақысының - сақтандыру кызметін көрсету үшін сақтандыру компанияларының клиенттерден алатын сактандыру алымының көлемі мен төлем мерзімi келісіледі.

4. Keлiciм-шapт бузығган жағдайда, мысалы, сатып алушы тауардың жеткізу ақысын төлемесе, Корпорация барлық сақтандыру сомасына уйлесімді сомада осы факт бойынша келтірілген залалдарды өтеп береді. Келісім-шарттың талаптарына қарай сома 75%-тен 90%-ке дейін көлемде турленуі мүмкін.

5. Содан кейін Корпорация төлемді қайтару бойынша шаралар қабылдайды. Келіссөздер арқылы немесе соттасу тәртібінде борышқордан борыш сомасын төлеттріп алады.

6. 1с табысты аякталған жағдайда сактандығудың өтелмеген сомасын толық немесе өзара өтеуге болады.

Тәуекелділіктерді багалау.

Сыртқыткы экономикалық кызметті жузеге асыру кезінде экспортерлер де, инвесторлар да олардыц мудделерін қозғайтын көптеген тәуекелдерге кездеседі. Тәуекелдерді бағалау кашан да экспортер сактандырғысы келетін мәміленің ерекшелігіне негізделеді Корпорацияда тәуекелдерді бағалау eкi компоненттен турады: саяси немесе ел тәуекелдерін бағалау жэне коммерцнялық тәуекелдерді бағалау. Жобаларды бағалау ел (сая­си) тәуекелдерін жэне шетелден контрагенттің сенімдігіне байланысты тәуекелді багалау негізінде жузеге асырылады.

Коммерциялык, тәуекелдері бағалау.

Корпорация сатып алушының сенімділігін аныктау ушін ap6ip мәміленә жеке-жеке багалайды. Коммерцнялык тәуекелдердә багалау кезінде сатып алушы туралы барынша толык акпарат болуы тиіс. Сатып алушыныц елін, саланы, нарыктык және каржылык жагдайын багалауды негізге алу керек.

Ел тәуекелігін багалау.

Корпорация ел тәуекелдерін Экономикалык ынтымактастык және даму уйымымен (ЭЫД¥) жарияланатын тәуекелдер бойынша елдер тізіміне жэне елдер жіктемесіне сәйкес багалайды. Бул тізім ЭЫД¥ елдерінің-мушелерінің экспорттык несиелерді сактандыру жөніндегі агенттіктеріне ел тәуекелдері бойынша сактандыру мерзімінеe карай сыйлыкакы мөлшерлемелерін ұсынады.

Корпорацияның саяси тәуекелдерді багалауы:

1.Экспроприациялау тэуекелдігін багалау:

• мемлекеттік органдардьң араласу жагдайлары;

• дефолттар;

• жобалардьщ мемлекеттік органдардьң әрекеттеріне байланыстылыгы.

2. Соғыс тәуекелдігін багалау:

• каруланған кактығыстьң болуы немесе мумкін болуы;

• саяси жэне әлеуметтк окиғалар;

• жоба қауіпсіздігі жуйесін уйымдастыру.

2. Каржы құралдарын айырбастау және трансферттеу тәуекелдігін бағалау:

• сыртқы берешектің және алтын валюталық қорлардыц мөлшері

• кедергі жасау немесе шек кою жагдайлары;

• жобалар әлуеті

• мемлекеттік органдармен келісімдер.

2. Келісім-шарт міндеттемелерін бұзу тәуекелдігін багалау:

• орнын толтыыру кажеттігі;

дефолттар;

• мемлекеттік органдармен келісімдер;

• келісім-шарт талаптарының мазмуны;

• занды орта.

Елдер қықа мерзімді сактандыру бойынша тәуекелдің жеке дәрежесіне және орташа, узақ мерзімді сактандыру бойынша тәуекелдің жеке дэрежесіне ие.