21. Подлежащий ден лӱман йыжыҥан сказуемый коклаш тире огеш шындалт:

а) сказуемыйыште кылдышмут улмо годым: Дмитриев агроном лиеш, мландым умылен мошта (Онч.). «Лаемырмытын ушкалышт нылыт огыл, кудыт лийшаш...», – авай ойла (Т. О.). Ямбаев шочмо-кушмо мландыжлан, поро пашалан оза лийшаш ыле (М. Р.). Эрэҥер ялыш Шамрай Шумат избачлан толын (М. Ш.). Шоҥго еҥын шонымыжо чыныш лекте (В. И.);

б) подлежащий тудо, тиде олмештыш мут дене каласалтме годым: Шоҥшо эн ожнысо млекопитающийлан шотлалтеш. Тудо аярым чытен кертше янлык (г.). Теве тидыже чернила (С. Ч.). Угыч толам мый Олорыш. Тиде мыйын шочмо ялем (Онч.);

в) сказуемый пелен шӧрымӧ частице улмо годым: Ӱстембалнет уке гын, пайремат пайрем гай огыл (к.). Илыш модыш огыл (к.). Пӧрткайык ни куку, ни шӱшпык огыл... (В. Р.-Г.). Вет мызе-влак толшо-кайыше кайык огытыл, шыжымат, телымат вашлийын кертам (А. М.-А.);

г) сказуемыйын лӱман ужашыже пале мут, радам да раш шагал, шуко, ятыр, лыҥ шотан чот мут, олмештыш мут, причастий дене каласалтме годым: Пӱнчӧ пеш кӱжгӧ да кӱкшӧ, но кошкышо, тырмык-тормык укшан (А. М.-А.). Ведатын шонымаш пеҥгыде (Ш. О.). Пасу шинчан, ял пылышан (к.). Мемнан пӧртна мучаш гыч кумшо (Онч.). Кевыт ончылно калык лыҥ (Н. Л.). Тыште калык утларак шуко (Ш. О.). Кызыт еҥ-влакын койыш-шоктышышт, чиемышт ялт весе (А. М.-А.). Какшанат мурышо, садерат мурышо, калыкшат мурышо... Кертынат мо мурыде, Йыван изай? (В. Р.-Г.);

д) сказуемый лӱм мут да гай, гаяк, даҥыт, нар(е), чоло, виса, дене иктак таҥастарыше да чотым ончыктышо почеш мут дене каласалтме годым: Поро шомак шошо кече гай (к.). Паша шӱй даҥыт (П. К.). Материал Урал воктенысе курык наре (Я. Я.). Шочмо элым, тудын кумда пасужым, ужар чодыражым, калыкын историйжым йӧратымаш художникын пашаштыже илыше вӱд дене иктак (г.);

е) подлежащий ден сказуемый коклаште савырныммут (обращений), пуртымо мут але иктаж-могай ешарыме (второстепенный) член улмо годым: Паша, эргым, пиал (Онч.). Тиде сӧрал ӱдырамаш, очыни, актрисе (Онч.). Книга, брат, эн ӱшанле йолташ (К. В.). Айдеме шканже шке оза (Ш. О.).

Тичмаш огыл ойлончышто тирем шындымаш

22. Ойлончышто каласалтдыме мутым контекст гыч палаш лиеш да ойлымо годым тиде вер чарналтыш (паузо) дене палемдалтеш гын, тире шындалтеш: Кушко от ончал, чыла вере мо-гынат ила. Эҥер серыште – вараксим, шудо лоҥгаште – копшаҥге, эҥерыште – кол (В. И.). Кече мландым йӧрата, паша – айдемым (к.). Ачамын илыш иктӱрлӧ, мыйын – вестӱрлӧ (М. Ш.). Еҥым паша пукша-йӱкта, омо – йогышко колта (к.).

23. Сказуемыйдыме тыглай ойлончышто тудын ужашыже-влакым ойсем (интонаций) дене ойырымо годым тире шындалтеш: Тӱҥжӧ – мландым ӱяҥдымаште. Сценыште – «Оръеҥ мелна» (г.). Келшен илымаште – кугу вий (г.). Пырля тыршымаште – ончыкылык куанлык (г.). Тӱшка вий дене – сеҥымашке (г.). У кӱслелан – кумда корным (г.). Умбалне – олык, чодыра (Г. Ч.). Пурла могырышто – тӱред налме уржа пасу, шола могырышто – лийын шушо, поген налшаш икияш пасу (Я. Э.).

Ойсемлан кӧра тирем шындымаш

24. Тыглай ойлончын посна ужашыже-влак ойсем дене палынак ойыралт каласалтыт гын, нунын коклаш тире шындалтеш: Тылзе еда сылне литературым, журналым лукде ок лий. Ушем – уша, журнал – вийым чумыра (М. Ш.). Таҥастаре: Ушемыш – ушныде ок лий. Ушемыш ушныде – ок лий.

Ушышо тирем шындымаш

25. Тӱҥалтыш ден мучашым ончыктышо кок мут коклаш тире шындалтеш:

а) верым ончыктымо годым: Казань – Волжск автобус, Йошкар-Ола – Москва авиарейс, Абакан – Тайшет кӱртньыгорно;

б) жапым ончыктымо годым: Январь – июньлан паша план (г.). Руш кугыжаныш XVII курым мучаште – XVIII курым тӱҥалтыште руш огыл калык коклаште христиан верам шыҥдараш тӱҥалын (К. С.). Уло тӱнялан палыме Кремльын Спасский башньыштыже улшо шагатым 1851 – 1852-шо ийлаште сакыме (г.);

в) чотым ончыктымо годым: VI – VII класслаште морфологий ден орфографий, а VII – VIII класслаште синтаксис ден пунктуаций тунемалтыт. Гепард шагатыште 95 – 101 км наре писылыкым ончыктен кертеш (г.). Мемнан пашаче шӱмна сутка жапыште 5 – 10 тӱжем литр вӱрым тулен колта (г.). 2000 – 3000 тонн нелытан поезд; 300 – 350 лышташан кидвозыш.

26. Иктаж-могай туныктымашым, тӧнежым кок але утларак еҥ лӱм але ешлӱм дене каласыме годым тире шындалтеш: Марксын – Ленинын туныктымашышт, Кантын – Лапласын космогоний теорийышт.

Икгай членан ойлончышто чарналтыш палым шындымаш

Ушем мут деч посна кылдалтше икгай член-влак коклаш чарналтыш палым шындымаш

27. Ушем мут деч посна, ойсем дене гына кылдалтше икгай член-влак коклаш запятой шындалтеш: Ужар чодыра, пеледышан олык, ший эҥер, телефон меҥге-влак эртен кодыт (Н. Я.). Стопан кудывечыш лекте, имньыжым ош портыш дене леведе, ӱмбакыже ӧртньӧрым пыштыш (К. В.). Тудо (Сардай) ушан кресаньык, сурт пашажымат книга почеш виктара, киндымат ял деч утларак шочыктен мошта (М. Ш.). Канде, волгыдо каваште кече шыргыжын йолга (С. В.). Уремым эрак помыжалтен, лӱшка сӱан, муран, лупшан, шиян (Ю. Г.). Тарванен йӱдвел мардеж, йӱштӧ, осал, писе (В. Ю.).

28. Шарыме (распространённый) икгай член-влак коклаш (поснак нунын кӧргыштӧ запятой улмо годым) точкан запятой шындалт кертеш: Чеверын, шоҥго писте! Тыйын йымалнет погынен, ме, икшыве-влак, шуко гана модын улына; кеҥеж шокшо кече деч шылын, йымалнет юалге ӱмылым, вӱдыжгӧ южым муын, ласкан шӱлалтен улына; тыйын йымалнет куку мурым, шӱшпык шӱшкымым чоным куандарен колыштын улына; пушкыдо ужар лышташет дене ныжылге пайрем мурым муралтен улына... (Т. О.). Мардеж ушдымыла толаша: изин-кугун шӱшка, пирыла урмыжеш, таргылтышла кычкыралеш, окнашке вуйдымо коракла толын перна, оралте леведыш йымак пурен, леведышым чытырыкта, оралте гоч лумым тӱргыкта; чылт ия сӱанмарийла толаша; ял вуйышто шинчыше школ пӧртым савырал шуышашла тӧча; пӧртыш пурен каен, ӱстембалне йӱлен шинчыше керосин лампым пуал йӧрыктен, ӱстембалне кийыше кагазым, тетрадь-влакым, книжкам вужгыктен кышкынеже (С. Ч.).

29. Ушем мут деч посна кылдалтше икгай сказуемый-влак коклаште ваштарешле але ешарен умылтарыме, тыгак амал ден санденлыкым але условийым ончыктымо кыл лиеш гын, нунын коклаш тире шындалтеш: Йогор машинам чараш тӧча – ок керт (М. Ш.). Чывым кучен огыл – пуным кӱреш (к.). Кече мотор огыл – пылан, йӱран (М. Ш.). Кождемыр, Оскам корнеш учыраш шонен, Какшан лишне кошто – йӱдвошт ыш мале (К. В.). Ольга Павловна чытен ыш керт – аккомпанироватлаш тӱҥале (С. Ч.). Изи вӱдет йогалеш – кугу вӱдышкет ушналеш (г.). Тый, Эчан, нэп нерген Ленинын брошюржым лудат – чыла умылет (Н. Л.).